Hz. Peygamber’in Lisanıyla Şiir: Hadislerdeki Olayların Tasavvurunda Rivayetlerin Tümevarımsal Olarak İncelenmemesi Problemine Dair Eleştirel Bir Araştırma

Year 2021, , 431 - 497, 30.06.2021

Hamzeh Al-bakri

https://doi.org/10.47424/tasavvur.890203

Cited By: 1

Abstract

Alimler Hz. Peygamber’in (sav.) bisetinden ne önce ne de sonra bir beyit bile şiir yazmadığını ve bunun ona yasak oluşunun Kur’an-ı Kerim’in şiirle karışmasına set çekmek için olduğu konusunda hemfikirdirler. Onun şiir okuması ve buna vezin yoluyla öykünmesi konusunda ise –bu konuda akıl ya da şeriat yönünden bir yasaklama olmamasına rağmen- ayrışmışlardır. Alimlerin bir çoğu ondan bunu olumsuzlamışlardır ve onun (sav.) bir beyti öykündüğü zaman bunu tamamlamadığını, tamamlarsa bile beytin ölçüsünü ihlal ettiğini açıklamışlardır. Bu iddia birçok dilci, tefsirci ve tarihçi arasında yaygınlık kazanmış, bu durum için çokça örnekler getirerek bunları çeşitli haberlerle tanıklamışlardır. Öyle ki bu, onlar için kesin bir kural haline gelmiştir. Şayet ölçülü olarak bir beyit okumaya dair bir rivayetle karşılaşırlarsa bunun için te’villere başvurmuşlardır. Bunu yaparken de iddia edilen kuralı ispatlamamış ve te’villerinin doğruluğunu tanıklamamışlardır. Bu iddianın, hadisçilerin metoduna göre konu hakkındaki rivayetlerin tümevarımsal olarak araştırması ve eleştirisi üzerine kurulu olmadığına bakılacak olursa; bu hadis olaylarının tarihî tasavvurunda birçok problem ortaya çıkmıştır. Bu yüzden bu çalışma, söz konusu meselede dakik bir tarih tasavvuruna ulaşabilmek için rivayetlerin istikrası ve kuşatılmasıyla ilgilenmiş, daha sonra ayrıca birçok dilci, tefsirci ve tarihçinin konu hakkındaki görüşlerini değerlendirmeye ve onların tarih tasavvurlarının karşılaştırmasına çalışmıştır. Sonuç olarak onların karşılaştıkları problemlerin, hadis rivayetlerini istikra ve tenkit etmemelerinin neticesinde vuku bulduğunu hadis ilmi yönünden ele alarak belirginleştirmiştir.

Keywords

Şiir, Rivayetlerin Tümevarımsal Olarak İncelenmesi (İstikrâsı), Rivayetlerin Tenkidi, Hadis ve Tefsir, Tarih Tasavvuru

Poetry on the Tongue of the Prophet: A Study of the Problem of Not Gathering all Related Reports and Critiquing them in the Conceptualization of Events in Hadith

Abstract

The scholars agree that the Prophet (Allah bless him and give him peace) did not compose even one line of poetry before revelation was given to him or thereafter. They also agree that he was prohibited from doing this as a way of closing the door to any ambiguity about the Generous Qur’an, such that no one would confuse it with poetry. Despite there being no rational or scriptural proof for the impossibility of his reciting the poetry composed by others or mentioning verses of poetry composed by others, in its proper meter, the scholars differed about whether these things occurred historically. Many scholars stated that this did not occur and even blatantly said that if he (Allah bless him and give him peace) wished to use a line of poetry as an example he wouldn’t complete the line. And if he did complete a line of poetry as an example, he wouldn’t say it in its proper meter. This claim spread far and wide among many of the linguists, exegetes, and historians. They cited examples of this, and they provided as proof many reports such that this became a core axiom for them. If, however, they came upon a report that indicates that the Prophet recited poetry in meter form, they sought out some type of figurative interpretation. They did all of this without having first grounded their axiom in any type of proof and without providing any evidence for the correctness of the figurative interpretations that they put forward. Due to the fact that this claim was not built upon a full and complete gathering of all of the reports related to it, nor was it based upon a proper critique according to the methodology of hadith scholars, many problems have arisen in the conceptualization of what occurred historically that are referenced in hadith literature. It is for this reason that this study pays attention to gathering all of the reports related to these incidents, so that we can reach a clear and precise historical conceptualization of this question. Beyond this, it seeks to evaluate the positions of many of the linguists, exegetes, and historians based upon the aforementioned findings and comparing their historical conceptualization with the conclusions mentioned above. Finally, it brings forth the major problems said scholars fell into based upon their not having gathered all of the hadith reports and not having analyzed them according to the methodology of hadith scholars.

