KADROCULAR VE AHMET AĞAOĞLU TARTIŞMALARI

Yıl 2022, Cilt: 41 Sayı: 72, 403 - 438, 30.09.2022

Elif Türkislamoğlu

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.962919

Öz

Türk düşünce dünyasının önemli yayın hareketlerinden biri olarak 1932-1934 yılları arasında faaliyetlerini sürdürmüş olan Kadro dergisi yazarları ile hem Türkçülük hem de Türkiye’de liberalizmin öncü isimlerinden biri olan Ahmet Ağaoğlu arasında gazete yazıları üzerinden yapılan tartışmalar genç Cumhuriyet’in kalkınmasının hangi ilkeler etrafında olması gerektiği üzerine dikkate değer bir fikri mücadele niteliğindedir. Tartışma esas olarak Şevket Süreyya Aydemir’in 1932’de yayımlanan ve Kadro hareketine zemin teşkil eden düşüncelerinin yer aldığı İnkılâp ve Kadro (1932) kitabına ilişkin olarak Ahmet Ağaoğlu’nun Cumhuriyet gazetesinde yaptığı yorumları üzerine başlamıştır. Bu yazılara karşılık olarak yine aynı gazetede Şevket Süreyya Aydemir’in cevabi yazıları yayımlanmıştır. Sonrasında iki düşünürün yeniden cevap vermesiyle devam eden tartışmaya Yakup Kadri Karaosmanoğlu da 1933 yılı başlarında Vakit gazetesinde yazılarıyla dahil olmuştur. Bu çalışmada Ahmet Ağaoğlu ve Kadrocular arasındaki tartışmanın düşünsel yönleri üzerinde durulmaya çalışacaktır. Böylelikle Cumhuriyet’in kuruluşunun onuncu yılına doğru meydana gelen tartışma çerçevesinde Türk inkılabının nasıl yol alması gerektiği, özellikle toplumsal ve ekonomik kalkınmanın hangi ilkeler etrafında gerçekleştirilmesi konularında devrin önde gelen iki farklı düşünce odağının yaklaşımlarına ilişkin bir çıkarsama yapılması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda önce Kadro hareketi ve Ahmet Ağaoğlu hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından gazete yazılarına ve Kadro dergisine yansıyan tartışma metinleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kadro, Kadrocular, Ahmet Ağaoğlu, Şevket Süreyya Aydemir, Türk inkılabı, Yakup Kadri

