DOĞU AFYONKARAHİSAR PALEOLİTİK ARAŞTIRMALARI

Yıl 2025, Cilt: 44 Sayı: 79, 157 - 179, 30.09.2025

Yavuz Aydın , Eşref Erbil , Harun Taşkıran , Engin Koray Sarıoğlu , Murat Özturan , Yunus Emre Sevindik

Öz

Bu çalışma, Afyonkarahisar’ın doğu kesiminde 2022–2024 yılları arasında gerçekleştirilen sistematik yüzey araştırmaları kapsamında tespit edilen Paleolitik buluntulara dair ilk sonuçları kapsamaktadır. Araştırmalar, bölgenin jeomorfolojik geçit alanları ve zengin çakmaktaşı kaynakları ile Paleolitik avcı-toplayıcı grupları için elverişli bir yerleşim ve geçiş sahası olduğunu ortaya koymuştur. Üç sezon süren çalışmalarda Çay, Çobanlar, Sultandağı, Bolvadin, Emirdağ, Bayat ve İscehisar ilçelerinde toplam 30 buluntu alanı belirlenmiş ve bu alanlarda Alt, Orta ve sınırlı ölçüde Üst Paleolitik’e atfedilebilecek yontmataş materyal tespit edilmiştir. Bulguların büyük bölümü çakmaktaşı hammaddeyle ilişkili alanlarda yoğunlaşmaktadır. Buluntu alanları ağırlıklı olarak “Mode I–III” teknolojik evreleri temsil eden öğeleri içermektedir; bazı alanlarda ise “Mode IV” özellikleri de gözlemlenmektedir. Elde edilen materyal, yontuk çakıllar, iki yüzeyli aletler ve Levallois çekirdekler şeklinde farklı teknolojik aşamaları yansıtarak bölgedeki kültürel sürekliliğe işaret etmektedir. Her ne kadar stratigrafik bağlamda veri elde edilememiş olsa da yüzey bulguları Afyonkarahisar coğrafyasının Pleistosen Dönem boyunca insan hareketliliği açısından işlevsel bir alan olduğunu göstermektedir. Ayrıca, komşu illerdeki (Denizli, Uşak, Kütahya, Burdur ve Eskişehir) benzer bulgularla birlikte değerlendirildiğinde, bu araştırma Anadolu’nun iç bölgelerine dair önemli bir boşluğu doldurmakta ve bölgesel-kültürel etkileşimlerin anlaşılmasına katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar , Paleolitik , Pleistosen , Yontmataş , İnsan Hareketliliği

PALEOLITHIC RESEARCH IN EASTERN AFYONKARAHİSAR

Öz

This study presents the initial results of systematic surveys conducted between 2022 and 2024 in the eastern part of Afyonkarahisar, focusing on Paleolithic finds. The investigations have revealed that the region, with its geomorphological corridors and rich flint sources, constituted a favorable area for settlement and movement of Paleolithic hunter-gatherer groups. Over the course of three field seasons, a total of 30 findspots were identified in the districts of Çay, Çobanlar, Sultandağı, Bolvadin, Emirdağ, Bayat, and İscehisar. Lithic materials attributed to the Lower, Middle, and to a limited extent Upper Paleolithic were documented at these locations. The majority of the finds are concentrated in areas associated with flint outcrops. The assemblages predominantly reflect technological elements of “Mode I–III”, while some sites also display characteristics of “Mode IV”. The recovered material, comprising choppers, bifaces, and Levallois cores, reflect distinct technological stages and suggest cultural continuity within the region. Although no stratigraphic context was identified, the surface finds indicate that the geography of Afyonkarahisar functioned as an active zone of human mobility during the Pleistocene. When evaluated alongside similar evidence from neighboring provinces (Denizli, Uşak, Kütahya, Burdur, and Eskişehir), this study contributes to filling a significant gap concerning the Paleolithic record of inland Anatolia and enhances our understanding of regional-cultural interactions.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar , Paleolithic , Pleistocene , Chipped Stone , Human Mobility.

