Kur'an-I Kerim'de İkna Yöntemi: Retorik Bir Çalışma

Year 2024, Volume: 10 Issue: 2, 941 - 978, 31.12.2024

Yaser Ali Hakçioğlu

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1543505

Abstract

İkna yöntemi, arkasında birçok belagat sırrı ve zengin anlamlar yatan yöntemlerden biridir. Bu yöntem Kur'an-ı Kerim'in bütün dinlere mensup insanlara ve muhataplarına yaptığı çağrıda kullandığı önemli yöntemlerden biridir ve birçok yerde, özellikle de anlaşmazlık, inançsızlık ve inkârın oldu-ğu yerlerde karşımıza çıkar. Hakkı bilip kabul etmek, batıldan ve ondan nef-ret edip kaçınmak için insanların zihinlerini uyandırmayı, kalplerini yumu-şatmayı, duygularını harekete geçirmeyi ve ruhlarına hitap etmeyi amaçlar. İknanın nefisler üzerinde etkili olabilmesi için, hitap edilenlerin ruhları üze-rinde etki yaratacak ve duygularını harekete geçirecek araçları içermesi ge-rekir ki Kur'an-ı Kerim'de görülen de budur. Nitekim Kur'an-ı Kerim, tahir yerine takdim, tarif yerine tenkir, zikredilmesi gereken bir şeyi hazf, zahir yerine zamir, çoğul yerine tekil, tekil yerine çoğul gibi muhatapları etkileye-cek yöntemlerle doludur. Aynı şekilde muhatapların daha net anlayablmele-rini sağlamak adına Kur’ân’da mukayeseler ve aklî şeyleri hisi gibi anlatıl-ması şeklinde yöntemler de görmekteyiz. Bu bağlamda Kur'an'ın hem ina-nan hem de inanmayan insanlara hitap ettiği birçok ikna edici yöntemi var-dır diyebiliriz. Bu nedenle, çalışma, Kur'an-ı Kerim'deki ikna belagatinin ortaya konmasını amaçlamaktadır. Çalışmada, makamın gerektirdiği duru-ma göre farklı ifade edilebilecek üç ayet ele alınmıştır. İlki Hristiyanların Hz. İsa'nın ilahlığı iddiasını inkâr eden bağlama, ikincisi hak ve hukuka riayeti teşvik eden bağlama, üçüncüsü ise iman ve hidayete çağıran âyetlerin bu-lunduğu bağlama dairdir. Söz konusu bağlamların çeşitliliğiyle birlikte her bir ayetteki ikna yöntemlerinin de farklılık arz ettiği tespitinde bulunulmuş-tur ki ilgili çalışma bu hususa açıklık getirmek için ele alınmıştır.

Keywords

Arap Dili, İkna, Kur'an, Belağat, Üslup

أسلوب الإقناع في القرآن الكريم دراسة بلاغية

Abstract

أسلوب الإقناع من الأساليب التي يكمن وراءها كثير من الأسرار البلاغية، والمعاني الثرية، فهو من الأساليب المهمة التي استخدمها القرآن الكريم في دعوته للناس والمخاطبين من كافة الأديان، ويأتي في كثير من المواطن،لا سيما في مواطن المخالفة، والتكذيب، والإنكار؛ و يهدف إلى إيقاظ عقول الناس، وتليين قلوبهم، وتحريك مشاعرهم، واستمالة نفوسهم؛ لمعرفة الحق وقبوله، وتجنب الباطل والنفور منه، ولكي يكون للإقناع أثره في النفوس، لا بد أن يشتمل على وسائل من شأنها أن يكون لها تأثير في نفوس المخاطبين، وتحريك لمشاعرهم، وهذا ما رأيناه في القرآن الكريم، حيث يحشد كثيرا من الأساليب التي من شأنها أن تؤثر في المخاطبين، فنراه يقدم في موضع التأخير، وينكر في موضع التعريف، ويحذف في موطن الذكر، ويضمر في موضع الإظهار، ويفرد في موضع الجمع، ويجمع في موضع الإفراد، ومن ذلك أيضًا ما نراه في القرآن الكريم من عقده للمقارنات، أو تصويره للأمور العقلية في صور حسية تدرك بالعين بعد أن كانت تدرك بالعقل؛ ليجعلها شاخصة أمام المخاطبين، وثمة أساليب إقناعية كثيرة التي خاطب بها القرآن الناس مؤمنهم وكافرهم، ومن هنا رأيت أن تكون هذه الدراسة حول بلاغة أسلوب الإقناع في القرآن الكريم، وقد أوردت فيها ثلاث آيات قرآنية وردت في مقامات مختلفة، الآية الأولى كانت في مقام تكذيب النصارى في قولهم بألوهية نبي الله عيسى عليه السلام، والآية الثانية كانت في مقام الحث على مراعاة الحقوق، والآية الأخيرة كانت في مقام الدعوة إلى الإيمان والهداية، ومع تنوع هذه المقامات وجدنا تنوعا في أساليب الإقناع في كل آية، ووجدنا اختلافا في الأساليب تبعا لاختلاف المقامات، وهذا ما ستكشف عنه تلك الدراسة.