Keywords

Poetry, Gathering Reports, Critiquing Reports, Hadith and Exegesis, Historical Conceptualization

الشِّعْر على لسان النَّبيّ ﷺ دراسة في إشكاليّة عدم استقراءِ الروايات ونَقْدِها في تصوُّر الوقائع الحديثيّة

Abstract

اتفق العلماء على أن النبيّ ﷺ لم ينظم بيتاً من الشِّعر قبل البعثة ولا بعدها، وأنه كان ممنوعاً من ذلك سدّاً لباب اشتباه القرآن الكريم بالشِّعر. وأما إنشادُه والتمثُّل به موزوناً فعلى الرغم من أنه لا مانعَ منه عقلاً ولا شرعاً اختُلِفَ في وقوعه، فنفاه كثير من العلماء، وصرّحوا بأنه كان ﷺ إذا تمثّل ببيتٍ لم يُتمَّه، وإذا أتمّه لم يُقِمْ وزنَه فيجري على لسانه منكسراً. وانتشرت هذه الدَّعْوى بين كثير من اللُّغويِّين والمفسِّرين والمؤرِّخين، وضربوا لها أمثلة واستَشهَدوا لها بأخبار متعدِّدة، حتى صارت عندهم أصلاً مقرَّراً، فإذا صادفَتْهم روايةٌ تدلُّ على إنشاد بيت من الشِّعر موزوناً بحثوا لها عن تأويلات، من غير إثباتٍ لهذا الأصل المدَّعى ولا استشهادٍ على صحّة تلك التأويلات. ونظراً إلى أنّ هذه الدعوى لم تُبنَ على دراسة استقرائية تستوعب الرواياتِ الواردةَ فيها مع نقدها على طريقة الـمُحدِّثين، فقد نشأ عنه إشكالات عديدة في التصوُّر التاريخيّ لهذه الوقائع الحديثية. ولذا اهتمَّتْ هذه الدراسة باستقراء الروايات واستيعابها للوصول إلى تصوُّر تاريخيّ دقيق لهذه المسألة، ثم حاولَتْ بناءً على ذلك تقييمَ أقوال كثير من اللُّغويِّين والمفسِّرين والمؤرِّخين فيها ومقارنةَ تصوُّراتهم التاريخيّة لها بالتصوُّر الذي انتهت إليه، واستَخلَصَت بعد ذلك كلِّه أبرز الإشكالات التي وقعت لهم نتيجةً لعدم استقرائهم الروايات الحديثيّة وعدم نَقْدهم لها نقداً حديثيّاً.