Kaynakça

• Aydın, Y., Taşkıran, H., Erbil, E., Sarıoğlu, K. E., & Özturan, M. (2024). Afyonkarahisar Doğu İlçeleri Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2022). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 39/3, 517-531.
• Aydın, Y., Taşkıran, H., Erbil, E., Sarıoğlu, E. K., & Sevindik, Y. E. (2025). Afyonkarahisar Doğu İlçeleri Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması (2023). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 40/3, 425-440.
• Chevalier, T., Özçelik, K., de Lumley, M.-A., Kösem, B., de Lumley, H., Yalçınkaya, I., & Taşkıran, H. (2015). The endostructural pattern of a middle pleistocene human femoral diaphysis from the Karain E site (Southern Anatolia, Turkey): Middle Pleistocene Human Femur from Karaïn. American Journal of Physical Anthropology, 157(4), 648-658. https://doi.org/10.1002/ajpa.22762
• Dağcı, D., Türker, M., & Keklik, G. (2017). Uşak’ta bir çağın keşfi: Sürmecik. İçinde R. M. Czichon, Ş. Söyler, B. Can, & İ. Çavuş (Ed.), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak (ss. 129-134). Zero Prodüksiyon.
• Dinçer, B. (2015). Kureyşler Baraj Gölü Havzasında 2014 Yılı Paleolitik Araştırmaları. İçinde M. Türktüzü & S. Ünan (Ed.), Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2014 (ss. 191-210). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Dinçer, B., & Karahan, G. (2020). Seyitömer Höyük 2019 Yılı Paleolitik Çağ Araştırmaları. İçinde S. Ünan (Ed.), Kütahya Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih Araştırmaları, Kütahya Müzesi 2019 Yıllığı (ss. 89-111). Bilgin Kültür Sanat Yayınları. Dinçer, B., & Karahan, G. (2021). Seyitömer Höyük Paleolitik Çağ Araştırmaları—2020. İçinde S. Ünan (Ed.), Kütahya Müzesi 2020 Yıllığı; Kütahya Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih Araştırmaları VII (ss. 121-152). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Dinçer, B., Kelpetin, Z., Birol, Ö., & Aktaş, N. E. (2020). Kureyşler Baraj Gölü Havzası Paleolitik Araştırmaları. İçinde S. Ünan (Ed.), Kütahya Kureyşler Barajı Kurtarma Kazıları 2015-2016 (ss. 1-58). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Dinçer, B., Şahin, S., & Karahan, G. (2023). West Afyonkarahisar (Turkey) Palaeolithic Survey 2022, Field Methods and First Results. Anatolia Antiqua, XXXI, 243-259. https://doi.org/10.4000/12dd9
• Dinçer, B., Şahin, S., Karahan, G., & Dumanlıoğlu, C. (2024). Batı Afyonkarahisar Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması – 2022 (Merkez, Şuhut, Sinanpaşa İlçeleri). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1, 313-329.
• Dinçer, B., Şahin, S., Karahan, G., & İşleyen, F. (2025). Batı Afyonkarahisar Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması – 2023 (Sandıklı, Hocalar, Kızılören İlçeleri). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 40/1, 187-202.
• Fındık, B. (2025). Burdur Elmacık Fosil Lokalitesinde İnsan İzleri. OLBA, XXXIII, 7-27.
• Fındık, B., Mayda, S., Demirel, A., & Parmak, R. C. (2023). Burdur İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması-2021. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 38/1, 229-244.
• Fındık, B., Mayda, S., Demirel, A., & Parmak, R. C. (2024). Burdur İli Paleolitik Çağ Yüzey Araştırması-2022. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 39/1, 331-344.
• Kappelman, J., Alçiçek, M.C., Kazancı, N., Schultz, M., Özkul, M., & Şen, Ş. (2008). Brief Communication: First Homo erectus from Turkey and Implications for Migrations into Temperate Eurasia. American Journal of Physical Anthropology, 135, 110-116.
• Karahan, G. (2020). Batı Anadolu’da Levallois Tekniği: Sürmecik Paleolitik Açık Hava Yerleşimi Üzerinden Bir Değerlendirme. Anadolu/Anatolia, 46, 293-322.
