The Blind Gaze of Literature: Poetic Representations of Eye-Related Elements in the Divan of the Visually Impaired Abu al-Ala al-Ma‘arri

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 267 - 299, 30.06.2025

Recep Çelik

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1622885

Abstract

The literary legacy of Abū al-‘Alāʾ al-Ma‘arrī, one of the most unique and controversial poets of the 10th and 11th centuries, is examined in this article, with a particular focus on the theme of “vision” in relation to his blindness. The fact that the poet, despite being blind, frequently addresses the theme of “vision” in his works makes this topic especially intriguing. The inclusion of elements related to vision by someone who is physically devoid of the ability to see confronts the reader with a profound reflection and paradox. The poet’s blindness transforms into a metaphor for inner vision or sensory awareness, a transformation that is clearly visible in Ma‘arrī’s poetry. In ancient times, blindness was often interpreted in con-nection with supernatural powers, whereas in the Middle Ages, it was frequently used as a form of punishment. During the Renaissance, blind-ness gained a dual significance as both a form of punishment and a symbol of spiritual insight. Despite losing his sight at a young age, Ma‘arrī defied the conventional poetic understanding of his time with his philosophical depth and critical approach, drawing attention for his skeptical thoughts. This article examines how words related to vision in the poet’s divan are conceptualized and how his personal experiences and philosophical inquiries are reflected in his poetry. Moreover, through the metaphor of “vision,” it delves into the poet’s profound exploration of existential ques-tions and the meaning of life, analyzing how this theme shapes Ma‘arrī’s literary persona and intellectual world. The study proves that Ma‘arrî transformed his blindness into a literary and philosophical strength, pre-senting a universal argument on how physical limitations can nurture ar-tistic creativity.

Keywords

Arabic Language , Rhetoric , Poetry , Literature , Blindness , Abū al-‘Alāʾ al-Ma‘arrī

Edebiyatın Kör Bakışı: Görme Engelli Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Divanında Göze Dair Unsurların Şiirsel Temsilleri

Abstract

Bu makalede, 10. ve 11. yüzyılın özgün ve tartışmalı şairlerinden Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin edebî mirası incelenmekte ve özellikle kendisinin görme engeli bağlamında eserlerinde işlediği “görme” teması ele alınmak-tadır. Şairin âmâ olmasına rağmen eserlerinde “görme” temasını sıkça iş-lemesi, bu konuyu özellikle ilginç kılmaktadır. Fiziksel olarak gözü görme-yen birinin, eserlerinde bununla ilgili unsurlara yer vermesi, okuyucuyu derin bir tefekkür ve paradoksla karşı karşıya bırakmaktadır. Bu engelinin, şairin içsel bir görme ya da duyusal farkındalık boyutunda nasıl bir meta-fora dönüştüğü, Maarrî’nin şiirlerinde açıkça kendini göstermektedir. An-tik Çağ’da körlük, doğaüstü güçlerle bağlantılı olarak yorumlanırken, Orta Çağ’da sıkça bir ceza yöntemi olarak kullanılmıştır. Rönesans döneminde ise görme engeli, hem bir cezalandırma biçimi hem de ruhanî idrakin bir işareti olarak farklı bir anlam kazanmıştır. Maarrî, küçük yaşta dünya ışı-ğından mahrum olmasına rağmen, felsefî derinliği ve eleştirel yaklaşımıyla döneminin geleneksel şiir anlayışına meydan okumuş ve şüpheci düşünce-leriyle dikkat çekmiştir. Makale, şairin divanındaki görme ile ilgili kelimele-rin nasıl anlamlandırıldığını ve kişisel deneyimleri ile felsefî sorgulamaları-nın şiirlerine nasıl yansıdığını incelemektedir. Ayrıca, “görme” metaforu üzerinden insanın varoluşsal soruları ve hayatın anlamı konusundaki de-rin sorgulamalarına odaklanılmakta ve bu temanın Maarrî’nin edebî kişiliği ve düşünsel dünyasında nasıl şekillendiği analiz edilmektedir. Çalışma, Maarrî'nin görme engelini edebî ve felsefî bir güce dönüştürdüğünü kanıt-lamakta; bu bağlamda, fiziksel sınırların sanatsal yaratıcılığı nasıl besleye-bileceğine dair evrensel bir argüman sunmaktadır.

