GÜNEY AFRİKA’DA BİR OSMANLI MÜNEVVERİ: AHMET ATAULLAH BEY VE FAALİYETLERİ

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 73, 203 - 231, 31.03.2023

Halim Gencoglu

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.947711

Öz

Ahmet Ataullah Bey, Sultan Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti'ne hizmet etmiş bir Türk münevveriydi. Onun faaliyetleri Sultan Abdülhamid döneminde Güney Afrika'da izlenen Panistlamist siyaset hakkında malumat verdiği gibi ondokuzuncu yüzyıl İslam Dünyasının genel çerçevesini de ortaya koyar. Onun ailesi esasında çok eskiden beri İslam ilimleriyle uğraşan köklü bir ulema sınıfından gelmektedir. Bu kısa biyografi onun doğumundan vefatına kadar yaşam ve siyasi mücadelelerini izah etmeyi amaçlar. Bu makale onun Güney Afrika'daki faaliyetleri yanısıra Asya’da diplomatik gayretleri de ele alınmıştır. Çalışma onun Osmanlı başkonsolosu olarak Singapur’da henüz 39 yaşında iken genç yaşta ölümüyle hitam bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Ataullah Bey,, Guney Afrika, Sultan Abdulhamid, Panislamizm, Osmanli Devleti

