SAVAŞIN GÖLGESİNDE KAYIP TÜRKLERİN İZİNDE: OSMANLI IRAK’INDA DEMOGRAFİK SATRANÇ

Year 2021, Volume: 40 Issue: 69, 402 - 418, 31.03.2021

Ramazan Sonat

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.735627

Abstract

Bu çalışma, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı sınırları içerisinde gerçekleşen demografik hareketliliğin kurumsal bazda yürütücüsü konumunda bulunan ve tartışmaların odağında yer alan Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesinin mevcut görevinin dışında bazı bölgelerde meskûn Türklere yönelik özel bir programının olup olmadığını araştırmayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda çalışma temel olarak devlet aygıtını elinde bulunduran İttihat ve Terakki’nin savaşın gidişatına bağlı olarak Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi vasıtası ile bazı noktalarda yer alan Türklerin ileride farklı bir gücün himayesi altına girebileceği endişesini benimseyip benimsemediği sorusuna cevap aramaktadır. Bu minvalde Arap coğrafyasını temsilen özel olarak Irak coğrafyasına odaklanılarak Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesinin ilgili alanda meskûn Türklerin varlığının hatırlanması/kanıtlanması ve ilgili alana belirli bir plan doğrultusunda Türk muhaciri sevki gerçekleştirip gerçekleştirmediği tespit edilmek istenmiştir. Ayrıca Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesinin haricinde devlet aygıtını sembolize eden farklı birimler arasında Türklüğün devamlılığını Irak coğrafyasında tesis etme noktasında yazışma yapılıp yapılmadığı belirlenmeye çalışılarak meseleye farklı bir boyut kazandırılmak arzulanmıştır.

Keywords

Birinci Dünya Savaşı, Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi, , Irak

References

• Kaynakça Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti, İdare-i Umumiye Ekleri (DH. İ. UM. EK.)
• Dahiliye Nezareti, Şifre Kalemi (DH. ŞFR.)
• Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF. İBT.)
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.)
• Kaynak Eserler, Araştırma ve İncelemeler
• AKTAR, Ayhan-KIRMIZI, Abdülhamit; ‘‘Bon pour I’Orient’’: Fuat Dündar’ın Kitabını Deşifre Ederken…’’, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 8, (Bahar 2009), s. 157-186.
• BOZKURT, Serhat; Bir Toplumsal Mühendislik Kurumu Olarak ‘‘Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi’’, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2013.
• DÜNDAR, Fuat; İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), İletişim Yayınları, İstanbul 2002.
• ______________; Modern Türkiye’nin Şifresi: İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği (1913-1918), İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
• EFİLOĞLU, Ahmet; ‘‘Fuat Dündar and the Deportation of the Greeks’’, Middle East Critique, 23:1, (2014), s. 89-106.
• _________________; ‘‘Fuat Dündar’ın, Osmanlı Belgelerinde Kaybolan ‘‘Modern Türkiye’nin Şifresi’’, Belleten, C. 74, S. 270, (Ağustos 2010), s. 531-570.
• ERDEM, Ufuk; ‘‘Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi (1913-1922)’’, Zeitschrift für die Welt der Türken, Vol., 9, No., 1, (2017), s. 57-80.
• MARTTİN, Volkan; Aşâir ve Muhâcirîn Müdîriyyet-i Umûmiyyesi Teşkilât Tarihi (1914-1922), (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2012.
• _________________; Aşâir ve Muhâcirîn Müdüriyet-i Umûmiyesi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2019.
• ORTAYLI, İlber; İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul 2016.
• SONAT, Ramazan; ‘‘El Aneze Aşireti Ekseninde Birinci Dünya Savaşı’nın Gölgesinde Devlet-Aşiret İlişkisi ve Yansımaları Üzerine Bir Tarih Kritiği’’, History Studies, Vol., 10, Issue., 4, (June 2018), s. 167-187.
• VISSER, Reidar; ‘‘Proto-Political Conceptions of ‘Iraq’ in Late Ottoman Times’’, International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 3(2), (2009), s. 143-154.
• ______________; ‘‘Osmanlı Eyalet Sınırları, Şii Federalizmi ve Irak’taki Enerji Anlaşmazlığı’’, Stratejik Analiz, Çev., Gül Aral, 6(79), (Kasım 2006), s. 83-90.