Keywords

الشعر, استقراء الروايات, نقد الروايات, الحديث والتفسير, التصور التاريخي

References

• İbn Ebi Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî (ö. 327). el-Cerh ve’t-Ta’dîl. Thk. Abdurrahman el-Muallimi el-Yemenî. Hindistan: Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1952.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî (ö. 327). el-Merâsil. Thk. Şükrullah Nimetullah Kuçâni. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1977.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed (ö. 235). el-Musannef. Thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (ö. 597). Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdi. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2002.
• İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (ö. 597). Keşfü’l-Müşkil min Hadîsi’s-Sahîhayn. Thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Riyad: Dâru’l-Vatan, 2011.
• İbnu’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah (ö. 543). Ahkâmu’l-Kur’ân. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Battâl, Ebû’l-Hasan Ali b. Halef (ö. 449). Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Thk. Yâsir b. İbrahim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî (ö. 354). es-Sikât. Hindistan: Matbaatü Dâirati’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1975.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî (ö. 354). Sahîh-i İbn Hibbân. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852). el-Emâlî es-Seferiyye el-Halebiyye. Thk. Hamdi es-Selefî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1998.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852). et-Telhisu’l-Habîr fî Tahrîci Ehâdîsi’r-Rafiî el-Kebîr. Beyrut: Dâru’l-Arafe, t.y.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852). Takrîbu’t-Tehzîb. Thk. Muhammed Avvame. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2012.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852). Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, t.y.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852). Lisânü’l-Mîzân. Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2002.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d (ö. 230). et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dar Sâdır, 1968.
• İbn Şebbe, Ömer b. Zeyd el-Basrî (ö. 262). Tarîhu’l-Medine. Thk. Muhammed Şeltut. Cidde: y.y., 1977.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (ö. 1393). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî (ö. 365). el-Kâmil fi Duafâi’r-Ricâl. Beyrut: Dâru’l-Fikir, t.y.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib b. Abdurrahman (ö. 542). el-Muharrer el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz. Thk. Abdusselam Abduşşâfi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer (ö. 774). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Thk. Abdullah Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 1997.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer (ö. 774). es-Siretü’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa Abdülvahid. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1976.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer (ö. 774). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sami b. Muhammed Selame. Suud: Dâru Taybe li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273). Es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki.
• İbn Maîn, Yahya b. Maîn el-Bagdâdî (ö. 233). et-Tarih. Thk. Ahmed Muhammed Nur Seyf. Mekke: Merkezü’l-Bahsi’l-İlmî ve İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1979.
• İbn Hişâm, Abdülmelik b. Hişam (ö. 213). es-Sîretü’n-Nebeviyye. Thk. Mustafa es-Saka vd. Mısır: Mustafa el-Bâbi el-Halebi, 1955.
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî, Ali b. Muhammed b. Abbâs (ö. 400). el-Basâir ve’z-Zehâir. Thk. Vedâd el-Kâdi. Beyrut: Dâr Sâdir, 1988.
• Ebû Hayyân et-Tevhîdî, Ali b. Muhammed b. Abbâs (ö. 400). el-Bahru’l-Muhiyt. Thk. Sıdkı Muhammed Cemiyl. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 2000.
• Ebû Davud, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275). Suâlâtü’l-Acrî Ebû Dâvud es-Sicistânî fi’l-Cerh ve’t-Ta’dîl. Thk. Muhammed Ali Kasım el-Ömerî. Medine: İmâdetü’l-Bahsi’l-İlmî bi’l-Câmiati’l-İslamiyye, 1983.
• Ebû Ubeyd el-Kasım b. Sellâm (ö. 224). el-Emsâl. Thk. Abdülmecid el-Katameş. Suriye: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1980.
• Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-Tirmizî (ö. 279). el-Câmi’. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbi el-Halebî, 1975.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsfehânî (ö. 430). Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Esfiyâ. Kahire: Matbaatü’s-Saâdeh, 1974.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali el-Mevsılî (ö. 307). el-Müsned. Thk. Hüseyin Selim Esed. Şam: Dâru’l-Me’mûn, 1404.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241). el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Ahmed b. Hanbel (ö. 241). Fedâilü’s-Sahâbe. Thk. Vasiyyullah Muhammed Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• El-Âlûsî, Mahmud b. Abdullah el-Hüseynî (ö. 1270). Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm. Thk. Ali Abdülbâri Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256). el-Edebü’l-Müfred. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Kahire: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256). el-Câmiu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, t.y.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256). el-Câmiu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Züheyr en-Nâsır. Beyrut: Darû Tavki’n-Necât, 2002.