Kaynakça

• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 1: Kadrocular”, Cumhuriyet, 13 Teşrinisani 1932, 9.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 2: İnkılabımızın İdeolojisi”, Cumhuriyet, 14 Teşrinisani 1932, 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 3: Kadrocuların İdealleri”, Cumhuriyet, 15 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 4: Kadrocular ve Demokrasi”, Cumhuriyet, 17 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 5: Dünyanın İkiye Bölünmesi: Şark ve Garp”, Cumhuriyet, 18 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 6: Basitten Mürrekebe, Sürüden Millete Doğru”, Cumhuriyet, 20 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 7: İçtimai Tezatlar”, Cumhuriyet, 22 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 8: Asri Devlet Salahiyetlerinin Genişlemesi”, Cumhuriyet, 23 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 9: Umumi Harbin Tesirleri Muhtelif Devletçilik Tarzları”, Cumhuriyet, 26 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 10: Kadrocuların Devletçiliği”, Cumhuriyet, 28 Teşrinisani 1932, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 12: Fen, Teknik ve İş Fazileti”, Cumhuriyet, 1 Kanunuevvel 1932, s. s3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Devlet ve Fert 13: Kemalist İnkılâbının Hakiki Hedefi”, Cumhuriyet, 4 Kanunuevvel 1932, . 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Cevaba Cevap 1: Sarih Olmayan ve Takarrür Etmiyen Fikirler”, Cumhuriyet, 1 Kanunusani 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Cevaba Cevap 2: Hem Korkak Hem Kahraman”, Cumhuriyet, 3 Kanunusani 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Cevaba Cevap 4: Milliyet Meselesi-Eşsiz ve Örneksiz Rejim”, Cumhuriyet, 7 Kanunusani 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Cevaba Cevap 5: İsnat ve Tahrif”, Cumhuriyet, 9 Kanunisani 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Cevaba Cevap 6: Son Bir İki Söz Daha”, Cumhuriyet, 9 Kanunisani 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Yakup Kadri Bey’e 1”, Cumhuriyet, 2 Şubat 1933, s. 3.
• Ağaoğlu Ahmet, “Yakup Kadri Bey’e 2”, Cumhuriyet, 2 Şubat 1933, s. 3.
• Aydemir, Ş. S., İnkılap ve Kadro, 5. baskısı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003 (ayrıca 1. baskı, İstanbul Milliyet Matbaası, Ankara, 1932.) Aydemir, Ş. S., Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.
• Benningsen, A. A., S. Enders Wimbus, Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliğinde Milli Komünizm, Çev. B. Tanatar, Anahtar Kitaplar, İstanbul, 1995. Bostancı, N, Kadrocular ve Sosyo-Ekonomik Görüşleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• Coşar, S., “Ahmet Ağaoğlu”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Liberalizm, c. 7, Ed. M. Yılmaz, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018, 236-242.
• Hobson, J. A., Imperialism: A Study, (second edition in 1905), Cosimo Classics Inc., New York, 2005.
• “Kadro”, Kadro Dergisi, (II. Kanun 1932, 3), Yay. Haz. Ö. Erdem, tıpkıbasım, c. 1, İleri Yayınları, İstanbul, 2011, s. 5.
• Karaosmanoğlu, Y. K., Atatürk, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Karaosmanoğlu, Y. K., Zoraki Diplomat, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
• Marshall, G. (ed.), The Concise Oxford Dictionary of Sociology, Oxford University Press, Oxford & New York, 1994.
• Marx, K., Kapital, c. 1, Çev. Alaattin Bilgi, Sol Yayınları, Ankara, 2011.
• Pamuk, Ş., Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2017.
• Schumpeter, J. A., Imperalism and Social Classes, Trans. by Heinz Norden, Meridian Books, Cleveland, 1966.
• Şevket Süreyya, “Kadro: İnkılap Bitti mi?”, Kadro Dergisi, (Mart 1932, 5), (tıpkıbasım, c. 1. İleri Yayınları, İstanbul, 2011, s. 111.)
• Şevket Süreyya, “Plan Mefhumu”, Kadro, (Mayıs 1932, 5-12), (tıpkıbasım, c. 1, İleri Yayınları, 2011, s. 215-222).
• Şevket Süreyya, “Polemik: Milli Kurtuluş Hareketler Hakkında Bizim Tezimiz”, Kadro, (Kanunusani 1932, s. 38-44), (tıpkıbasım, İleri Yayınları, İstanbul, 2011, s. 614-620).
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 1”, Cumhuriyet, 11 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 2: Bir Üslup Hücumu Arkasında Bir Fikir Hücumu”, Cumhuriyet, 12 Kanunuevvel 1932, s. 3. Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 3:”, Cumhuriyet, 13 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 4”, Cumhuriyet, 14 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 5: Taklit Nedir? Mukallit Kimdir?”, Cumhuriyet, 17 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 5: Demokrasi Bahsi ve Bir Küçük Hesaplaşma”, Cumhuriyet, 18 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 6: Demokrasi Bahsi ve Bir Hesaplaşma”, Cumhuriyet, 20 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 7: Millet Nedir-Sosyal Nasyonalizm”, Cumhuriyet, 22 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 8: Devletçilik Bahsi”, Cumhuriyet, 24 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ağaoğlu Ahmet Bey’e Cevap 9: Son Söz”, Cumhuriyet, 27 Kanunuevvel 1932, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Kâfir ve Bolşevik”, Cumhuriyet, 21 Kanunusani 1933, s. s. 3.
• Şevket Süreyya, “Bir Münakaşanın Bilançosu”, Cumhuriyet, 22 Kanunusani 1933, . 3.
• Şevket Süreyya, “Bir Görüş Tarzı Nasıl İptizale Uğrar?”, Cumhuriyet, 23 Kanunusani 1933, s. 3.
• Şevket Süreyya, “Ciddi Olmayan Bir Yarenlik”, Cumhuriyet, 26-27 Kanunusani 1933, s. 3.
• Shissler, A. H., Between Two Empires: Ahmet Ağaoğlu and the New Turkey, I.B. Tauris Pub., New York, 2003.
• Tekeli, İ., Selim İlkin, Kadrocular ve Kadro’yu Anlamak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Tezel, Y. S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2015.
• Trak, A., “Devlet ve Fert: Gecikmiş Bir Kitap Eleştirisi”, Toplum ve Bilim, s. 14, Yaz 1981, s. 64-83.
• Turner, B. S. (ed.), The Cambridge Dictionary of Sociology, Cambridge Univesity Press, New York, 2006.
• Türkeş, M., Ulusçu Sol Bir Akım: Kadro Hareketi (1932-1934), İmge Kitabevi, Ankara, 1999.
• Uyar, H., “Ağaoğlu Ahmet‘in ‘liberal Muhalif Gazetesi: Akın (1933)”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Liberalizm, c. 7, Ed. Murat Yılmaz, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018, s. 224-231.
• Ülken, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2013.
• Yakup Kadri, “Ağaoğlu Ahmet Bey’le bir Hasbihal I”, Vakit, 17 Kanunusani 1933, s. 1, 9.
• Yakup Kadri, “Ağaoğlu Ahmet Bey’le Bir Hasbıhal II”, Vakit, 20 Kanunusani 1933, s. 1, 9.
• Yakup Kadri, “Ağaoğlu Ahmet Bey’le Bir Hasbıhal III”, Vakit, 22 Kanunusani 1933, s. 1, 9.
• Vedat Nedim, “Değişen Cihan Münasebetleri İçinde Türkiye”, Kadro, (Mayıs 1932, s. 13-18), (tıpkıbasım, c. 1, 2011, s. 223-228).
• Wallerstein, I., World System Analysis: An Introduction, Duke University Press, Durham & London, 2004.
• Wilcyznski, J., An Encyclopedic Dicitonary of Marxism, Socialism and Communism, The MacMillan Press, London, 1981.
• Yunus Nadi, “Devletçilik ve Ferdi Teşebbüs: Bir Münakaşa Mevzuu”, Cumhuriyet, 11 Teşrinisani 1932, s. 1.