Postmodern Dindarlık ve Yapay Zekâ Kaygısı İlişkisi

Year 2024, Volume: 10 Issue: 2, 899 - 940, 31.12.2024

İdris Yakut

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1554199

Abstract

Postmodern dönem, mutlak doğruların sorgulandığı, gerçekliklerin fark-lılaştığı ve bu farklılıkların sosyal, kültürel, ekonomik, dini vb. alanlar-da güçlü şekilde kendini hissettirdiği, teknolojinin bireysel ve toplumsal ya-şamın merkezine yerleştiği bir dönem olarak tanımlanabilir. Bu dönemde, alışılage-len yaşam biçimleri, sosyal ve kültürel değerler ile geleneksel din-darlık anla-yışları, yeni bir gerçeklik arayışının yansıması olarak yeniden şekillenmekte-dir. Bununla birlikte, teknolojik imkânlardaki değişim ve dö-nüşümün bir so-nucu olarak hızla gelişen yapay zekâ, hem sunduğu fırsat-lar hem de insani değerler üzerinde yarattığı tehditler bağlamında kaygıları beslediği düşünül-mektedir. Dolayısıyla, toplumsal hayatın şekillenmesinde önemli bir rol oy-nayan din ve onun uygulama biçimi olan dindarlık ile ya-şamımızın her ala-nında giderek daha görünür hale gelen yapay zekânın uyandırdığı kaygı dü-zeyi arasındaki ilişkinin incelenmesi büyük bir önem taşımaktadır. Bu çerçe-vede araştırmanın amacı, postmodern dönemde din-darlık ile yapay zekâ kay-gısını çeşitli değişkenler açısından ele almak ve bu iki kavram arasındaki iliş-kiyi ortaya çıkarmaktır. Nicel araştırma yöntemle-rinden ilişkisel tarama mo-deli kullanılan çalışma, Ankara ili Polatlı ilçesinde ikamet eden 17-49 yaş ara-lığındaki 450 birey üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen veriler SPSS 22.0 istatistik programı üze-rinden analiz edilmiştir. Yapı-lan analizler sonucunda katılımcıların post-modern dönemde dindarlık ve ya-pay zekâ kaygı düzeylerinin orta seviye-nin üstünde olduğu ve postmodern dönemde dindarlık ile yapay zekâ kay-gısı puanları arasında istatistiksel açı-dan anlamlı bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda kadınların er-keklere, 17-29 yaş aralığındaki birey-lerin diğer yaş grubunda bulunanlara; bekârların evlilere; öğrenci, kamuda maaşlı çalışan ve özel sektörde ücretli çalışanların ev hanımlarına; lisans, yüksek lisans ve doktora mezunlarının ilkokul, ortaokul ve lise mezunlarına; teknolojik ürünlerle ilgili olanların ilgi-siz ve orta seviyede ilgili olanlara göre postmodern dönemde dindarlık dü-zeylerinin istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha yüksek olduğu ortaya çık-mıştır. Aylık gelir düzeyi, yapay zekâya yönelik bilgi düzeyi ve yapay zekâ ile ilgili gelişmeleri takip etme sıklığına göre ise bireylerin postmodern dönemde dindarlık düzeylerinin istatistiksel olarak anlamlı şekilde farklılaşmadığı sap-tanmıştır. Ayrıca katı-lımcıların cinsiyetlerine göre yapay zekâ kaygı düzeyle-rinin anlamlı olarak farklılaştığı ve kadınların erkeklere oranla daha yüksek kaygı düzeyine sa-hip olduğu belirlenmiştir. Yine yapay zekâya yönelik bilgi düzeyi az olanla-rın orta seviyede olanlara ve yapay zekâ ile ilgili gelişmeleri hiçbir zaman takip etmeyenlerle nadiren takip edenlerin sıklıkla ve her zaman takip eden-lere göre yapay zekâ kaygı düzeylerinin istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Benzer şekilde yaş grupları, me-deni durum, meslek çeşidi, eğitim düzeyi, aylık gelir durumu ve teknolojik geliş-meleri takip etme sıklığı değişkenlerine göre yapay zekâ kaygısının ista-tistiksel olarak anlamlı düzeyde farklılaşmadığı sonucu elde edilmiştir.

