Arap Yazı Dilinde İmlâ Kurallarının Cümle Öğelerini Belirlemedeki İşlevi

Year 2024, Volume: 10 Issue: 2, 1015 - 1039, 31.12.2024

İshak Durmuş

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1548218

Abstract

Geçmişten günümüze Arap yazı dilinde iki önemli sistem değişikliği meydana gelmiştir. Bunlardan birincisi birbirine benzeyen harflerin farklı biçimde noktalanmasıdır. İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren birbirine ben-zeyen harfleri ayırt etmek için noktalama yaygın bir şekilde kullanılmış ve zamanla bu noktalar geldikleri harf ile bütünleşerek günümüz Arap alfabe-sini oluşturmuştur. İkincisi ise diğer dillerde sesli harflere karşılık gelen hare-kelerin yazılı dilde çeşitli semboller ile gösterilmesidir. Bu semboller ortaya çıktıkları ilk dönemler de dahil olmak üzere günümüzde sadece belli başlı kitaplarda ve durumlarda kullanılmaktadır. Bu iki alandaki tüm çalışmalar Arap yazısındaki kelime ve cümlelerdeki telaffuz farklılığını ve buna bağlı olarak herhangi bir kelime veya cümledeki olası çok anlamlılığı azaltmak amacıyla yapılmıştır. İmlâ da bu hedefle ortaya konulmuş bir ilimdir. Nokta-lama ve harekeleme çalışmalarından farklı olarak imlâ kurallarının temelini ise yazımda birbirine benzeyen farklı anlamdaki kelimeleri birbirinden ayır-mak için bazı harflerin ziyadesi, hazfi ve tebdîli bunlara ilaveten bazı keli-melerin vaslı ve faslı ile ilgili kurallar oluşturmaktadır. Bu kurallar incelen-diğinde bir kısmının cümle öğelerini belirlemede birtakım kolaylıklar sağla-dığı görülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı Arap yazı dilinde imlâ kurallarının cümle öğelerini belirlemedeki işlevini örnekler üzerinden göste-rerek bu kuralların dilbilimsel yönden önemini vurgulamaktır.

Keywords

Arap Dili, Nahiv, Arap Yazısı, İmlâ, Yazım

The Function of Orthographic Rules in Determining Sentence Elements in Written Arabic Language

Abstract

From past to present, two significant system changes have occurred in the written Arabic language. The first of these is the differentiation of similar letters through dotting. From the early periods of Islam, dotting was widely used to distinguish similar letters, and over time, these dots became integra-ted with the letters they accompanied, forming the modern Arabic alphabet. The second change is the representation of vowel sounds, which correspond to vowels in other languages, using various symbols in written language. These symbols have been used only in specific books and situations from their inception to the present day. All these efforts in these two areas were made to reduce pronunciation differences in words and sentences in Arabic script, and consequently, to minimize potential ambiguities in any word or sentence. Orthography (imlā’) is a science that was introduced with this aim. Unlike the efforts in dotting and vowel notation, the foundation of ort-hographic rules includes the addition, deletion, and substitution of certain letters to differentiate between words with similar spellings but different meanings, as well as rules regarding the conjunction and separation of cer-tain words. When these rules are examined, it is seen that some of them provide certain conveniences in determining sentence elements. In this con-text, the purpose of this study is to demonstrate the function of orthographic rules in determining sentence elements in written Arabic through examples, and to emphasize the linguistic importance of these rules.