• El-Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr (ö. 292). el-Müsned. Thk. Mahfuzurrahman Zeynullah. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, t.y.
• El-Begavî, Hüseyin b. Mesud b. Muhammed (ö. 516). Şerhu’s-Sünne. Thk. Şuayb el-Arnaût. Şam: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• El-Begavî, Hüseyin b. Mesud b. Muhammed (ö. 516). Meâlimü’t-Tenzîl. Thk. Muhammed en-Nekr vd. Suud: Dâru Taybe, 1997.
• El-Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir (ö. 279). Ensâbü’l-Eşrâf. Thk. Süheyl Zekkar vd. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1996.
• El-Beyhaki, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin (ö. 458). Es-Sünenü’l-Kübra. Beyrut.
• El-Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin (ö. 458). Delâilü’n-Nübüvve. Thk. Abdulmu’ti Kal’aci. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• El-Beyyûmî, Muhammed Recep (ö. 1432). el-Beyânü’n-Nebevî. Kahire: Daru’l-Vefa, 1987.
• Et-Tehânevî, Muhammed b. Ali (ö. 1158). Keşşâfu Istılâhâti’l-Fünûn. Thk. Ali Dahruc. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Es-Seâlebî, Ebû Mansur Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail en-Nîsâbûrî (ö. 429). Lübâbü’l-Âdâb. Thk. Ahmed Hasan Lebeç. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Es-Sealebî, Ebû Mansur Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail en-Nîsâbûrî (ö. 429). el-Keşfü ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’an. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002. Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Razî (ö. 370). Ahkâmu’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1338.
• El-Hâris b. Üsâme, Ebû Muhammed (ö. 282). el-Müsned. Thk. Hüseyin Ahmed Salih el- Bakiri. Medine: Merkezü Hidmeti’s-Sünne ve’s-Sireti’n-Nebeviyye, 1992.
• El-Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. en-Nîsâbûrî (ö. 405). el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.
• El-Halebî, Nureddin Ali b. Burhâneddîn (ö. 1044). İnsanü’l-'uyûn fî sîreti’l-Emîni'l-Me’mûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• El-Hâzin, Alaüddin Ali b. Muhammed b. İbrahim (ö. 741). Lübâbü’t-Te’vîl fî Meâni’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• El-Hatlî, Ebû İshak İbrahim b. Abdullah (ö. 270). el-Mehabbetü Lillâh. Thk. Adil ez-Zerkî. Riyad: Dâru’l-Hadârah, 2003.
• El-Hatîb, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Bağdâdî (ö. 463). Târihu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman el-Ferahidi (ö. 170). el-Ayn. Thk. Mehdi el-Mahzûmî vd. Beyrut: Dar ve Mektebetü’l-Hilâl, t.y.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ömer (ö. 385). es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdussamed (ö. 255). es-Sünen. Thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Suud: Dâru’l-Mugnî li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2000.
• Demâminî, Muhammed b. Ebû Bekir b. Ömer (ö. 827). Mesâbihu’l-Câmi’. Thk. Nureddin Tâlib. Şam: Dâru’n-Nevâdir, 2009.
• Deynûrî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervan (ö. 333). el-Mücâlese. Thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasan Âli Selmân. Bahreyn: Cem’iyyetü’t-Terbiyeti’l-İslâmiyye, 1999.
• Er-Râzî, Fahreddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer (ö. 606). Mefâtihu’l-Gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Er-Râfiî, Mustafa Sadık b. Abdurrezzâk (ö. 1356). İ’câzü’l-Kurân ve’l-Belâgatü’n-Nebeviye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2005.
• Er-Râfiî, Mustafa Sadık b. Abdurrezzâk (ö. 1356). Tarîhu Âdâbi’l-Arap. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, t.y.
• Ez-Zebîdî, Muhammed Murtezâ b. Abdurrezzâk el-Hüseynî (ö. 1205). Ta’cü’l-Arûs. Kuveyt: Dâru’l-Hidaye, t.y.
• Ez-Zücâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Sirri b. Sehl (ö. 311). Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu. Thk. Abdulcelil Abdeh Şelbi. Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 1988.
• Ez-Zerkâni, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbaki b. Muhammed (ö. 1122). Şerhu’l-Mevâhibi’l-Ledunniyye bi’l-Menhi’l-Muhammediyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Ez-Zerkeşi, Muhammed b. Bahadır (ö. 794). et-Tenkîh li-Elfâzi’l-Camii’s-Sahîh. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Ömer (ö. 538). el-Kıstas fi İlmi’l-Arûd. Thk. Fahreddin Kabâve. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1989.
• Ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Ömer (ö. 538). el-Keşşâf. Kahire: Mektebetü’l-Halebî, 1972.