Keywords

اللغة العربية, الإقناع, القرآن, البلاغة, الأسلوب

The Method Of Persuasion In The Holy Quran: A Rhetorical Study

Abstract

The method of persuasion is one of the methods that have many rheto-rical secrets and rich meanings behind them. It is one of the most important methods used by the Holy Qur'an in its appeals to people of all religions and to its interlocutors, and it appears in many places, especially where there is disagreement, disbelief, and denial. It aims at awakening people's minds, softening their hearts, mobilizing their emotions, and appealing to their so-uls to know and accept the truth and to hate and avoid falsehood and its falsehood. In order for persuasion to be effective on the souls, it must inclu-de the means to have an effect on the souls of those addressed and to stir their emotions, and this is what is seen in the Holy Qur'an. In fact, the Holy Qur'an is full of methods to influence the listeners, such as tak-dim instead of tahir, criticism instead of description, omitting something that should be mentioned, pronoun instead of zahir, singular instead of plural, plural ins-tead of singular. In the same way, we see methods such as making compari-sons in the Qur'an and describing rational things as if they were senses in order to enable the interlocutors to understand more clearly. In this context, we can say that the Qur'an has many methods of persuasion through which it addresses both believers and non-believers. Therefore, this study aims to reveal the eloquence of persuasion in the Qur'an. In the study, three verses are discussed that can be expressed differently according to the situation required by the authority. The first is in the context of denying the Christian claim of the divinity of Jesus, the second is in the context of encouraging the observance of rights and laws, and the third is in the context of verses cal-ling for faith and guidance. With the diversity of these contexts, it has been found that the methods of persuasion in each verse also differ, and this study is discussed in order to clarify this issue.

