Ahmed Reşîdî ve Kâdiriyye Tarikatının Reşîdiyye Kolu

Year 2023, , 1239 - 1277, 31.12.2023

Mehmet Emin Bener

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1353199

Abstract

Kendilerine has ezkâr, evrâd, âdâb ve erkâna sahip olan ve günümüze kadar varlığını sürdüren tarîkatların ekseriyeti VI/XII. yüzyıllardan sonra teşekkül etmiş, tarihi süreç içerisinde farklı kollara ayrılarak dünyanın birçok bölgesine yayılmışlardır. Bu tarîkatlara mensup olan sûfî şahsiyetler, büyük gayretlerle ulaştıkları bölgelerde dergâh ve tekke gibi yapılar kurarak irşâd faaliyetlerinde bulunmuş, pek çok insanın ihtidâsına vesile olmuşlardır. Kurucusu Abdülkâdir Geylânî’ye nispet edilen Kâdiriyye, bu tarîkatların en meşhurlarındandır. Irak başta olmak üzere Ortadoğu’dan, Afika’ya; Anadolu’dan Balkanlar’a ve doğuda Çin’e kadar geniş bir alana yayılmış ve elliyi aşkın kollarıyla dergâh faaliyetleri yürütmüştür. Ahmed Reşîdî’ye nispet edilen ve merkezi Musul olan Reşîdiyye tarîkatı, Anadolu’nun Şark bölgesinden Hindistan’a kadar geniş bir bölgede faaliyet gösteren ve halen bu bölgelerde müntesipleri olan bir tarîkattır. Yayıldığı coğrafya ve günümüze kadar varlığını sürdürmesi itibariyle Reşîdiyye tarîkatının, Kâdiriyye’nin önemli kollarından biri olduğu söylenebilir. Bu tarîkatın, aynı zamanda Rıfâiyye, Bedeviyye, Desûkiyye ve Sühreverdiyye tarîkatlarıyla da münasebeti vardır. Zira tarîkatın kurucusu olan Ahmed er-Reşîdî bütün bu tarîkatlardan halifelik almış sûfî bir şahsiyettir. İslam topraklarına bu derece yayılmış ve günümüze kadar dergâh faaliyetlerini devam ettirmiş bir tarîkat olmasına rağmen Kâdiriyye tarîkatının kollarına dair ülkemizde yapılan ansiklopedik çalışmalarda dahi Reşîdiyye tarîkatının ismine rastlanmaz. Halbuki günümüze kadar Anadolu’da etkinliğini sürdüren klasik medreselerde yapılan icâzet törenlerinde “ser halka” olarak ismi geçen Mollâ Halil Siirdî gibi bir âlim şahsiyet bu tarîkatın halifelerindendir. Bu mütavazi çalışma, Ahmed er-Reşîdî’nin son nesil torunlarına ulaşıldıktan sonra onlardan elde edilen kaynaklardan istifade edilerek hazırlanmıştır. Bu çalışmayla hem Ahmed er-Reşîdî gibi son dö-nemlerde yetişmiş, Hz. Peygamber’in neslinden gelen, bütün hayatını irşâd vazifesine adamış ve “kutup” olduğu ifade edilen büyük bir sûfî şahsiyet hem de kurucusu olduğu tarîkatın esas ve edepleri tanıtılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Kâdiriyye, Reşîdiyye, Ahmed Reşîdî, Kutbü’l-aktâb, Mollâ Halil Siirdî

