THE BOLSHEVİKS' TURKESTAN POLİCY İN THE RUSSİAN CİVİL WAR AND THE ORENBURG CORK ISSUE

Yıl 2022, Cilt: 41 Sayı: 72, 323 - 362, 30.09.2022

Emre Teğin

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1134843

Öz

RUS İÇ SAVAŞI'NDA BOLŞEVİKLERİN TÜRKİSTAN SİYASETİ VE ORENBURG TIKACI MESELESİ

Öz

Şubat 1917’de Rus İmparatorluğu’nun çöküşü ve Romanov Hanedanlığı’nın yönetimden uzaklaştırılması sonrası Rusya’da yönetim Geçici Hükümet’e devredilmiş, ancak Rusya’nın son yüzyılının sosyal, ekonomik ve idari sorunlarına çözüm olmamıştır. Halkın taşan sabrı ve büyük işçi şehirlerindeki sovyetlerin de desteğiyle Geçici Hükümeti deviren Bolşevikler Ekim 1917’de yönetimi ele geçirdiler. Kısa sürede eski imparatorluk sahasına doğru yönetimlerini yaymaya çalışan Bolşevikler, sert bir direnişle karşılaşmıştır. Beyaz Ordu’nun tesisi, atamanların isyanları, I.Dünya Savaşı sonrasında imparatorluk sahasında esir kalan Çek Lejyonu’nun isyanı ve İtilaf Devletleri’nin müdahalesiyle ülke büyük bir İç Savaş’a sürüklenmiş ve bu durum Bolşevikler’in 1920’lere kadar Rus Avrupası’nda küçük bir coğrafyaya sıkışmasına neden olmuştur. İç Savaş’ın önemli isimlerinden ataman Dutov’un Orenburg şehri ve tren hattını elinde tutması Bolşevik merkez yönetiminin Türkistan’dan idari ve ekonomik olarak kopmasına, Türkistan’da Bolşevikler adına yönetim merkezi olan Taşkent Bolşevikler’iyle de irtibat kuramamasına neden olmuştur. Orenburg Tıkacı olarak adlandırılan bu kopuş, İç Savaş’ın kaotik ortamında özellikle Taşkent Bolşevikler’inin keyfi idaresinde köylü-işçi ittifakını reddeden bir anlayışa ve ‘kızıl terör’ü bölgede çok daha amansız şekilde uygulamasına neden olarak Türkistan’da büyük bir yıkıma yol açmıştır. Bu yıkımla birlikte İç Savaş’ın Bolşevikler lehine sonuçlanmasında kilit öneme sahip Türkistan’ın iktisadî ürünlerine ulaşmak ve bu ürünleri kendi lehlerinde kullanmak adına Orenburg Tıkacı’nın her ne pahasına olursa olsun ortadan kaldırılması ve Türkistan’a ulaşılması Bolşevikler adına İç Savaş ortamındaki en önemli misyonlarından biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dutov, Kosak İsyanı, Rus İç Savaşı, Türkistan, Orenburg Tıkacı