Keywords

Arabic Language, Persuasion, Quran, Rhetorıc, Style

References

• Alûsî Şihâbüddîn Mahmud bin Abdullâh, Ruhel-Ma'ânîfiTefsirel-Kur'anel-Azîm ve's-Seb'u'l-Mesânî, çev. Ali Abdü'l-Bârî Atîye, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmîye, 1. baskı, 1415 H.
• Abdü'l-Halim Şâdî, el-Burhânet-Teslîmî, İtay el-Bârûd: Mecmû'at Kulel el-Luga el-Arabîye, sayı 16, 2000.
• Alûwî Yahyâ bin Hamza bin Ali bin İbrâhîm, el-Tarâzli's-Sirârel-BelâğaveUlûmHaqâ'iqel-İ'câz, Beyrut: El- Maktabe el-Anseriye, 1. baskı, 1423 H.
• Bâkıllânî Ebü Bekr Muhammed bin et-Tayyib, İ'câzel-Kur'anli'l-Bâkıllânî, çev. Ahmed Sakr, Mısır: Dar el-Ma'arif, 5. baskı, 1979.
• Bukharî Muhammed bin Ahmed bin Yusuf Ebü Abdullâh, Mefâtîhel-Ulûm, çev. İbrahim el-Ebiyârî, Beyrut: Dar el-Kitâb el-Arabî, 2. baskı, y.t..
• Bint es-Şâti' Aişe Muhammed Ali Abdü'r-Rahmân, El-İ'câzel-Beyânîli'l-Kur'ânveMese'ilIbnel-Ezrak, Kahire: Dar el-Ma'arif, 3. baskı, y.t.
• Câhız Amr bin Bahr bin Mahbûb Ebü Osman, El-Beyânve't-Tebyyîn, Beyrut: Dar el-Hilâl, 1423 .
• Çelik, Muhammed. Kur’ân’ın İknâ Husûsiyeti. İstanbul: Yeni Akademi Yayın-ları. 2006.
• Derâz Sabâh Ubeyd, İlmel-Ma'ânî, Kahire: Matba'at el-Emâna, 1. baskı, 2000.
• Desûkî Muhammed bin Arıfe, Haşiyeed-Desûkî'alâMukhtasarel-Ma'ânî, çev. Abdü'l-Hamîd Hendâwî, Beyrut: El-Maktabe el-Asriye, y.t.
• İbrahim Mustafa ve diğerleri, el-Mu'cemel-Vasît, (Kahire: Dar ad-Da'wa, 1. baskı, 1431 H.
• İbnü'l-Etîr Dîyâüddîn Nasreddîn bin Muhammed, el-Meselü's-SâirfiEdebel-Kâtibve'ş-Şâ'ir, çev. Bedî'üddîn Tıbnâ, Kahire: Dar Nehdet Mısır, y.t
• İbn Rüşd Ebü'l-Valîd Muhammed bin Ahmed bin Muhammed, Fısılel-Makâl, çev. Muhammed Amâra, Kahire: Dar el-Ma'arif, 2. baskı, y.t.
• İbn Atıyye Ebü'l-Muhammed Abdülhak bin Gâlib, el-Muharrarel-VicîzfiTefsirel-Kitâbel-Azîz, çev. Abdü's- Selâm Abdü'ş-Şâfî, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmîye, 1. baskı, 1422 H.
• İbn Fâris Ahmed bin Fâris bin Zekeriya el-Kazvînî, Mu'cemMukâyisel-Luga, çev. Abdü's-Selâm Muhammed Hârûn, (Beyrut: Dar el-Fikr, 1979 baskı-sı.
• İbn Kethîr Ebü'l-Fidâ İsma'il bin Ömer, Tefsirel-Kur'anel-Azîm, çev. Sami es-Selâme; (Dar Taybe, 2. baskı, 1999.
• Ebû Hayyân Muhammed bin Yusuf el-Ali, El-Bahrel-Muhîtfi't-Tefsîr, çev. Sadık Muhammed Cemîl, Beyrut: Dar el-Fikr, 1420 H.
• Ensârî Zekeriya bin Muhammed bin Ahmed, Fethü'r-RahmânbiKeşfiMâYeltebisufi'l-Kur'an, çev. Muhammed Ali es-Sâbûnî, Beyrut: Dar el-Kur'an el-Kerîm, 1. baskı, 1983.
• Khatîb Abdülkerîm Yûnus, Tefsirel-Kur'anîli'l-Kur'ân, Kahire: Dar el-Fikr el-Arabî, y.t
• Râzî Ebü Abdullâh Muhammed bin Ömer Fekhrüddîn, Mefâtîhel-Ghayb, Beyrut: Dar İhyâ el-Turâs el-Arabî, 3. baskı, 1420 H.
• Râzî Zeynüddîn Ebü Abdullâh bin Ebî Bekr, Mukhtâres-Sihâh, çev. Yusuf el-Şeyh, Beyrut: El-Maktabe el-Asriye, 5. baskı, 1999.
• Rummânî Ali bin İsa bin Abdullâh, En-Nekatfiİ'câzel-Kur'ân, çev. Muham-med Khalf Allâh, ve diğerleri, Mısır: Dar el-Ma'arif, 3. baskı, 1976.
• Sekâkî Yûsuf Ebü Bekr bin Muhammed bin Ali, Miftâhel-Ulûm, Beyrut: Dar el-Kutub el-İlmîye, 2. baskı, 1987.
• Sa'idî Abdü'l-Mu'tâl, Bugyetel-Iydâhli-Talhîsel-MiftâhfiUlûmel-Belâğa, Kahire: Maktabet el-Âdâb, 17. baskı, 2005.
• Tabarî Ebü Câfer Muhammed bin Cerîr, Câmî'el-Beyân'anTe'vîlÂyi'l-Kur'ân, çev. Abdullâh et-Türki, Dar Hicr, 1. baskı, 2001.
• Kurtâcînî Muhammed bin Muhammed bin Hasan bin Hâzim, Minhâcel-BulagâveSirâcel-Edîbâ, çev. Muhammed el-Khoja, Tunus: Dar el-Kütüb eş-Şarkıyye, 1. baskı, 1966.
• Kurtubî Ebü Abdullâh Muhammed bin Ahmed el-Ensârî, el-Câmî'li-Ahkâmel-Kur'ân, çev. Ahmed el-Berdûnî, Kahire: Dar el-Kütub.
• Kılıçarslan, Mehmet. “Kur’ân’ın Anlatım Üslubu”, Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (NKUIFD), 2/1,( 2016), 30–62.
• Zerkeşî Ebü Abdullah Bedrüddîn bin Muhammed, El-BurhânfiUlûmel-Kur'ân, çev. Muhammed Ebü'l-Fadl İbrahim, Kahire: Dar İhyâ el-Kütüb el-Arabîye, 1. baskı, 1376 H, 3\378.
• Zulmî Muhammed İbrâhîm, el-Asâlibel-Müstakhdemâfi'r-Risâleel-İqnâ'îye, Ka-hire: Dar er-Raşîd, 1. baskı, 2000.
• Zemahşerî Ebü'l-Kâsım Mahmud bin Amr Câr Allâh, Esâsel-Belâğa, çev. Muhammed Bâsıl, Beyrut: Dar el- Kutub el-İlmîye, 1. baskı, 1998.