YAHYA B. ABDULLATİF KAZVÎNÎ’NİN LÜBBÜ’T-TEVÂRÎH ADLI ESERİNE GÖRE KARA-KOYUNLU DEVLETİ TARİHİ

Yıl 2021, Cilt: 40 Sayı: 70, 129 - 147, 30.09.2021

Ahmet Korkmaz , Kazım Paydaş

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.915587

Cited By: 1

Öz

Safevî dönemi tarihçisi Yahya b. Abdullatif Kazvînî, 885(1481) yılında Kazvîn’de dünyaya geldi. Lübbü’t-Tevârîh isimli eserini Şah İsmail’in dördüncü oğlu Behram Mirza adına kaleme aldı. Adı geçen eser genel bir tarih kitabıdır. Müellif, eserinin üçüncü bölümünde Kara-Koyunlu Devleti’nin tarihini de kaleme almıştır. Kara-Koyunlu Devleti Dönemi’nde resmi tarih yazıcılığının gelişmemesi mezkûr devletin tarihini öğrenebilmek için araştırmacıları diğer devletlerin kroniklerine başvurmaya mecbur bırakmaktadır. Bu minvalde Safevî Dönemi kronikleri önem arz etmektedir. Bu açıdan Kara-Koyunlu Devleti’nin inkırazının üzerinden bir asır geçmeden kaleme alınan Lübbü’t-Tevârîh adlı eser, adı geçen devletin tarihi için birinci derecede önem arz eden kaynaklardandır. Bu çalışmada Kara-Koyunlu Devleti’nin tarihi özet olarak anlatıldıktan sonra Yahya b. Abdullatif Kazvînî ve Lübbü’t-Tevârîh adlı eser hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Lübbü’t-Tevârîh’in Tahran’da neşredilen üç nüshası karşılaştırılarak tercüme edilmiştir. Bunun yanında Kara-Koyunlular hakkında diğer kronikler ve tetkik eserlerdeki bilgiler ile yapılan tercüme tamamlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yahya b. Abdullatif Kazvînî, Lübbü't-Tevârîh, Kara-Koyunlular