Keywords

Din Sosyolojisi, Dindarlık, Postmodern Dindarlık, Yapay Zekâ, Yapay Zekâ Kaygısı

Ethical Statement

Yozgat Bozok Üniversitesi Rektörlüğü, Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulundan (Karar tarihi: 20/09/2023; Karar No: 06/49) etik izin alınmıştır.

The Relationship Between Postmodern Religiosity and Artificial Intelligence Anxiety

Abstract

The postmodern era can be defined as a period in which absolute truths are questioned, realities are differentiated and these differences make them-selves felt strongly in social, cultural, economic, religious, etc. areas, and tech-nology is at the centre of individual and social life. In this period, con-ventio-nal lifestyles, social and cultural values, and traditional understan-dings of religiosity are being reshaped as a reflection of the search for a new reality. However, artificial intelligence, which is rapidly developing as a result of the change and transformation in technological possibilities, is tho-ught to feed concerns in the context of both the opportunities it offers and the threats it poses to human values. Therefore, it is of great importance to examine the relationship between religion, which plays an important role in shaping social life, and religiosity, which is its form of practice, and the level of anxiety arou-sed by artificial intelligence, which is becoming increasingly visible in all areas of our lives. In this framework, the aim of the research is to examine religio-sity and artificial intelligence anxiety in the postmodern period in terms of various variables and to reveal the relationship between these two concepts. The study, which used the relational survey model, one of the quantitative research methods, was carried out on 450 individuals between the ages of 17-49 residing in Polatlı district of Ankara province. The data obtained as a result of the research were analysed through SPSS 22.0 statistical software. As a result of the analyses, it was determined that the participants' levels of religio-sity and artificial intelligence anxiety in the postmodern period were above the medium level. At the same time, it has been revealed that the levels of religiosity in the postmodern period are sta-tistically significantly higher for women than men, for individuals between the ages of 17-29 than those in other age groups, for single people than mar-ried people, for students, salaried employees in the public sector and sala-ried employees in the private sector than housewives, for bachelor's, mas-ter's and doctorate graduates than pri-mary, secondary and high school graduates, and for those who are interested in technological products than those who are uninterested and moderately interested. According to the monthly income level, the level of knowledge about artificial intelligence and the frequency of following the developments related to artificial intelli-gence, it was determined that the religiosity levels of individuals in the postmodern period did not differ statistically significantly. In addition, it was determined that artificial intelligence anxiety levels of the participants differed significantly according to their gender and women had higher anxiety levels than men. Again, it was determined that those with low level of knowledge about artificial intelligence had statistically significantly hig-her levels of artificial intelligence anxiety than those with medium level of knowledge and those who never follow the developments related to artifi-cial intelligence and those who rarely follow the developments related to artificial intelligence were statistically significantly higher than those who frequently and always follow the developments related to artificial intelli-gence. Similarly, it was concluded that artificial intelligence anxiety did not differ statistically significantly according to age groups, marital status, oc-cupational type, educational level, monthly income and frequency of fol-lowing technological developments.

Keywords

Sociology of Religio, Religiosity, Postmodern Religiosity, Artificial Intelli-gence, Artificial Intelligence Anxiety

