TELKİHHÂNE-İ ŞÂHÂNE’NİN KURULUŞ SÜRECİNE DÂİR

Yıl 2019, Cilt: 38 Sayı: 65, 197 - 250, 19.09.2019

Emre Karacaoğlu

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda eskiden beri çiçek hastalığına karşı aşı
uygulaması bilinmekte ve sıklıkla uygulanmakta iken Avrupa’da mikrobiyoloji
bilimindeki gelişmelerle birlikte insandan elde edilen aşının bir takım
mahzurlarının bulunduğu anlaşılmıştır. Avrupa’da insandan elde edilen çiçek
aşısı yerine buzağıdan elde edilen aşı tercih edilmiş ve ilk özel aşıevi 1866
yılında Dr. Ernest Chambon tarafından Paris’te açılmıştır. Zamanla çiçek
hastalığına karşı aşılanma tüm Avrupa’da yaygınlaşmış ve Osmanlı İmparatorluğu
da Avrupa’da üretilen bu çiçek aşısını getirterek uygulamıştır. Dönemin Osmanlı
hekimlerinden Dr. Hüseyin Remzi Bey, Avrupa’dan getirtmek yerine, bu aşının
ülkemizde üretilmesi için bir aşıevinin kurulması hususunda girişimlerde
bulunmuş ve nihayet 1892 yılında Telkihhâne-i Şâhâne kurulmuştur. Ancak bu
kurumun kuruluş süreci, Dr. Hüseyin Remzi Bey’in girişimleri ve kuruluş
sürecinde yaşanan sıkıntılar kısmen karanlıkta kalmıştır.

Bu çalışmada Telkihhâne-i Şâhâne’nin kuruluş sürecine ilişkin Başbakanlık
Osmanlı Arşivi’nden temin edilen tüm belgelerin transkripsiyonları yapılarak,
önceki çalışmalarla birlikte ele alınmış ve karanlıkta kalan noktalar
aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Telkihhâne-i Şâhâne, Dr. Hüseyin Remzi Bey, Çiçek Aşısı, Aşıevi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bâb-ı Âlî Evrâk Odası 28/2047.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrâde Meclis-i Mahsûs 131/5618.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektûbî Kalemi 1818/65.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektûbî Kalemi 1975/80.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektûbî Kalemi 1830/29.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektûbî Kalemi 1844/115.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Meclis-i Vükelâ 69/33.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şûrâ-yı Devlet 2587/17
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şûrâ-yı Devlet 2568/3.
• Besim Ömer, Nevsâl-i Âfiyet, İstanbul 1315.
• ERGİN, O.,İstanbul Tıb Mektepleri,Enstitüleri ve Cemiyetleri, İstanbul 1940,s.65-66.
• EROĞLU, H.- DİNÇ, G.- ŞİMŞEK, F., “Osmanlı İmparatorluğunda Telkîh-i Cüderî (Çiçek Aşısı)”, Milli Folklor, Sayı 101, 2014, s.193-208.
• Hüseyin Remzi, Telkîh-i Hayvânî Usûl-i Amelîsi, Karabet Matbaası, İstanbul 1308.
• KARACAOĞLU, E., “Doktor Hüseyin Remzi Bey (Ö.1896), Hayatı, Eserleri ve Bilimsel Bir Diyaloğu”, Lokman Hekim Journal, Cilt 5, Sayı 2, 2015, s.69-83.
• Rifat Hüsameddin, Telkihhâne-i Şâhâne’nin Bin Üç Yüz Yirmi ve Yirmi Bir Senelerine Mahsûs İstatistik Risâlesidir, Dersaâdet R.1322.
• UNAT, E.K., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul 1970.
• UNAT, E.K., Osmanlı İmparatorluğu’nda Tıp Zoolojisi ve Parazitoloji, İstanbul 1970.
• UNAT, E.K., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mikrobiyoloji Tarihçesi Üzerine Bir Deneme”, Mikrobiyoloji Bülteni, Cilt 4, Sayı 3, 1970, s.159-175.
• ÜNVER, A. S., Türkiye’de Çiçek Aşısı ve Tarihi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1948.
• YILDIRIM, N., A History of Healthcare, Çev. İnanç Özekmekçi, Çev. Ed. Reiner Brömer, İstanbul 2010.
• YILDIRIM, N., “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye’de Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, Cilt 5, İstanbul 1985, s. 1320-1338.