Ahmed Reşidi and the Reşidiyya Branch of Kadiriyye

Abstract

The majority of the Sufi orders, which have their own special ezkar, evrâd, etiquette, and erkan and have survived until today, particularly VI/XII. They were formed over centuries and spread to many parts of the world by dividing into different branches in the historical process. Sufi personalities who belonged to these sufi orders established structures such as dervish lodges and dervish lodges in the regions they reached with great efforts, and they were instrumental in the conversion of many people to Islam. Attributed to its founder, Abdulqadir Geylani, Qadiriyya is one of the most famous of these sufi orders. From the Middle East, especially from Iraq, to Afkaya; It spread over a wide area from Anatolia to the Balkans and China in the east and carried out convent activities with more than fifty branches. The Reshidiyya Sufi Order, which is attributed to Ahmed Reshidi and whose center is in Mosul, is a sect that operates in a wide region from Turkey to India and still has followers in these regions. It can be said that the Reshidiyya Sufi Order, which has its principles and manners, is one of the largest branches of the Qadiriyya. This Sufi order also has relations with the Rifaiyya, Bedewiyya, Desûqiyya, and Suhrawardiyya Sufi Order. Because Ahmed ar-Reshidi, the founder of the sect, is a Sufi figure who received the caliphate from all these sects. Although it is a Sufi order that has spread to this extent in Islamic lands and continues its dervish activities until today, the name of the Reshidiyya sect is not encountered even in the encyclopedic studies conducted in our country on the branches of the Qadiriyya Sufi Order. However, a scholar such as Mollâ Khalil Siirdî, who was mentioned as the "ser ring" in the ijazah ceremonies held in classical madrasahs that continued to be active in Anatolia until today, is one of the caliphs of this order. This humble study has been prepared by making use of the sources obtained through Ahmed ar-Reshidi's last-generation grandchildren after reaching them. With this study, we have been trained in recent times like Ahmed ar-Reshidi, Hz. We will try to introduce a great Sufi figure, who came from the progeny of the Prophet, who devoted his whole life to the task of guidance and who was referred to as the "pole", as well as the principles and manners of the Sufi order he was the founder of.