References

• Akgül, Mehmet. “Dijitalleşme ve Din”. Marife dini araştırmalar dergisi 17/2 (2017), 191-207.
• Akkaya, Bülent vd. “Yapay Zeka Kaygı (YZK) Ölçeği: Türkçeye Uyarlama, Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Alanya Akademik Bakış 5/2 (2021), 1125-1146. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.833668
• Alan, Burcu - Zengin, Fikriye Kırbağ. İnsan Zekâsından Yapay Zekâya. An-ka-ra: İKSAD Publishing House, 2023.
• Arslan, Kübra. “Teknolojik Dönüşümler ve Yeni Çağ Dinsellikleri”. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi 12 (2024), 71-100. https://doi.org/10.54557/karataysad.1448758
• Arslan, Mustafa. “Postmodern Yeni Dinsel Kimlik ve Paranormal İnançlar”. Milel ve Nihal 12/2 (2015), 55-72. https://doi.org/10.17131/milelnihal.88195
• Bali, Jatinder vd. “Artificial Intelligence in Healthcare and Biomedical Rese-arch: Why a Strong Computational/ Artificial Intelligence Bioethics Fra-mework Is Required?” Indian Journal of Ophthalmology 67/1 (2019), 3-6. https://doi.org/10.4103/ijo.IJO_1292_18
• Bulut, Hanne vd. “The Fear of Artificial Intelligence: Dentists and the Anxi-ety of the Unknown”. Journal of Advanced Research in Health Scien-ces 7/1 (2024), 55-60. https://doi.org/10.26650/JARHS2024-1302739
• Chiu, Thomas K. F. vd. “Systematic Literature Review on Opportunities, Challenges, and Future Research Recommendations of Artificial Intelli-gence in Education”. Computers and Education: Artificial Intelligence 4/100118 (2022), 1-15. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2022.100118
• Coştu, Yakup. Toplumsallaşma ve Dindarlık. Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing, 2017.
• Creswell, John W. Araştırma Deseni Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yakla-şım-ları. çev. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap, 2017.
• Çapcıoğlu, İhsan - Anık, Hilal. “Sanayi Devrimi’nden Endüstri 4.0’a: Dijital-leşme Ve Dijital Dünyada Dinin Statüsü”. Tevilat 2/1 (2021), 27-43. https://doi.org/10.53352/tevilat.976763
• Çetiner, Nurcan - Çetinkaya, Filiz Özlem. “Çalışanların Yapay Zekâ Kaygısı Ile Motivasyon Düzeyleri Arasındaki İlişki: Turizm Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Alanya Akademik Bakış Dergisi 8/1 (2024), 159-173. https://doi.org/10.29023/alanyaakademik.1297394
• Çinici, Murat - Kızılgeçit, Muhammed. “Yapay Zekâ ve Din Psikolojisi”. Diyanet İlmi Dergi 59/2 (2023), 745-768.
• Çobanoğlu, Asuman - Oğuzhan, Hatice. “Artificial Intelligence Anxiety of Nurses and Related Factors”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 12/4 (2023), 1846-1854.
• Çuhadar, Mustafa. “Postmodernizm, Dijitalleşme ve Hibrit Dindarlık”. Te-vi-lat 2/1 (2021), 67-88. https://doi.org/10.53352/tevilat.994404
• Demir, Talip. “Postmodern Perspektiften Popüler Kültür ve Dindarlığın Ye-ni Formları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/15 (2016), 125.
• Dereli, Mustafa Derviş. “Dinî Kimliklerin Siber Uzamda Akışkanlaşması”. insan & toplum 9/1 (2019), 85-115. https://doi.org/10.12658/M0301
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. ed. Mu-hammed Kızılgeçit vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı., 2022.
• Doğan, Abdullah. Yapay Zekâ. İstanbul: Kariyer Yayıncılık, 2002.
• Doğan, Büşra. Dindarların Dini Teknolojik Aletlerle Etkileşimi: Tekno-Dindar Pratikler. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Eken, Metin. Çevrim İçi Dindarlık: M Neslinin İnanç Pratikleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
• Filiz, Emel vd. “Sağlık Profesyonellerinin Yapay Zeka Kaygı Durumlarının İncelenmesi”. Journal of Academic Value Studies 8/1 (2022), 47-55. https://doi.org/10.29228/javs.57808
• Fukuyama, Francis. Tarihin Sonu Mu? çev. Yusuf Kaplan. Kayseri: Rey Ya-yın-ları, 1993.
• Geçer, Ekmel. “Popüler Kültür, Politika ve Din: Prime-Time ya da Selfie Din-darlığı”. İnsan ve İnsan 5/16 (2018), 85-99. https://doi.org/10.29224/insanveinsan.398459
