Türkiye Matbuat Cemiyeti: Kuruluşu ve Faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 42 Sayı: 74, 263 - 288, 02.10.2023

Aydın Çakmak

https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.1289710

Öz

XIX. yüzyılda başlayan Osmanlı basın hayatı zaman içerisinde sürekli gelişti. II. Meşrutiyet’in ilanının hemen ardından bir meslek örgütü kurma çalışması yapılmakla birlikte düzenli ve devamlı bir yapı kurulamadı. Söz konusu düşünce ancak Birinci Dünya Savaşı günlerinde vücuda getirildi. 1917 yılında teşkil olunan Osmanlı Matbuat Cemiyeti, Mütareke Dönemi’nin karışıklıkları arasında büyük sarsıntılar geçirdi. Bu sırada başlayan Milli Mücadele hareketi içerisinde asıl mesleği gazetecilik ve yazarlık olan kişiler de vardı. Bu kişiler, Milli Mücadele’nin merkezi olan Ankara’da yeni bir cemiyet kurma düşüncesine yöneldiler. Böylece 1921 yılı aralık ayında çalışmamızın konusunu oluşturan basın meslek örgütünün kuruluş kararı alındı. Türkiye Matbuat Cemiyeti, dört aya yakın süren hazırlıklar sonrasında teşkil olundu. Cemiyet, Milli Mücadele döneminde Ankara’da oluşan basın ve yayın muhiti içerisinde faaliyet gösterdi. Mustafa Kemal Paşa’nın siyasî bir yapı niteliğine sahip olması dolayısıyla ilk başta kuruluşuna karşı olumsuz tavır aldığı bu cemiyetin başkanlığını Yunus Nadi Bey yaptı. Dönemin ünlü pek çok yazar ve basın mensubu da adı geçen cemiyet içerisinde yer aldı. Cemiyet, basın mensupları arasında yardımlaşma ve dayanışma sağlamanın yanı sıra Milli Mücadele’nin propagandasını yapmak gibi temel faaliyet alanlarına sahipti. İstanbul’da faaliyet gösteren dernekle de olumlu bir iletişim kurdu. Bu dönemde Anadolu’ya gelen yabancı yazar ve gazetecilere yoğun ilgi gösteren cemiyet, Milli Mücadele’nin anlamını, durumunu ve haklılığını kendilerine açıklamaya çalıştı. Aynı zamanda Kırım’da yaşanan açlık felaketi için yapılan yardım kampanyasına destek verdi. İşte bu gibi özelliklere sahip olan Türkiye Matbuat Cemiyeti’nin kuruluşunu ve faaliyetlerini ilk defa, müstakil ve kapsamlı olarak ele almayı amaçlayan bu çalışmada süreli yayınlar, arşiv belgeleri ve telif eserlerden faydalanıldı.

Anahtar Kelimeler

basın, Milli Mücadele, Ankara, Yunus Nadi Bey, Türkiye Matbuat Cemiyeti

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1988). Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Altun, A. (1995). Türkiye’de Gazetecilik ve Gazeteciler, Çağdaş Gazeteciler Derneği Yayınları, Ankara.
• Aydın, H. (2010). “Cemiyet-i Matbuat-ı Osmaniye: Kuruluşu ve Basında Tartışmalar”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 27, s. 553-569.
• Benice, E. İ. (1966). “Kuruluştan Buyana Türk Basın Birliğinin Tarihine Kısa Bir Bakış”, Türk Basın Birliği, Son Telgraf Matbaası, İstanbul, s. 5-16.
• Çavdar, T. (2007). İz Bırakan Gazeteler ve Gazeteciler- Babıâli’den Geriye Ne Kaldı?, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Ertuğ, H. R. (1970). Basın ve Yayın Hareketleri Tarihi, C. I, İstanbul Üniversitesi Gazetecilik Enstitüsü Yayınları, Yenilik Basımevi, İstanbul.
• Gevgilili, A. [1983]. “Türkiye Basını”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 202-228.
• Güven, C. (2012). Millî Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa’nın Yabancılarla Temas ve Görüşmeleri (Asker, Siyasî Temsilci ve Gazeteciler), Eğitim Yayınevi, Konya.