Keywords

Arap Dili , Belâgat , Şiir , Edebiyat , Görme Engeli , Ebü’l-Alâ el-Maarrî

References

• Abbâsî, İbnu’l Muʿtezz Ebû’l Abbâs Abdullâh b. Muhammed. el-Bedî fî’l-Bedî. Dâru’l Cîl, 1990.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’s-sınâʿateyn. ed. Ali Muhammed el-Bicâvî Mu-hammed Ebü’l-Fazl. Kahire, 1952.
• Atîk, Abdülaziz. İlmü’l-Beyân. Beyrut Lübnan: Dârün Nahdati’l Arabiyye li’t Tıbâati ve’n Neşri ve’t Tevzî, ts.
• Bigiyef, Musa Carullah. el-Lüzûmiyyât. Kazan: Şeref Matbaası, 1907.
• Birand, Kamıran. İlk Çağ Felsefesi Tarihi. Ankara, 1987.
• Bucuka, Yunus. “Körlük ve Bilgelik”. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi 7/1 (25 Mart 2023), 95-110. https://doi.org/10.47525/ulasbid.1238217
• Ceyyânî, İsâ b. Sehl el-Esedî el-. Dîvânü’l-Ahkâmü’l-Kübrâ veya el-İʿlâm bi-Nevâzili’l-Ahkâm ve Katr min Siyeri’l-Hükkâm. ed. Yahyâ Murâd. Kahi-re: Dârü’l-Hadîs, 2007.
• Cumurcu, Birgül vd. “Sexuality among People with Physical Disability”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry, 84. https://doi.org/10.5455/cap.20120406
• Ebî’s-Salt, Ümeyye. Şerhu Dîvânı Ümeyye b. Ebî’s-Salt. ed. Ahmed Isâm el-Kâtib Seyfeddîn el-Kâtib. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Ebû Saʿîd es-Sîrâfî, Ebû Saʿîd el-Hasan b. Abdullâh b. el-Merzubân. Şerhu Kitâbi Sîbeveyh. ed. Ahmed Hasen Mehdelî - Ali Seyyid Ali. Beyrut, 2008.
• Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî, Ahmed b. Abdullah b. Süleyman. el-Luzûmiyyât. thk. Emin Abdulaziz Hancî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1924.
• Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî, Ahmed b. Abdullah b. Süleyman. el-Luzûmiyyât. thk. Emin Abdulaziz Hancî. 2 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1924.
• Erginli, Zafer. “Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (Haziran 2006), 13-76.
• Fahreddîn, Rızaeddîn. Ebü’l-Alâ el-Ma’arrî. Orenburg: Şark Kütüphanesi, 1908.
• Gündüzöz, Soner. “Filozof Şair Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî’nin ‘es-Sâhil ve’ş-Şâhic‘ Adlı Fablına Dair Bir Değerlendirme”. Kırıkkale İslami İlimler Fa-kültesi Dergisi 1/2 (08 Aralık 2016), 9-14.
• Halîfât, Sahbân. “Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/287-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Hanbel, Ahmed ibn. Müsned el-İmam Ahmed ibn Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavût vd. Beyrut: Mektebetü’r- Resâle, 2001.
• Hibetullah, İbn Ebîl Hadîd Abdulhamîd b. Şerhu Nehci’l-Belâğa. ed. Mu-hammed Abdulkerîm Nemerî. Beyrut: Dârul Kutubil İlmiye, 1998.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’l-Nihâye. Beyrût: Mektebü’l-Me’ârif, trs.
• İnce, Muhammet Yasir. Ebü’l-Alâ el-Maarrî ve Arap Dili ve Belagatındaki Yeri. Türkiye: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Fakültesi Bölümü, Doktora Tezi, 2021.
• Kemal Tahir. Yorgun Savaşçı. İstanbul: İthaki, 2007.
• Kılınç, Emine. Cahit Zarifoğlu’nun Şiirlerinde Görme ve Gösterme Biçimleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kırkız, Mustafa. “Şair Ebü’l-Alâ el-Ma’arri, Hayatı, Eserleri ve Edebi Anla-yışı”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (Haziran 2011), 157-175.