• Göle, Nilüfer. Seküler ve Dinsel: Aşınan Sınırlar. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Gültekin, Zümral vd. “Yapay Zekâ Kaygısının Kariyer Kararlılığına Etkisine Yönelik Bir Araştırma: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğrencileri Örne-ği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 27/3 (2022), 477-491.
• Haberli, Mehmet. “Dijital Çağda Din ve Dindarlığın Dönüşümü”. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD) 2/2 (2019), 307-315.
• Harvey, David. Postmodernliğin Durumu. çev. Sungur Savran. İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
• Haugeland, John. Artificial Intelligence: The Very Idea. London: A Bradford Book The MIT Press, 1985.
• İçer, Zafer - Buluz, Başak. “Yapay Zekânın Ceza Muhakemesindeki Rolü ve Geleceği”. İstanbul Üniversitesi, 2019. https://www.academia.edu/41074795/YAPAY_ ZEK%C3%82NIN_CEZA_MUHAKEMES%C4%B0NDEK%C4%B0 _ROL%C3%9C_VE_GELECE%C4%9E%C4%B0Fraenkel, Jack R. - Wal-len, Norman E. How to Design and Evaluate Research in Education. New York: McGraw-Hill, 7. baskı., 2009.
• Jhonson, Geborah D. - Verdicchio, Mario. “AI Anxiety”. Journal of the As-so-ciation for Information Science and Technology 68/9 (2017), 2267-2270. https://doi.org/10.1002/asi.23867
• Jin, Xue -Bo vd. “State-of-the-Art Mobile Intelligence: Enabling Robots to Mo-ve Like Humans by Estimating Mobility with Artificial Intelligen-ce”. Applied Sciences 8/3 (2018), 1-39. https://doi.org/10.3390/app8030379
• Kafalı, Hasan. “Yapay Zekâ, Toplum ve Dinin Geleceği”. Ondokuz Mayıs Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 46 (2019), 145-172. https://doi.org/10.17120/omuifd.470376
• Kaplan, Andreas - Haenlein, Michael. “Siri, Siri, in My Hand: Who’s the Fai-rest in the Land? On the Interpretations, Illustrations, and Implica-tions of Artificial Intelligence”. Business Horizons 62/1 (2019), 15-25. https://doi.org/10.1016/j.bushor.2018.08.004
• Karslı, Necmi. “Genç ve Yetişkinlerde Yardımseverlik ve Dindarlık”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2022), 60-84. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1063989
• Karslı, Necmi. Yapay Zeka ve Din. Ankara: İlahiyat Kitap, 2024.
• Kazak, Mehmet. Yapay Zekâ Kaygısı, Yabancılaşma ve Dindarlık İlişkisi. De-nizli: Pamukkale Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Khan, Fatima Hameed vd. “Advancements in Microprocessor Architecture for Ubiquitous Ai—an Overview on History, Evolution, and Upcoming Challenges in Ai Implementation”. Micromachines 12/665 (2021). https://doi.org/10.3390/mi12060665
• Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ İle 2020-2025 Yıllarında Cinsiyete Göre Dindarlık Durumunun Tahmini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (2021), 283-307. https://doi.org/10.29288/ilted.993560
• Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ Sohbet Robotu Chatgpt İle İnanç- İnançsızlık, Doğal Afet ve Ölüm Konuları Üzeri̇ne Nitel Bir Araştırma: Din ve Maneviyatın Psikolojik Sağlığa Etkileri”. Ağrı İbrahim Çeçen Üni- versitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2023), 137-172. https://doi.org/10.31463/aicusbed.1275061
• McCarthy, John. “What is Artificial Intelligence”. https://www-formal.stanford.edu/jmc/whatisai/
• Nilsson, Nils J. Artificial Intelligence: A New Synthesis. San Francisco: Mor-gan Kaufmann, 1998.
• Oyman, Nihat. “Sosyal Medya Dindarlığı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2016), 125-167.
• Önder, Murat - Saygılı, Hilal. “Yapay Zekâ ve Kamu Yönetimine Yansıma-la-rı”. Türk İdare Dergisi 90/487 (2018), 629-668.
• Özbolat, Abdullah. “Postmodern Dünyada Din: Yaygınlaşan Dinsellik, Yü-zeyselleşen Dindarlık”. Journal of Islamic Research 28/3 (2017), 265-278.
• Özdemir, Necibe Damla. “Öğretmenlerin Yapay Zekâ Kaygılarına İlişkin Gö-rüşleri”. Yapay ZEka ve Sosyal Bilimler. ed. Fulya Korkmaz. 61-68. Anka-ra: Ufuk Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Öztemel, Ercan. “Yapay Zekâ ve Din”. Yapay Zekâ, Transhümanizm ve Din. 17-30. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı., 2022.