• Es-Sem’ânî, Ebû’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed (ö. 489). et-Tefsîr. Thk. Yasir İbrahim ve Ganîm Abbâs. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Es-Süheylî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed (ö. 581). er-Ravdu’l-Ünüf. Thk. Ömer Abdusselâm es-Selâmî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Es-Suyûtî, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir (ö. 911). ed-Durru’l-Mensûr. Beyrut: Dâru’l-Fikir, t.y.
• Es-Salihî, Muhammed b. Yusuf (ö. 942). Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.
• Et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö. 360). el-Mu’cemu’l-Evsat. Thk. Tarık Avdullah ve Abdulmuhsin el-Hüseyni. Kahire: Daru’l-Harameyn, t.y.
• Et-Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö. 360). el-Mu’cemu’l-Kebîr. Thk. Hamdi es-Selefi. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.
• Et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir (ö. 310). Câmiu’l-Beyân. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türki. Daru Hicir, 2001.
• Et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed (ö. 321). Müşkilü’l-Âsâr. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâlei, 1994.
• Et-Tayâlisî, Ebû Dâvud Süleyman b. Dâvud (ö. 204). el-Müsned. Beyrut: Dâru’l-Marife, t.y.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî (ö. 211). et-Tefsîr. Thk. Mahmud Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Abdurrezzâk, Ebû Bekir Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî (ö. 211). el-Musannef. Thk. Habiburrahman el-Azami. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Abdulazîz Atik (ö. 1396). İlmu’l-Arûd ve’l-Kâfiye. Beyrut: Daru’n-Nehdati’l-Arabiyye, t.y.
• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed (ö. 249). el-Müntehab mine’l-Müsned. Thk. Şeyh Mustafa el-Adavi. Riyad: Dâr Belensiyye, 2002.
• El-Alâi, Ebû Said b. Halil b. Keykeldi (ö. 761). Câmiu’t-Tahsîl fî Ahkâmi’l-Merâsîl. Thk. Hamdi es-Selefi. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1986.
• İyâz b. Musa b. İyâz el-Yahsûbî (ö. 544). İkmâlü’l-Mu’lim. Thk. Yahya İsmail. Mısır: Dâru’l-Vefa, 1998.
• El-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed (ö. 855). Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
• El-Kurtubî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ömer (ö. 656). el-Müfhim lima Eşkele min Telhîsi Kitabi’l-Müslim. Thk. Muhyiddîn Mestuv vd. Şam: Dâru İbn Kesîr, 1996.
• El-Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el-Ensari (ö. 671). el-Câmi’ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûni vd. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• El-Kastallâni, Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir (ö. 923). İrşâdü’s-Sarî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1323.
• El-Kalkaşendî, Ahmed b. Ali b. Ahmed el-Fezârî (ö. 821). Subhu’l-A’şâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• El-Kirmâni, Burhaneddin Mahmud b. Hamza b. Nasr (ö. 505). Garâibu’t-Tefsîr. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, t.y.
• El-Kirmânî, Şemseddin Muhammed b. Yusuf b. Ali (ö. 786). el-Kevâkibü’d-Derârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1937.
• El-Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh b. Mu’zam Şah el-Keşmiri (ö. 1353). el-Örf eş-Şezî Şerhu Süneni’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’t-Türasi’l-Arabi, 2004.
• El-Müberrid, Muhammed b. Yezid b. Abdulekber el-Ezdi (ö. 285). el-Fâdıl. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1421.
• Mahmud Mustafa (ö. 1360). Ehdâ Sebil ilâ İlmeyi’l-Halîl. Mektebetü’l-Maarif li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 2002.
• El-Mizzî, Ebû’l-Haccâc Yusuf b. ez-Zeki (ö. 742). Tehzîbü’l-Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• Müslim b. Haccâc, Ebû Abdullah el-Kuşeyrî (ö. 261). Sahîh-i Müslim. Thk. Muhammed Fuat Abdülbaki. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, t.y.
• Ma’mer b. Râşid (ö. 153). el-Câmi’. Thk. Habîburrahman el-Azamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• El-Makdîsî, Ziyâüddîn Muhammed b. Abdulvâhid (ö. 643). el-Ehâdis el-Muhtâra. Thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş. Beyrut: Dâru Hadar, 2000.
• El-Münâvî, Zeynüddîn Muhammed b. Ali b. Zeynel Abidin (ö. 1031). Feyzü’l-Kadîr. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyye el-Kübrâ, 1356.
• En-Nühhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed (ö. 338). Meâni’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali es-Sâbûnî. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1989.
• En-Nesâi, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (ö. 303). es-Sünenü’l-Kübrâ. Thk. Hasan Şelbî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
• El-Heysemî, Nureddin Ali b. Ebi Bekir (ö. 807). Keşfü’l-Estâr an Zevâidi’l-Bezzâr. Thk. Habîburrahmân el-Azamî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• El-Vâhidî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed (ö. 468). el-Vasît fi Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• El-Vâkıdî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer (ö. 207). el-Megâzi. Thk. Marsden Jones. Beyrut: Dâru’l-Â’lemî, 1989.