Keywords

Arabic Language, Syntax, Arabic Script, Orthography, Writing

References

• Aktaş, Osman - Yaqoob, Luay Hatem. “Noktalama İşaretlerinin Anlama Etkisi Bakımından Arapça ve Türkçe-nin Karşılaştırılması”. International Journal of Filologia 6 (30 Aralık 2021), 1-19. https://doi.org/10.51540/ijof.996841
• Altıkulaç, Tayyar. “Mushaflarda İmlâ Problemi”. Osmanlı’dan Günümüze Kur’an ve Hüsn-i Hat Sempozyumu, 53-63.
• Atik, Aydın. “Arap Dilinde Noktalama İşaretleri: Tarih ve Uygulama”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/23 (2012), 1.
• Aydınlı, Abdullah. “İmlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/225-226. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bolelli, Nusrettin. Modern Metodla Arapça İmlâ Kuralları. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Boz, Halit. “Kur’ân-ı Kerîm’de Salât (Namaz) Kelimesinin İmlasındaki Fark-lılıklar ve Sebepleri”. İlahiyat Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler, 144-156.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân, Muhammed Sâdık Kamhavî. el-Muknî‘ fî resmi mesâhifi ehli’l-emsâr. Kahire: Meketebetu’l-Kulliyati’l-Ezheriyye, ts.
• Erdoğan, Ayhan. Arapça İmlâ Klavuzu. Konya: Kutluboğa Yayınları, 2000.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf vd. Mısır: Dâru’l- Mısriyye, ts.
• Hacımısıroğlu, Mücella. “Mushaf İmlası Edebiyatında İstidrak Olgusu: İb-nu’l-Kâdî el-Miknâsî (öl. 1082/1672) ve Beyânü’l-Hilâf Örneği = The Phenomenon of Istidrak in Mushaf Ortography Literature: Example of Ibn al-Qadi al-Miknasi (d. 1082/1672) and His Book Named Bayanu’l-Khilaf”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi XXIII/1 (2024), 280-299.
• el-Hatîb, Abdullatif Muhammed. Usûlu’l-İmlâ’. Kuveyt: Dâru Sa‘deddîn, 1994.
• Hureynî, Ebû’l-Vefa Nasr b. Yunus el-Vefai el-. el-Matâliu‘l-nasriyye li’l-matâbii‘l-mısriyye fi’l-usûli’l-hattiyye. thk. Taha Abdulmaksud. Kahire: Mektebetu’s-Sunne, 2005.
• İbn Cinnî, Ebû’l-Feth ʿOsmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. ʿUkûdu’l-Hemz. thk. Mâzin el-Mubârek. Dımaşk: y.y., 1409/1988.
• İbn Durusteveyh, Ebû Muhammed Abdullah b Cafer b Muhammed. Kitâbu’l-kuttâb. thk. İbrâhim Sâmerrâi - Abdulhuseyin el-Fetlî. Kuveyt: Dâru’l-Kutubi’s-Sekafiyye, 1977.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyuddin Abdurrahman b. Muhammed. Divânu’l-mubtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve min âsirihim min zevi’ş-şeni’l-ekber. thk. Halîl Şehâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâluddîn Abdulmelik el-Himyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî. Muğni’l-Lebîb ʿan kutubi’l-eʿârîb. thk. Mâzin el-Mubârek - Muhammed Ali Hamdullah. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim. Edebu’l-kâtib. thk. Ali Fâ’ûr. Suud: Vizâratu’ş-Şuûni’l- İslâmiyye, 1987.
• İbnu’d-Dehhân, Ebû Muhammed Nâsıhuddîn Saîd b. el-Mubârek b. Alî b. Abdillâh en-Nahvî el-Bağdâdî. Bâbu’l-Hicâ’. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1976.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b Seri b Sehl el-Bağdadi. el-Usûl fi’n-nahv. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1985.
• İbrahim, Abdulalim. el-İmlâ’ vet’terkîm fi’l-kitâbeti’l-‘Arabiyye. Mısır: Mektebe-tu Garîb, ts.
• Kabbiş, Ahmed. el-İmlâu’l-‘arabi neşetuhu ve kavâ‘iduhu ve mufredâtuhu ve temrînâtuhu. Dımeşk-Beyrut: Dâru’r-Raşîd, 1984.
• Mâmû, Muhammed. Leâliu’l-imlâ’. Beyrut: el-Yemâme, 5. Basım, 2008.
• Maşalı, Mehmet Emin. “İbn Haldûn’un Gözüyle Mushaf İmlası”. Usûl: İslam Araştırmaları 22 (2014), 7-24.
• Müberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b Yezîd b Abdilekber b Umeyr Ezdî Sumâlî. el-Muktedab. Beyrut: Âlemu’l- Kutub, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b Şeref b Mürî. el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1972.
• Radî el-Esterâbâdî, Radıyyuddin Necmeddin Muhammed b. Hasan. Şerhu’r-Radî ale’l-Kâfiye. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1966.
• Sağlam, Mustafa. “Mushaf İmlası Bağlamında Zemahşerî ve el-Keşşâf’ı”. Bütün Yönleriyle Zemahşerî III (2023), 73-82.
• es-Sâmerrâi, Fazıl Sâlih. Me‘âni’n-nahv. Ammân: Dâru’l-Fikr, 2000.
• es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. Abdurrahman Şemsuddîn. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetu’s-Sünne, 1424/2003.
• Seyf, Mehdi. “Mushaf İmlası ve Farklı Yaklaşımlar”. Tarihten Günümüze Kı-raat İlmi: Uluslararası Kıraat Sempozyumu, 187-228.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b Osman b Kanber el-Harisi. Kitâbu Sîbeveyhi. Kahi-re: Mektebetu’l-Hanci, 1988.
• es-Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâluddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Hemʿu’l-hevâmiʿ fî Şerاii Cemʿi’l-cevâmiʿ. thk. ʿAbdulhamîd Hindâvî. 3 Cilt. Mısır: el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, ts.
• eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî. el-Makâsıdu’ş-şâfiye fî şerhi’l-Hulâsati’l-kâfiye. Mekke: Ma’hedu’l-Buhusi’l-’İlmiyye ve İhyai’t-Turâsi’l-İslâmî, 2007.
• Tüccar, Zülfikar. “Edebü’l-Kâtib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/410-411. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Vâli, Huseyn. Kitâbu’l-İmlâ’. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1. Basım, 1985.
• Yavuz, Lütfullah. “Kur’an’ın Topkapı Nüshasının İmlası ve Hz. Osman’a Nispeti Konusundaki Tereddütlere Cevaplar”. Diyanet İlmi Dergi XLVI/2 (2010), 137-144.
• ez-Zebîdî, Ebû’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el- Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Heyet. Dâru’l-Hidâye, ts.
• ez-Zeccâcî, Ebû’l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk. Kitâbu’l-Hat. thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed. Ammân: Dâru Ammâr, 1. Basım, 2000.
• ez-Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b Ömer b Muhammed. el-Mufassal fî san‘ati’l-i‘râb. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.