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abdurrahman Khan A. R. C. S., B. Sc. My Life and Experiences (London) F. R. A. S. Retired Principal, Osmania University College, Research Associate, Institute of Meteoretics, University of New Mexico, U.S.A. President, The Hyderabad Academy, Rtgumpet, Deccan 1951
• Attaoullah, Fuad A. 1940. Turkish Self-Taught and Grammar in Latin Characters, by the Natural Method with the English Phonetic Pronunciation: Revised and Enlarged Vocabularies and Phrases. 5th ed. Marlborough's Self-Taught Series. London: Marlborough.
• Cairns, M, D. G Boonzaaier, C. Graham Botha, Genealogical Society of South Africa, and South Africa. Directorate State Archives and Heraldic Services. 1993. Alphabetical Guide to Gravestones in the Somerset Road Cemetery, Cape Town, Cape, 1907. 1st ed. Pretoria: State Archives Service.
• Cape Town Alphabetic Director, Guide Book 1885, Cape of Good Hope
• Davids. Achmats, The Mosques of Bo-Kaap: A Social History of Islam at the Cape. S. 178, A Hijra Publication. Cape: South African Institute of Arabic and Islamic Research, 1980.
• Davids, Achmat, and Committee for the Preservation of the Tana Baru. The History of the Tana Baru: The Case for the Preservation of the Muslim Cemetry [sic] at the Top of Longmarket Street. Cape Town: Committee for the Preservation of the Tana Baru, 1985.
• Davids, Achmat, Hein Willemse, and Suleman Essop Dangor. The Afrikaans of the Cape Muslims from 1815 to 1915. 1st ed. Talatala Series, 3. Pretoria: Protea Book House, 2011.
• Gençoğlu, Halim. Güney Afrika'da Zaman Ve Mekân: Ümit Burnu'nun Umudu Osmanlılar. 1. Baskı ed. Libra Kitap, 242. Tarih; 229. Osmanbey, İstanbul: Libra Kitapçılık Ve Yayıncılık, 2018.
• J.H. Hofmeyr & F.W. Reitz: The life of Jan Hendrik Hofmeyr (Onze Jan). Cape Town, Van de Sandt de Villiers, 1913 Taner, Seben H, and Embassy of the Republic of Turkey in Singapore. The First Turkish Representatives in Singapore and Consul General Ahmed Ataullah Efendi. Singapore: Embassy of the Republic of Turkey in Singapore,
• Uçar, Ahmet. Unutulmayan Miras: Güney Afrikaʼda Osmanlılar. Çamlıca Basım Yayın Kitapları Serisi, 34. İstanbul: Çamlıca, 2008.
• Yavuz, Hulûsi. Siyaset Ve Kültür Tarihi Açısından Osmanlı Devleti Ve İslâm. İz Yayıncılık; İnceleme-Araştırma Dizisi, 30. 9. Merter, İstanbul: İz Yayıncılık, 1991.
• Yıldırım, Nuran. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet'e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar: Saǧlık Tarihi Yazıları. Birinci Basım ed. Saǧlık Tarihi Yazıları, 1. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
• Mia Brandel-Syrier 1960 The Religious Duties of Islam as taught and explained by Abu Bakr Effendi [A translation from the original Arabic and Afrikaans. Sayfa IX Leiden: Brill
• Türkiye Diyanet Vakfı, Şahin Uçar, Orhan Okay, and Topaloğlu Bekir. 2002. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. “Ebûbekir Efendi, (ö. 1297/1880), Osmanlılar tarafından dinî eğitim vermek üzere Güney Afrika’ya gönderilen Hanefî âlimi” Vol. Cilt 22, Ankara.
• Öke, Mim Kemal, Hilafet Hareketleri. Üçüncü Baskı ed. İrfan Yayımcılık, 121. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 2005.
• Tayob, Abdulkader, 1995, Islamic Resurgence in South Africa, s. 64, 101, Cape Town, Uct Press.)
• Questions Affaecting Coloured and Native Races. 1911, African South, confidental correspondences, no, 970
• Woods, Henry F. 1924. Spunyarn from the Strands of a Sailor's Life Afloat and Ashore: Forty-Seven Years Under the Ensigns of Great Britain and Turkey. S. 101, London: Hutchinson.
• Geaves, Ron. Islam in Victorian Britain: The Life and Times of Abdullah Quilliam. S. 157, Markfield, Leicestershire: Kube Publishing, 2010. Makaleler Cornelissen, M. (2013) ‘South Africa: An Ottoman Colony?’, in: International Review of Turkish Studies, Summer 2013, Volume: 3, Issue: 2, pp. 64-86
• Davids, A. "Imams and Conflict Resolution Practices among Cape Muslims in the Nineteenth Century." Kronos 7, no. 22 (1995): 54-72.
• Ertekin, M. Zahir, and Başuğuy Bedrettin. 2019. “Ebûbekir Efendî Xwoşnav (1814-1880): ‘alimekî Kurd Li Efrîqaya Başûr.” E-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (Josr) 500-525: 500–525. doi:10.26791/sarkiat.513170.
• Gencoglu, Halim, “Birinci Dünya Savaşında Güney Afrikada Osmanlılar” Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı. Askeri Tarih Arastrmalari Dergisi, 100. yıl özel sayısı, Yıl. 13, Sati. 25, 2015. S. 188
• Gençoĝlu Halim. 2015. “Two Forgotten Medical Doctors: Mohammed Shukri and Havva Khayrunnisa Effendi.” Bulletin of the National Library of South Africa 69 (1). Cape Town.
• Gencoglu, Halim. "The Forgotten Effendi: Ottoman Muslim Theologian, Mahmud Fakih Emin Effendi, and the Real Story of the Bo-Kaap Museum, C. 1894-1978." New Contree: A Journal of Historical and Human Sciences for Southern Africa, No. 73, P. 162-180: Ill (2015). 2015. Accessed December 14, 2019. http://hdl.handle.net/10394/15330.
• Gencoglu, Halim, “Türkçülüğü Afrika’da yaşatan iki Osmanlı Fuat ve Rüştü Ataullahzadeler” Türkiye Notları, Milli Mücadelemiz ve Türkçülük Sayı,7. Eylül 2019.
• Jeppie, Shamil. "Leadership and Loyalties: The Imams of Nineteenth Century Colonial Cape Town, South Africa." Journal of Religion in Africa 26, no. 2 (1996). doi:10.2307/1581453.
• Rochlin, S. A., 1939 Aspects of Islam In Nineteenth-Century South Africa: Source: Bulletin of the School of Oriental Studies, University of London, Vol. 10, No. 1
• Adhikari Muhammad 1994 Coloured Identity and the Politics of Coloured Education: The Origin of the Teachers' Leagueof South Africa, The International Journal of African Historical Studies, Vol. 27, No. 1 Sayfa 103 Boston University African Studies Center
• Reid Antony 1967 Nineteenth Century Pan-Islam in Indonesia and Malaysia The Journal of Asian Studies, Vol. 26, No. 2 Sayfa 7 Association for Asian Studies Ajam, Mogamed. "Dr Abdullah Abdurahman - Benefactor of the Bo-Kaap." Kronos : Journal of Cape History 17, no. 1 (1990): 48-58.
• https://haberlutfen.com/suriyede-savasan-guney-afrikali-osmanli-pilotunun-mezari-onarildi/21/12/2019 tarihinde erişildi.
• https://haberlutfen.com/suriyede-savasan-guney-afrikali-osmanli-pilotunun-mezari-onarildi/, 21/12/2019 tarihinde erişildi.
• https://atom.lib.uct.ac.za/index.php/za-uct-bc-s-bcs646, 21/12/2019 tarihinde erişildi.
• https://www.news.uct.ac.za/article/-2020-07-24-rushdu-atala-south-africas-first-aviator-of-colour, 04.08.2020 tarihinde erişildi.