Kaynakça

• Çeşsko-Slovatskiy (Çehoslovatskiy) Korpus 1914-1920 Dokumentı i Materialı, Cilt 1, Novalis, Moskova, 2013;
• Çeşsko-Slovatskiy (Çehoslovatskiy) Korpus 1918-1920 Dokumentı i Materialı, Cilt 2, Kuçkovo Pole, Moskova, 2018;
• GARF, F. 952, op.3, d.28, I.10; F.1235, op.93, d.581, I.147; F.1235, op.93, d.581, I.147; F.1235, op.55, d.12, I.192-195; F.1235, op.55, d.12, I.195.
• RGVA (Rusya Devlet Askeri Arşivi), F.1198, op.1, d.47, I.1; F.1346, op.2, d.609, I.44-46; F.1, op.2, d.29, I.94; F.1198, op.1, d.47, I.1 F.25892, op.1, d.10, I.7-7ob; F.39477, op.1, d.1, I.8; F.39868, op.1, d.8, I.207; F.40307, op.1,d.35, I.25; F.6, op.4, d.358, I.1-4;
• RGVIA (Rusya Devlet Askeri Tarih Arşivi), F. 165. op. 1. d. 1554. I. 1; F. 400. op. 1. d. 4546. Kısım 1. I. 268; F.165, op.1, d.1554, I.1;
• TsGVIA (Merkezi Devlet Askeri-Tarih Arşivi), F.2031, op. 1, d.1579, I.189.
• Andican, A. A., Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, Ötüken, İstanbul, 2003;
• Bubnov, A. S., Grajdanskaya Voyna, Partiya i Voennoye Delo, Sbornik Statey: Voyennıy Vestnik, Moskova, 1928;
• Bunyan, J., Intervention, Civil War and Communism In Russia April-December 1918, The Johns Hopkins Press, Baltimore, 1936;
• Carr, E. H., Bolşevik Devrimi, Çev: Orhan Suda, Cilt:1, Metis, 2016;
• D’encausse, H. C., Islam and the Russian Empire Reform and Revolution in Central Asia, Çev: Quintin Hoare, I.B. Tauris & Co Ltd., 1988;
• Deutscher, I., The Prophet Armed: Trotsky 1879-1921, Verso, 2003;
• Draper, H.,War and Revolution: Lenin and the Myth of Revolutionary Defeatism, Humanities Press, New Jersey, 1996;
• Figes, O., A People’s Tragedy: The Russian Revolution, 1891-1924, Penguin, 1996;
• Ganin, A. V., Ataman A. İ. Dutov, Tsentrpoligraf, Moskova, 2006;
• Jacobs, W. D., Frunze: The Soviet Clausewitz, Martinus Nijhoff/ The Hague, 1969;
• Leon Trotsky’s Theory of Permanent Revolution and Its Incorporation Into Lenin’s Party Platform in 1917, Çev: Penelope Lynn Slacum, University of Nort Carolina, 1963;
• Pierce, R. A., Russian Central Asia 1867-1917: A Study in Colonial Rule, University of California Press, 2021;
• Rasulov, A., Türkistan ve İdil-Ural Halkları Arasındaki İlişkiler, Çev. Ali Ünal, TTK, Ankara, 2017;
• Riasanovsky, N.&Steinberg M. D., A History of Russia, Oxford University Press, London, 2005;
• Sadıkov, R., Kanlı Dört Yıl Rus İç Savaş Tarihi (1917-1920), Nobel Yay., 2020;
• Safarov, G. İ., Koloniyalnaya Revolyutsiya: ‘Opıt’ Turkestana, Moskova, 1921;
• Sahadeo, J., Russian Colonial Society In Tashkent, 1865-1923, Indiana University Press, Bloomington, 2007;
• Smele, J. D., The Russian Civil Wars 1916-1926 Ten Years That Shook the World, Oxford University Press, 2015;
• Tursunov, T. H., Vostanniye 1916 Goda v Sredney Azii i Kazakhstane, Taşkent, 1962;
• Yarmolinsky, A., Road to Revolution: A Century of Russian Radicalism, Princeton University Press, New Jersey, 2014;
• Ames, E., “A Century of Russian Railroad Construction: 1837-1936”, The American Slavic and East European Review, Vol.6, No.3/4, 1947, s.57-74;
• Balkelis, T., “Demobilization and Remobilization of German and Lithuanian Paramilitaries after the First World War”, Journal of Contemporary History, Vol.50, No.1, 2015;
• Bradley, J.F.N., “The Allies and the Czech Revolt Against the Bolsheviks in 1918”, The Slavonic and East European Review, Vol.43, No.101, 1965, s.275-292.
• Figes, O., “The Red Army and Mass Mobilization during the Russian Civil War 1918-1920”, Past & Present, No.129, 1990;
• Karataş, Ö., “Rus Raporlarında Türkistan İsyanı”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 10, 1, 2021, s.63-82;
• Kaymak, M., “1873-1896 Krizi: Mit mi Gerçeklik mi?”, A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt:36, Sayı:5, 2010, s.165-194.;
• Kenez, P., “Western Historiography of the Russian Civil War”, Essays in Russian and East European History: Festschrift in Honor of Edward C. Thaden, Ed:Leo Schelbert&Nick Ceh, East European Monographs Serisi, 1995;
• Kennan, G. F., “The Czechoslovak Legion”, The Russian Review, Vol.16, No.4, 1957, s.3-16;
• Khalid, A., “Tashkent 1917: Muslim Politics in Revolutionary Turkestan”, Slavic Review, Vol.55, No.2, 1996, s.270-296;
• MacKenzie, D., “Turkestan Significance to Russia”, The Russian Review, Vol.33, No.2, 1974, s.167-188;
• Menning, B. W., “Pieces of the Puzzle: The Role of Iu. N. Danilov and M. V. Alekseev in Russian War Planning before 1914”, The International History Review, Vol. 25, No. 4, 2003, s.775-798;
• Morrison, A., “Russian Rule in Turkestan and the Example of British India, c. 1860-1917”, The Slavonic and East European Review, Vol. 84, No. 4, s.666-707;
• Pierce, R. A., “Toward Soviet Power in Tashkent, February-October 1917”, Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes, Volume 17, 2-3, 1975, s.261-270;
• Sartori, P., “What Went Wrong? The Failure of Soviet Policy on shari’a Courts in Turkestan, 1917-1923”, Die Welt des Islams, Vol.50, ¾, 2010, s.397-434;
• Smith, C. F., “Atamanshchina in the Russian Far East”, Russian History/Histoire Russe, 6, Pt.1, 1979;
• Solovev, M. D., “Permskiye Raboçiye v Boyah za Rodnoy Ural”, V Boyah i Pohodah: Vospominaniya Uçastnikov Grajdanskoy Voynı na Urale, Sverdlovsk, 1959;
• Suny, R. G., “Toward a Social History of the October Revolution”, The American Historical Review, Vol.88, No.1, 1983, s.31-52; Swain, G., “The Disillusioning of the Revolution's Praetorian Guard: The Latvian Riflemen, Summer-Autumn 1918”, Europe-Asia Studies, Vol. 51, No. 4, 1999, s.667-686;
• Tschebotarioff, G. P., “The Cossacks and the Revolution of 1917”, The Russian Review, Vol.20, No.3, 1961, s.206-216;
• Voynov, B. M., Orenburgskoye Kazaçe Voysko v Godı Revolutsii i Grajdanskoy Voynı (Oktyabr 1917-1919 gg.), İstoriçeskiye Oçerki:cb. Nauç. Tr., Çelyabinsk, 1994;
• Yıldırım, S.&Egamberdiyev, M., “Türkistan’ın İşgali ve Sovyetleştirilmesi Sürecinde Ermeniler ve Bölgede Yaptıkları Katliamlar”, Belleten, Cilt.85, Sayı. 302, 2021, s.227-277;