Road Tax in The Republic Period

Yıl 2013, Cilt: 32 Sayı: 53, 213 - 248, 01.05.2013

Nuray Özdemir

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000541

Cited By: 5

Öz

The road tax which started in the last period of the Ottoman State to finance the road works continued to be implemented with some changes first during the Turkish War of Independence and later in Republic Period. The tax paid either in cash or by bodily work during road construction was collected equally from each male citizen regardless of income level. Only the individuals with five or more children were exempt from the tax, a measure to encourage population increase. The public continuously criticized the tax by stating that it was not fair, it had enforcing sanctions such as jail time or lien and it was enforced on women as well. However, the administrators could not forgo the tax due to budget deficiencies and most of the time; the money collected for the highways was spent on other business with higher priority such as education. Doubling the tax during the World War II strained the public even more. Transition to multi-party system increased the reactions towards road tax with the support of the opposition. Road tax was abolished in 1952 with the foundation of the Democratic Party government. The study examines the content of the road tax and its effects on economic, political and social life by reviewing the archives and the periodicals of the time.

Anahtar Kelimeler

Road Tax, Republic Period, Highway, Tax, Democratic Party.

Cumhuriyet döneminde Türkiye’de yol vergisi

Öz

Osmanlı Devleti’nin son döneminde karayolu çalışmalarını finanse etmek için alınan yol vergisi önce Kurtuluş Savaşı yıllarında daha sonra da Cumhuriyet döneminde bazı değişikliklerle uygulanmaya devam edilmiştir. Nakden ya da yol yapımında bedenen çalışma şeklinde ödenen vergi gelir seviyesine bakılmaksızın her erkek vatandaştan eşit oranda tahsil edilmiştir. Ancak beş ve üzeri çocuğu olanlar vergiden muaf tutularak nüfus artışının özendirilmesi hedeflenmiştir. Verginin adil olmadığı, haciz, hapis gibi yaptırımları, kadınlardan da alınmak istenmesi kamuoyunda sürekli eleştirilmiştir. Ancak yöneticiler bütçenin yetersizliğinden dolayı vergiden vazgeçememiş karayolu yapımı için toplanan para da çoğu zaman eğitim gibi öncelikli başka işlere harcanmıştır. II. Dünya Savaşı yıllarında verginin iki kat artırılması halkın ödeme gücünü oldukça zorlamıştır. Çok partili hayata geçişle birlikte yol vergisine ilişkin tepkiler muhalefetin desteğiyle daha da yükselmiştir. Demokrat Parti iktidarının kurulmasının ardından 1952 yılında kaldırılmıştır. Bu çalışmada döneme ilişkin arşiv belgeleri ve süreli yayınlar taranarak yol vergisinin içeriği, iktisadi, siyasi ve sosyal yaşam üzerindeki etkileri irdelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Yol Vergisi, Cumhuriyet Dönemi, Karayolu, Vergi, Demokrat Parti.

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu/ Yer No/ Dosya No
• BCA: 30..10.0.0/ 117.816..3/983.
• BCA: 30..10.0.0/155.91.4/15951.
• BCA: 30..10.0.0/155.90.9/15942.
• BCA: 30..18.1.1/4.51..19/159-9.
• BCA: 30..18.1.1/5.24..10/159-10.
• BCA: 30..18.1.2/8.8…18/
• BCA: 30..18.1.2/117.66..15/ 71-1168.
• BCA: 30..18.1.2/118.93..14/71-1284.
• BCA: 30..18.1.2/13.56..20/159-108.
• Ceride-i Resmiye
• Düstur
• Resmi Ceride
• Resmi Gazete
• TBMM Tutanak Dergisi
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Akşam
• Cumhuriyet
• Hâkimiyet-i Milliye
• Vatan
• AKANDERE, Osman, Milli Şef Dönemi, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Ali Süreyya, “Yol Kanunu Nasıl Olmalı?”, Cumhuriyet, 24 Eylül 1932, s.3.
• BARDA, Süleyman, Münakale Ekonomisi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1958
• ARAR, İsmail, Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, Ankara 1968.
• BERKSAN, Nazım, Yol Davamız Nerede?, Akın Matbaası, Ankara, 1951.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Yayınevi, Ankara 1979.
• Cevat Fehmi, “Hakiki Bir Robensen Kruzoe Kuzkulesi Bekçisi Kendisinden Yol Vergisi Alınmasını Protesto Ediyor ”, Cumhuriyet, 14 Eylül 1932, s.5.
• ÇADIRCI, Musa, “Tanzimat Döneminde Karayolu Yapımı”, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt:15, Sayı:26, (1991), s.153-167.
• Cumhuriyetin 50.Yılında Karayollarımız, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1973.
• DERVİŞ, Suad, “Vergi Veririz Ama Yol İsteriz”, Cumhuriyet, 22 Mart 1936, s.3.
• Ebubekir Hazım, “Mükellefiyet-i Bedeniyye”, Hâkimiyet-i Milliye, 15 Ocak 1925, s.2.
• ELDEM, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Falih Rıfkı, “Yol”, Hâkimiyet-i Milliye, 22 Aralık 1926, s.1.
• FELEK, Burhan, “Altı Çocuklu Babanın Yol Parası”, Cumhuriyet, 22 Kasım 1940, s.3.
• FELEK, Burhan, “Kadınlar ve Yol Parası”, Cumhuriyet, 15 Temmuz 1941, s.3.
• İnönü’nün Söylev ve Demeçleri 1919-1946, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1946.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.VI, TTK Yayınları, Ankara 1985.
• MUTLU, N.Yücel, Bayındırlık Bakanlığı Tarihi (1920-1988), Bayındırlık Bakanlığı Matbaası, Ankara 1989.
• ÖZDEMİR, Nuray, Cumhuriyet Dönemi Karayolu Politikası (1923-1960), AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2006.
• Sabiha Zekeriya, “Kadınların Yol Vergisi...”, Cumhuriyet, 23 Mayıs 1935, s.5.
• Yunus Nadi, “Yol Parası 5 Liraya İndirilmelidir ”, Cumhuriyet, 11 Ocak 1931, s.1.
• TEKELİ, İlhan- Selim İLKİN, Cumhuriyet Harcı, C.III, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.