• Karahan, G., Özçelik, K., & Taşkıran, H. (2024). Transformation and Sustainability Within Levallois Reduction Strategy of Sürmecik, Western Anatolia/Aegean. Lithic Technology, 4(49), 375-393. https://doi.org/10.1080/01977261.2023.2290321
• Kartal, G. (2018). Eskişehir’de Orta Paleolitik Dönem’e Ait Yeni Bir Buluntu Alanı: Seyitgazi. İçinde Current Debates on Social Science Human Studies 1 (ss. 361-370). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Kartal, G. (2020). Son Bulgular Işığında Eskişehir İlinin En Eski Kültür Varlıklarına Genel Bir Bakış, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 2/1, 1-26.
• Kartal, G., Erbil, E., & Kartal, M. (2019). Eskişehir İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (I), 2017. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 36/3, 1-16.
• Kartal, G., Erdem, İ. B., Perçin, P., & Kartal, M. (2020). Eskişehir İli Tarih Öncesi Arkeolojisi Yüzey Araştırması (II), 2018. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37/2, 125-139.
• Koçak, Ö., Bilgin, M., & Küçükbezci, H. G. (2019). MÖ II. binyılda Afyonkarahisar ve çevresi kültürleri. Türk Tarih Kurumu.
• Lebatard, A.-E., Alçiçek, M. C., Rochette, P., Khatib, S., Vialet, A., Boulbes, N., Bourlès, D. L., Demory, F., Guipert, G., Mayda, S., Titov, V. V., Vidal, L., & de Lumley, H. (2014). Dating the Homo erectus bearing travertine from Kocabaş (Denizli, Turkey) at at least 1.1 Ma. Earth and Planetary Science Letters, 390, 8-18. https://doi.org/10.1016/j.epsl.2013.12.031
• Özçelik, K. (2017). Ege Bölgesi’nde Neandertal İnsanın İzleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi - DTCF Dergisi, 57(1), 524-537. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001525
• Özçelik, K., & Bulut, H. (2021). Denizli’de (Ege Bölgesi) İki Yüzeyli Alet Geleneği: Tekno-Tipolojik Analizlerle Sınırlı Çalışmaların Kronolojik Sorunların Çözümündeki Yetersizliği. Colloquium Anatolicum, 20, Article 20.
• Özçelik, K., Bulut, H., Tuncel, E., Erbil, E., & Mutlu, M. (2020). Denizli İli Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması, 2018. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37/2, 401-414.
• Özçelik, K., & Karahan, G. (2023). The Paleolithic Quartz Assemblages of Denizli (South Aegean, Western Anatolia): A Selection of Bipolar Knapping, Techno-Typological and Experimental Approaches. Lithic Technology, 48(1), 43-61.
• Özçelik, K., Kartal, G., & Fındık, B. (2016). Denizli İli Prehistorik Yüzey Araştırması (2014). Araştırma Sonuçları Toplantısı, 33/1, 377-396.
• Sivas, H., & Tüfekçi Sivas, T. (2007). Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar İlleri Arkeolojik Envanter Çalışması 2005. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 6, 11-35.
• Söyler, Ş., Taşkıran, H., Czichon, R. M., Özçelik, K., Polat, S., Yılmaz, M. A., Erbil, E., Türker, M., & Dağcı, D. (2018). Uşak, Banaz Sürmecik Paleolitik Kazısı-2016. Kazı Sonuçları Toplantısı, 39/2, 381-391.
• Söyler, Ş., Taşkıran, H., Czichon, R. M., Özçelik, K., Aydın, Y., Erbil, E., & Türker, M. (2019). Uşak, Banaz Sürmecik Paleolitik Kazısı 2017. Kazı Sonuçları Toplantısı, 40/2, 307-316.
• Taşkıran, H. (2017). Ege Prehistoryasında Uşak. İçinde R. M. Czichon, Ş. Söyler, B. Can, & İ. Çavuş (Ed.), Yüzey Araştırmaları ve Kazılar Işığında Uşak (ss. 19-24). Zero Prodüksiyon.
• Taşkıran, H., & Taşkıran, Z. F. (2011). İki Yüzeyli Aletlerin Anadolu’daki Dağılımında Yeni Bir Nokta: Afyonkarahisar. İçinde Işın Yalçınkaya’ya Armağan (ss. 235-244). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Taşkıran, H., Aydın, Y., Özçelik, K., & Erbil, E. (2021). A New Discovery of Neanderthal Settlements in Turkey: Sürmecik Open-air Campsite in Western Anatolia. L’Anthropologie, 125(1), 102838. https://doi.org/10.1016/j.anthro.2021.102838