Kaynakça

• Abdulhüseyin Nevâî, Esnâd ve Mukâtebât-ı Tarihî-yi İran ez Timur ta Şâh İsmail, Bungah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitap, Tahran 1341/1962.
• Abdullah b. Fethullah el-Bağdadî, el-Düvelü’l-İslamiyye fî el-Şark (Tarihü’l Gıyasi), Tah. Târık Nâfi‘ el-Hamdânî, Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut 2010.
• Abdullatif Kazvinî, Safevi Tarihi, Çev. Hamidreza Mohemmednejad, Birleşik Yayınevi, Ankara 2011.
• Abdurrezzak-i Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, Nşr. Abdulhüseyin Nevâî, Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, C. II/I-II/II, Tahran 1383/2004.
• Ahmet Korkmaz, Kara-Koyunlu Devleti’nin Askerî Teşkilâtı, Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 2020.
• Altan Çetin, “Yahya Kazvinî’nin Lubb et-Tevârih’inde Selçuklularla Alâkalı Bilgiler”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1, Güz 2007, s. 183-192.
• Altan Çetin, “Yahya Kazvinî'nin Lubb Et-Tevâri'hinde Akkoyunlularla Alâkalı Bilgiler”. Belleten, 71/260, Ankara 2007, s. 53-64.
• Anonim, Târih-i Sultân Muhammed-i Kutbşâh, Ed. Zerrine Pervin, Dilli Kitâb-ı Ghor, New Delhi 2015.
• Ayşe Atıcı Arayancan, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihanşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisad-Din ve Kültür) 1438-1467, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• Budâk Münşî Kazvînî, Cevâhir’ül Ahbâr: Bahşe Tarih-i İran ez Kara-Koyunlu ta Sal-ı 984 hş., Yay. Muhsin Behrâm-Nejâd, Miras-ı Mektub, Tahran 1378/1999.
• Cafer b. Muhammed el-Hüseynî, Tarih-i Kebir, Alm. Terc. Abbas Zeryab-ı Khoyî, Der Berichtüberdie Nachfolger Timursaus dem Tarih-i Kabir des Gaferî ibn Muhammed al-Husaini, Mainz 1960.
• Charles Ambrose Storey, Persian Literature: A Bio-bibliographical Survey, Luzac & Co, Vol. I/II, London 1935.
• Charles, Rieu, Catalogue the Persian Manuscripts in the British Museum, British Museum, Vol. I, London 1879.
• Cihan Gençtürk, “Lubb et-Tevârîh’te Harezmşâhlar’a Dair Bilgiler”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, V/2, Aralık 2019, s. 165-170.
• Devletşah, Şair Tezkireleri, Çev. Necati Luğal, Pinhan Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Esko Naskali-Osman G. Özgüdenli, “Karakoyunlu ve Akkoyunlu Sikkeleri”, Anadolu’da Paranın Tarihi, Ed. Bülent Arı, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s. 156-161.
• Faruk Sümer, “Karakoyunlular”, DİA, TDV Yayınları, C. 24, İstanbul 2001, s. 434-438.
• Faruk Sümer, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), TTK Yayınları, Ankara 1967.
• Feridun Bey, Münşeatu’s-Selatin, Takvimhane-i Âmire, C. I, İstanbul 1274/1858.
• Gaffarî Kazvînî, Tarih-i Cihân-Ârâ, Haz. Hasan-ı Nerâkî, İntişârât-ı Hafız, Tahran 1343/1964.
• Gıyasüddin Hvandmîr, Habîbu’s-Siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer, Yay. Celâleddin Humâyî, İntişarat-ı Hayyam, C. III-IV, Tahran, 1333/1954.
• Hafız Abrû, Zübdetü’t-Tevârîh-i Bâysungurî, Yay. Seyyid Kemâl Hac Seyyid Cevadi, Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami, C. III, Tahran 1380/2001.
• Hans Robert Roemer, “The Türkmen Dynasties”, The Cambridge History of Iran, Edited by Peter Jackson, Cambrıdge Unıversıty Press, C. VI, New York 1993, s. 147-188.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t- Tevârîh, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Hayrunnisa Alan, Bozkırdan Cennet Bahçeşine Timurlular 1360-1506, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• Hüseyin Mirca’feri, Tarih-i Tehevvulat-ı Siyasî İçtimaî İktisâdî ve Ferhengi-i İran Der Dovre-i Timuriyân ve Türkmanân, Daneşgah-ı İsfahan, Tahran 1395/2016.
• İbni Tagrıberdi, en-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt VII. Ketîbe, Çev. Muhammed İbrahim Yıldırım, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• İlhan Erdem-Kazım Paydaş, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi Siyaset-Teşkilat-Kültür, Birleşik Yayınevi, Ankara, 2007.
• İsmail Aka, “Şahruh’un Kara-Koyunlular Üzerine Seferleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, IV, s. 1-20.
• İsmail Aka, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), TTK Yayınları, Ankara 2001.
• İsmail Aka, Mirza Şahruh ve Zamanı, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Jakob Phılıpp Fallmerayer, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Çev. Ahmet Cevat Eren, haz. Celalettin Yavuz-İsmail Hacıfettahoğlu, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Kazım Paydaş, “Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlu Türkmenlerinin Gürcistan’a Yaptıkları Seferler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 21/2, Aralık 2006, s. 177-196.
• Kazım Paydaş, “Karakoyunlular”, İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II, Ed. Muhammet Hanefi Palabıyık- Osman Çetin, Siyer Yayınları, C. 9, İstanbul, 2018, s. 375-406.
• Kazım Paydaş, “Timurlu ve Türkmenlerin Şirvanşahlarla Olan Münasebetleri”, A.Ü.DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40, Ankara 2006, s. 113-140.
• Kazım Yaşar Kopraman, El-Aynî’nin İkdu‘l-Cumân’ında XV. Yüzyıla Ait Anadolu Tarihi ile İlgili Kayıtlar, Doktora Tezi, A.Ü.D.T.C.F. Kütüphanesi, nr. 149, Ankara 1971.
• Kazım Yaşar Kopraman, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu’ayyad Şeyh al-Mahmûdî Devri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Mahmud. b. Abdullah-ı Nişaburî, Tarih-i Türkmâniye, The National Library of Israel, Jerusalem, Israel Ms. Yah. Ar. 1132.
• Mîrhvand, Tarih-i Ravzatu‘s-Safa fi Sîreti‘l-Enbiyâ ve‘l-Mülûk ve‘l-Hulefâ, Haz. Cemşid Kiyanfer, İntişarât-ı Esâtir, C. VI/II, Tahran 1385/2006.
• Muhammed Yusuf Vale-i İsfahanî Kazvînî, Hold-i Berin (Tarih-i Timuriyân ve Türkmenân), Haz. Mir Haşim Muhaddes, Mirâs-ı Mektûb, Tahran 1379/2000.
• Rıza Kurtuluş, “Kazvînî, Mîr Yahyâ”, DİA, TDV Yayınları, C. 25, Ankara 2002, s. 158.
• Soreni, Boromand, Nasrullah Pormuhammedi-Amlashi, vd., “İzdvacha-yı Siyasi: ez Ameden Timiruyan ta Zuhur-u Safeviyan (İlletha ve Peyamedha)”, Fasılname-i Peşohişha-yi Tarihi, 10/39, İsfahan 1397/2018, s. 125-145.
• Şerefhan Bitlisi, Şerefname, Çev. Mehmet Emin Borzaslan, C. II, Ant Yayınları, İstanbul 1971.
• Şihabeddin Ebu Fazl Ahmed b. Ali ibn Hacer el-Askalanî, İnbâ‘ el-Gumr bi Ebnâu’l-Umr, Tah. Hasan Habeşî, Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, C. III, Kahire 1998.
• Takiyeddin Ahmed b. Ali Makrizî, Kitâbu’s-Sulûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mulûk, Tah. Muhammed Abdulkadir Atâ, C. VII, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1997.
• Tofiq Nəcəfli, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu Dövlətlərinin Tarixi Müasir Türk Tarixşünaslığında, Çaşıoğlu, Bakü 2000.
• Vladimir Minorsky, “The Qara-Qoyunlu and The Qutb-Shāhs”, BSOAS, University of London, XVII/1, 1955, s. 50-73.
• Yahya b. Abdullatif el-Hüseynî el-Kazvînî, Kitab-ı Lübbü’t-Tevârîh, Nşr, Seyyid Cemâleddin-i Tahranî, İntişarât-ı Müesese-i Hâver, Tahran 1314/1935.
• Yahya b. Abdullatif Kazvînî, Lubbü’t-Tevârîh, Nşr. Mîr Hâşim Muhaddes, Encümen-i Asâr ve Mefâhir-i Ferhengi, Tahran 1386/2007.
• Yahya b. Abdullatif Kazvînî, Lubbü’t-Tevârîh, İntişârât-ı Bunyâd ve Gûyâ, Tahran 1363/1984.