• Öztırak, Mesut. “A Study on the Impact of Artificial Intelligence Anxiety on the Innovation-Oriented Behaviours of Employees”. Optimum Ekonomi ve Yönetim Bilimleri Dergisi 10/2 (2023), 267-286. https://doi.org/10.17541/optimum.1255576
• Polat, Filiz Çömez. Türkiye’de Değişen Dindarlık Göstergeleri ve Sosyal Medya. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dokto-ra Tezi, 2019. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Rachman, Stanley. Anxiety. Psychology Press, 1998.
• Reyhan, FeyzaAktaş - Dağlı, Elif. “Ebelik Öğrencilerinin Sağlık Alanında Kul-lanılan Yapay Zekâya Yönelik Kaygı Durumlarının Değerlendiril-mesi”. Journal of Health Sciences Institute 8 (Special Issue) (2023), 290-296. https://doi.org/10.51754/cusbed.1286594
• Sarı, Safa Demir. “Türkiye’de Geleneksel Halk Dindarlığı Perspektifinden Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Kimliği”. Toplum Bilimleri Dergisi 12/23 (2018).
• Seçer, İsmail. Spss ve Lisrel ile Pratik Veri Analizi: Analiz ve Raporlaştırma. Ankara: Anı Yayıncılık, 2017.
• Şen, Alper Tunga. “Kamu Çalışanlarının Yapay Zekâ Kaygı Düzeylerinin Belirlenmesi: Kastamonu Örneği”. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisa-di ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 17/2 (2024), 232-246. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1384435
• Takıl, Nazife Burcu vd. “Farklı Meslek Grubu Adaylarının Yapay Zekâ Tek-nolojisine Yönelik Kaygı Seviyesinin Incelenmesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BAUNSOBED) 25/48 (2022), 343-353. https://doi.org/10.31795/baunsobed.1165386
• Taşkın, Harun - Adalı, Mehmet Rıza. Teknolojik Zekâ ve Rekabet Stratejile-ri. Sakarya: Değişim Yayınları, 2004.
• Terzi, Ragip. “An Adaptation of Artificial Intelligence Anxiety Scale into Tur-kish: Reliability and Validity Study”. International Online Journal of Education and Teaching (IOJET) 7/4 (2020), 1501-1515.
• Timur, Kemal. “Kural Tanımayan Bir İdeoloji: Postmodernizm”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Gelenek ve Postmodernizm Özel Sayısı 3 (2017), 1-9.
• Wang, Yu- Yin - Wang, Yu- Shun. “Development and Validation of an Arti-fi-cial Intelligence Anxiety Scale: An Initial Application in Predicting Moti-vated Learning Behavior”. Interactive Learning Environments 30/4 (2022), 619-634. https://doi.org/10.1080/10494820.2019.1674887
• Yakut, İdris. “Değişen Dünyada Yeni Dini Formlar: Postmodern Dönemde Dindarlık Ölçeği Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (2022), 555-572. https://doi.org/10.17120/omuifd.1105042
• Yakut, İdris. “Dindarlığın Dijitalleşen Yüzü: Mobil Dindarlık”. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies 16/95 (2023), 313-330.
• Yakut, İdris. “Yapay Zekâya Yönelik Tutum ve Dindarlık İlişkisi”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 7/1 (2024), 3-59. https://doi.org/doi.org/10.52637/kiid.1426977
• Yakut, Selahattin. Ahlaki Zekâ, Din ve Dindarlık (Psikososyal Bir Bakış). An-kara: İKSAD Publishing House, 2022.
• Yakut, Selahattin - Yakut, İdris. “Yakut-Ahlâkî Zekâ Ölçeği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14/76 (2021), 836-842.
• Yamaç, Muhammed. “Metaverse’te Dinî ve Toplumsal Tezahürler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 23/1 (2023), 29-57. https://doi.org/10.33415/Daad.1210422
• Yazıcıoğlu, Yahşi - Erdoğan, Samiye. Spss Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık, 2004.
• Yıldırım, Fatma - Gül, Hasan. “Toplumsal Cinsiyete Duygusal Bakış”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi (KMUSEKAD) 23/41 (2021), 578-590.
• Yılmaz, Atınç. Yapay Zekâ. İstanbul: KODLAB, 2020.
• Yıldız, Hasan. “Postmodernizm Nedir?” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bi-limler Dergisi 13 (2015).