Keywords

Qadiriyya, Reshidiyya, Ahmad ar-Reshidi, Qutbu’l-Aktab, Mollâ Khalil Siirdî

References

• Acem, Refik. Mevsû‘atü müstalahâti’t-tasavvufi’l-İslâmî. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1999.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. thk. Abdülhamîd b. Ahmed b. Yusuf b. Hindâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1420/2000.
• Akdoğan, Mesut. “Osmanlı Döneminde Irak’ta Tasavvufî Hayata Genel Bir Bakış”. Sosyan ve Beşeri Bilimler Dergisi 6/1 (Haziran 2022).1-11.
• Azamat, Nihat. “Kâdiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/131-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Beyhâkî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. Şuabü’l-îmân. thk. Abdül‘alî Abdülhamîd Hâmid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü (TTDS). İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• Cevherî, Ebu Nasr İsmail b. Hammad. Tâcü’l-luga ve sıhâhü’l-‘Arabiyye. thk. Muhammed Muhammed Tâmir vd. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2009.
• Ceylânî, Muhammed Fâdıl. Nehru’l-Kâdiriyye. İstanbul: Ceylânî İlim Araştırma ve Yayın Merkezi, 2010.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Mu‘cemü’t-ta‘rîfât. thk. Mu-hammed Sıddık Minşâvî. Kahire: Dârü’l-Fadîle, 2004.
• Çakır, Adalet. Mehmed Rifat Efendi’nin Nefhatü’r-Riyâzi’l-Âliye’sinde Abdülkâdir-i Geylânî ve Kâdirîlik. İstanbul: TDV Yayınları, 2021.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü (MTTS). İstanbul: Kalem Yayınevi, 2006.
• Evrâdü’t-tarîkati’r-Reşîdiyyeti’l-Kâdiriyye. b.y., ts.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l-‘ayn. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub. el-Kâmûsü’l-muhît. nşr. Enis Muhammed eş-Şâmî-Zekeriyâ Câbir Ahmed. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2008.
• Geylânî, Muhyiddîn Ebû Muhammed Abdülkâdir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengîdost. Âdâbü’s-sülûk ve’t-tevessülü ilâ menâzili’l-mülûk. thk. Muham-med Gassan Nasuh. Dımeşk: Dârü’s-Senâbil, 1995.
• Geylânî, Cemaleddin Fâlih. Coğrafyetü’l-bâzi’l-eşheb. Fas: el-Munazzamatü’l-Mağribiyyetü li’t-terbiyeti ve’s- sekâfeti ve’l-ulûm, 2014.
• Gürer, Dilaver. Abdülkadir Geylânî, Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Hâlidî, Seyyid Ahmed en-Nakşbendî. Câmi‘u’l-usûli’t-türuki’s-sûfiyye. Beyrut: Müessesetü’l-intişâri’l-‘Arabî, 1997.
• Hatîb, Muhammed Emin b. Hayrillâh. Menhelü’l-evliyâ. Musul: Matba‘atü’l-Cumhûriyye, 1968.
• Herevî, Ebû İsmâîl Abdullah b. Muhammed b. Ali el-Ensârî. Menâzilü’s-sâirîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408/1988.
• Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. çev. İs‘âd Abdulhâdi Kandil. Kahire: el- Meclisü’l-a‘lâ li’s-sekâfeti, 2007.
• İbn-i Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dârü’l-Masâdir, 1993.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî el-Arabî et-Tâî. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1420/1999.
• İbrahim Mustafa vd.. el-Mu‘cemü’l-vasît. b.y. : Dârü’d-Da‘vâ, ts.
• İsfehânî, Hüseyn b. Muhammed Râğıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnan Dâvudî. Beyrut: Dârü’l- Kalem, 1412.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. b. İshâk. Hilyetü’l-evliyâ ve ta-bakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1416/1996.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Letaifü’l-a‘lâm fî isârâti ehli’l-ilhâm. Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 2005.
• Kavak, Abdulcebbar. “Kuzey Irak’ta Tasavvuf ve Tarikatlar”. Akademik İslam Araştırmaları Dergisi 2 (Haziran 2017): 15-54.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye fî ‘ilmi’t-tasavvuf. thk. Ma‘rûf Mustafa Zureyk. Beyrut: el- Mektebetü’l-‘Asriyye, 2003.
• Kurul. el-Mu‘cemü’l-vecîz. Mecma‘ü’l-lügati’l-Arabiyye, 2009.
• Muhammed Usman. “eş-Şeyh Ahmed Reşîdî tarîkatühû ve risâletü menâki-bihî”. Molla Halil es-Siirdî Hayatı Eserleri ve İlmi Kişiliği. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Şerhu menâzili’s-sâirîn. Beyrut: Kitâb-Naşirûn, 1434/2013.
• Münâvî, Muhammed Abdürrauf. et-Tevkîf alâ mühimmâti’t-teârîf. thk. Abdülhamid Sâalih Hemdân. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 1990.
• Nedvî, Abdulbari. Tasavvuf ve Hayat. çev. Mustafa Ateş. İstanbul: İrfan Yayıncılık, 1996.
• Pakiş, Ömer, “Molla Halil Siirdî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 30/250-251. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Reşîdî, Ahmed. Tibyânü’l-envâr. Musul: y.y., 1422/2001.
• Reşîdî, Abdullah, İcâzetnâme. YE.
• Reşîdî, Ali Cevâd. el-Envârü’l-behiyye fî tarîkati’r-Reşîdiyye. Kerkük: y.y., 1996.
• Reşîdî, Ali Cevâd. İcâzetnâme. YE.
• Reşîdî, Beşşar. “eş-Şeyh Ahmed er-Reşîdî Şeyhu Molla Halil es-Si‘irdî”. Molla Halil Si‘irdî Hayatı Eserleri ve İlmi Kişiliği. İstanbul: Beyan Yayınları, 2019.
• Reşîdî, Muhammed Mehdi Salih. Füyûdâtü’l-kutbi’s-sermedî es-Seyyid Şeyh Ahmed er-Reşîdî. Musul: y.y., 2007.
• Reyyâşî, Salih Hasan. Behcetü’n-nâzirîn fi ahbâri’l-ulemâi’s-sâlihîn. Kerkük: Mektebetü Nevrûz, 2010.
• Salâhî, Muhammed. Kâmûs-ı Osmânî. İstanbul: Mahmut Bek Matbaası, 1313.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali es-Serrâc et-Tûsî. el-Lüma‘ fî târîhi’t-tasavvufi’l-İslâmî. haz. Kâmil Mustafa el- Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
• Siirdî, Molla Halîl. Divânu şi‘r bi’l-Kürdiyye ve’l-‘Arabiyye. drl. Tahsin İbrahim Doskî. Duhok: y.y., 2012.
• Şarkâvî, Hasan. Mu‘cemü elfâzi’s-sûfiyye. Kahire: Müessesetü Muhtâr, 1987.
• Uludağ, Süleyman. “Abdal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/59-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Abdülkâdir-i Geylânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/234-238. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Fakr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/132-134. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zebîdî, Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdurrez-zak. Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l- kâmûs. thk. Abdusselâm Muhammed Hârun. Kuveyt: Matba‘atü Hükûme, 1415/1994.
• Zeydân, Yusuf Muhammed Taha. et-Tarîkü’s-sûfî ve fürû‘ü’l-Kâdiriyyeti bi-Mısr. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1991.
• Zîbârî, Hâlid. Mişkâtü’n-nûr li şerhi’l-kalbi ve’s-südûr fî menâkıbi’l-batali’l-meşhûr eş-Şeyh Ahmed er-Reşidî. YE.
• Zîbârî, Muhammed Şefik. el-Ahvâlü’d-dürriyye ve’l-ahbârü’l-miskiyye fi’s-silsileti’z-Zîbâriyye. Musul: Matbaatü Ummi’r-Rabîayn, 1935.