• Kudat, Aydin - Duhaymî, Halid. “Ebü’l-Alâ el-Ma’arrî’nin Şiir ve Arapça Edebiyatında Körlük ve İnzivanın Psikolojik Boyutu”. İlahiyat Arşiv 3 (2019), 87-109.
• Kuzâî, Muhammed b. Abdullah el-. et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla. thk. Abdusse-lam el-Herâs. Dâru’l-Fikir, 1995.
• Rumî, Mevlâna Celaleddin. Mesnevi Tercümesi. çev. Şefik Can. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1997.
• Saîdî, Abdu’l-Muteâl. Bugyetu’l-idâh li-Telhisi’l-Miftah fî ulûmi’l-belâga. Mek-tebetu’l-Âdab, ts.
• Sâmî, Şemsuddin. Kâmûsu’l-Alâm. Ankara: Kaşgar Neşriyat, 1996.
• Samur, Derya. Sanat Yapıtında Renklerin Fizyolojik ve Psikolojik Etkilerinin Sarı Renk Bağlamında İncelenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Yük-sek Lisans Tezi, 2019.
• Sonmez, Fatih - Nart, Sima. “Antropomorfizm: Kavramın Tarihi, Teoriler Ve Tüketici Davranışları Bağlamında Bir Literatür İncelemesi”. İnönü University International Journal of Social Sciences (INIJOSS). https://doi.org/10.54282/inijoss.1121405
• Subaşıoğlu, Fatoş - Atayurt Fenge, Zeynep Zeren. “Dünyada ve Türkiye’de Görme Engellilik: Zaman Çizelgesi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 59/1 (26 Haziran 2019), 595. https://doi.org/10.33171/dtcfjournal.2019.59.1.31
• Suyûtî, Abdurrahman Celaluddin. Târîhu’l-Hulefâ. thk. Muhammed Muh-yiddin Abdulhamîd. Mısır: Matba’atu’s-Sa’âde, 1952.
• Sükkerî, Ebû Saʿîd es-. Şerhu Eşʿâr el-Hezleteyn. ed. Abdülsettar Ahmed Ferac. Kahire: Mektebetü Dâr el- ʿUrûbe - Matbaat el-Medeni, 1965.
• Şarran, Teabbata. Dîvânu Teabbata Şarran ve Ahbâruh. ed. Ali Zulfikâr Şâkir. Beyrut: Dâru Garbi’l-İslâmî, 1984.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen eş-. el-Hucce alâ ehli’l-medine. ed. Mehdi Ha-san el-Geylânî el-Kâdirî. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1403.
• Tammâre, Muhammed Hilmî. “‘Ebü’l-‘Alâ el-Ma‘arrî’ (Osmanlıcaya Çev. Abdüllatif Nevzâd; Osmanlıcadan Sad. Yıldız, Musa-Ceviz Nuret-tin)”. Nüsha Dergisi 22 (28 Ocak 2006), 113-134.
• Tarhan, Diler Ezgi. “Wıttgensteın’da ‘Renk’ Fenomeni”. Kutadgubilig Felse-fe-Bilim Araştırmaları 44 (2021).
• Topdemir, Hüseyin Gazi. “Platon’da Bilgi Kaynagı Olarak Görme”. Felsefe Dünyası 46 (Aralık 2007), 67-83.
• Türker, Ömer. İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu. İstan-bul: İsam Yayınları, 2010.
• Ulupınar, Hamide. “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Gece Sembolü”. Eskiyeni 49 (Haziran 2023), 501-517.
• Van Ess, Josef. “İslam Dini Düşüncesinde Septisizm”. çev. Murat Memiş. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2005), 167-183.
• Yanık, Nevzat Hafis. “Arap Şiirinde Göz İmgesi”. Atatürk Üniversitesi Gü-zel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 37 (2016), 114-143.
• Yasin, L. - Müezzin, A. D. “Ḳaṣîdetu Ḫadaʿûhâ li-Aḥmed Şevḳî ve-fḳa’l-menahic en-naḳdiyye’l-ḥadîse”. Nüsha 20/51 (2020), 299-332. https://doi.org/10.32330/nusha.719809
• Yener, Alparslan - Müezzin, Ahmet Derviş. “Ebu’l-Kâsım Eş-Şâbbî’nin ‘Ey Gece’ Adlı Şiiri Üzerine Eleştirel Ve Edebi Bir İnceleme”. Ondokuz Ma-yıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56 (Haziran 2024), 155-184. https://doi.org/10.17120/omuifd.1437318