İNGİLİZ KONSOLOS FREDERİCK G. FREEMAN’IN RAPORLARINDA BİTLİS (1901-1903)

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 73, 233 - 253, 31.03.2023

Tülay Keskin

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1055165

Öz

Bitlis vilayetinde 1894 yılındaki Sason olayı ve sonrasında meydana gelen Ermeni olayları İngiltere Hükümeti’nin dikkatini bu vilayete çevirmesine yol açmış ve 1895 yılında Bitlis Yardımcı Konsolosluğu kurulmuştur. 1901 yılının sonlarına doğru konsolosluğa Frederick G. Freeman atanmıştır. Bitlis’e yardımcı konsolos olarak atanan Frederick G. Freeman, Bitlis’e atandığı sırada Diyarbakır’da yardımcı konsolos olarak görev yapmaktaydı. Bitlis’e tayin edilmesinin ardından 17 Ekim 1901'de Diyarbakır'dan ayrılmış ve 21 Ekim’de Muş’a gelmiştir. Freeman Bitlis yardımcı konsolosu olarak görev yaptığı yaklaşık 1 yıl 7 ay boyunca, Bitlis vilayetindeki siyasi, ekonomik, sosyal, idari ve askeri gelişmeler hakkında raporlar hazırlamıştır. Raporları, Ermeni komitecilerinin faaliyetleri, Sason bölgesinde 1901 yılı temmuz ve ağustos aylarında meydana gelen çatışmalar, aşiretler arasında yaşanan sıkıntılar, bölgede yaptığı geziler, Ermenilere yardım dağıtımı, 29 Nisan 1903’te meydana gelen deprem ve deprem sonrasında yaşanan kayıplar, Bitlis Valisi Hüsnü Bey’in sağlık sorunlarından dolayı istifa etmesi, hakkındadır.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Vilayeti, İngiliz Konsolosluğu, Ermeni meselesi, Sason olayı

Kaynakça

• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM): 621/31
• Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT): 480/ 35.
• Dahiliye Nezareti Tesrî-i Muâmelât ve Islahat Komisyonu Muamelat (DH. TMIK. M): 88/88, 106/16, 108/74-27, 75/40, 127/23.
• Dahiliye Şifre Kalemi Belgeleri (DH.ŞFR): 263/49-73, 262/61, 267/79, 264/9-68, 263/88-100, 273/32, 374/79, 281/137.
• Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS): 2793/43, 2793/48-50.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV): 220/137, 220/189, 221/20.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK): 177/49.
• Yıldız Perakende Evrakı Umumi (Y.PRK.UM): 56/93, 56/98.
• Yıldız Perakende Evrakı Zaptiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ZB): 31/56.
• Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y.A.HUS): 419/11-15.
• National Archives, Foreign Office (FO) 195/2125.
• Freeman’dan O’conor’a, No 10, 2 Eylül 1902, FO 195/2125. s. 198.
• Freeman’dan O’conor’a, No 10, 2 Eylül 1902, FO 195/2125. s. 198.
• Freeman’dan O’conor’a, No 5, 22 Mart 1902, FO 195/2125. s.78-80.
• Freeman’dan O’conor’a, No 6, Çok Gizli, 22 Mart 1902, FO 195/2125. s.82-85.
• Freeman’dan O’conor’a, Gizli, 29 Ocak 1902, FO 195/2125. s.55- 59.
• Freeman’dan O’conor’a, No 11, 9 Eylül 1902, FO 195/2125. s. 200-201.;
• Freeman’dan O’conor’a, No 7, 22 Mart 1902, FO 195/2125. s.141-144.
• Freeman’dan O’conor’a, tel, 26 Eylül 1902, FO 195/2125. s. 201.
• Freeman’dan Barclay’a, 13 Ekim 1902 tarihli mektup, 27 Kasım 1902, FO 195/2125. s. 232- 238.
• Freeman’dan O’conor’a, tel, 16 Aralık 1902, FO 195/2125. s. 307.
• Hocaoğlu, M. (1976). Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezâlimi ve Ermeniler, İstanbul,
• Mayewski, (1997). (Çev. Mehmed Sadık), Rus General Mayewski’nin Doğu Anadolu Raporu- Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiki- Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın No: 4, Van.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeni İsyanları (1896- 1909), (2009). Cilt: III, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 98, Ankara.
• Selvi, H. “Hangi Antranik?” www.satemer.sakarya.edu.tr//pdf//Antranik.pdf, (25.09.2017).
• Şaşmaz, M. (2013). İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları (1878-1914). AKDTYK, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
• Uras, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. Belge Yayınları, II. Baskı, İstanbul.