2000 SONRASI TÜRKİYE VE RUSYA’NIN DOĞU AKDENİZ’DEKİ GÜVENLİK VE ENERJİ POLİTİKALARININ KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ

Yıl 2022, , 435 - 470, 30.04.2022

Sina Kısacık , Alper Gülbay

https://doi.org/10.55773/tda.1086168

Öz

Doğu Akdeniz özelinde Kıbrıs Adası’nın stratejik bir öneme sahip olması, Ege ve Doğu Akdeniz’de sorun yaşayan Türkiye ve Yunanistan’ın iki müttefik devlet oluşu, bölgenin istikrarsız Ortadoğu coğrafyasına yakınlığı, coğrafi durum itibarıyla Avrupa’da yer almayan Kıbrıs Adası’nda Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Avrupa Birliği’ne girmesi ve Brüksel’in dolaylı da olsa bölgeye müdahil olması gibi faktörler, Türkiye’nin bölgeye yönelik kapsamlı analizler yapmasını gerektirmektedir. 2000 sonrası bölgede keşfedilen doğalgazın Türkiye’nin dışa bağımlılığını önemli ölçüde azaltacağı; keşfedilen mevzubahis gazın Türkiye üzerinden Batı pazarlarına ulaştırılmasına yönelik politikasının benimsenmesinin kendisini ayrıcalıklı bir konuma getireceği düşünüldüğünde, Doğu Akdeniz’in artan stratejik önemi apaçık ortaya çıkmaktadır. Doğu Akdeniz’de askeri güvenlik bağlamında Suriye’de hava ve deniz üslerine sahip Rusya ise, aralarında Libya’nın da bulunduğu diğer Doğu Akdeniz ülkelerinde de bu girişimlerini yoğunlaştırmak suretiyle aktif bir rol oynamaktadır. Enerji güvenliği özelinde buradaki toplam doğalgaz rezervlerinin kendisininkilerle kıyaslandığında çok düşük olmasına rağmen, Doğu Akdeniz’deki enerji keşif çalışmalarına Gazprom ve Rosneft gibi lider enerji şirketleri kanalıyla müdahil olmaktadır. Bu çerçeve temel alınarak, bu çalışmada, Doğu Akdeniz coğrafyasındaki enerji merkezli askeri güvenlik gelişmelerinin, Türkiye ve Rusya özelinde yansımaları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Rusya, Doğu Akdeniz, Askeri Güvenlik, Enerji Güvenliği

Kaynakça

• AL-ANANİ, Khalil: “Growing Relations between Egypt and Russia: Strategic Alliance or Marriage of Convenience?” Arab Center Washington DC, 27.09.2021, https://arabcenterdc.org/resource/growing-relations-between-egypt-and-russia-strategic-alliance-or-marriage-of-convenience/ , (Çevrimiçi 10.01.2022).
• AKBAYIR, Merve- SAVAŞ, Cem: “Bölgesel Güvenlik Kompleksi Kuramı’nda Yalıtıcı Kavramı: Doğu Akdeniz ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme”, Akdeniz İİBF Dergisi, 21(2), 226-244, 2021.
• BARDAKÇI, Mehmet: “Is a Strategic Partnership between Turkey and Russia Feasible at the Expense of Turkey’s Relations with the EU and NATO?”, Comparative Southeast European Studies, 69(4), 535–559, 2021.
• BERMAN, Lazar: “Putin Will Maintain Ties with Israel, As Well As Its Enemies”, The Times of Israel, 24.10.2021, https://www.Timesofisrael.Com/Putin-Will-Maintain-Ties-With-Israel-As-Well-As-Its-Enemies/, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• “Blinken Urges Turkey to Give up Russian S-400 System”, Radio Free Europe / Radio Liberty, 24.03.2021, https://www.rferl.org/a/blinken-urges-turkey-to-give-up-russian-s-400-system/31167588.html, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• BORİSOV, Timofey: (2018). “Chapter 4: Russian arms exports in the Middle East. Report Title: Russia’s Return to the Middle East. Report Subtitle: Building Sandcastles?”, 2018, https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep21138.8.pdf?refreqid=excelsior%3A18e20995c5c29730a00513aeb84a7a62, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• BULUT, Mevlüt-BULUT, Seher: “Türkiye ve Libya Arasında Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Mutabakat Muhtırası: Anlaşmanın Türkiye-İsrail İlişkilerinin Geleceğine Muhtemel Etkileri”, Bilge Strateji, 12(22), 25-52, 2021.
• COHEN, Hedley: “Russia wants share in Israeli gas”, Globes, 24.04.2016, https://en.globes.co.il/en/article-russia-wants-share-in-israeli-gas-1001119921, (Çevrimiçi 11.01.2022).
• ÇETİNKAYA, Behlül- YILMAZ, Mehmet Şah- KABAKCI Fuat: “Bakan Çavuşoğlu: Amerikan yönetimi Kongre'ye mektup yollarken ya da Amerikan halkına bilgi verirken doğruyu söylemiyor”, Anadolu Ajansı (AA), 09.10.2021, https://www.aa.com.tr/tr/politika/bakan-cavusoglu-amerikan-yonetimi-kongreye-mektup-yollarken-ya-da-amerikan-halkina-bilgi-verirken-dogruyu-soylemiyor/2387278, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• ÇİÇEKÇİ, Ceyhun: “Dış Politikada Ulusal Güvenliğin Tahakkümü: İsrail’in Doğu Akdeniz Politikasında Militarizm”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, 8(1), 119-157, 2021.
• DETTMER, Jaime: “Russia Expands Military Facilities in Syria”, Voice of America, 12.05.2021, https://www.voanews.com/a/middle-east_russia-expands-military-facilities-syria/6205742.html, (Çevrimiçi 11.01.2022). “Doğu Akdeniz satrancı”, Cumhuriyet, 15.12.2019, https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/dogu-akdeniz-satranci-1708313, (Çevrimiçi 11.01.2022).
• DUDLEY, Dominic: “Russia Uses Defense Show to try and Boost Arms Sales to Middle East”, Forbes, 24.08.2021, https://www.forbes.com/sites/dominicdudley/2021/08/24/russia-uses-defense-show-to-try-and-boost-arms-sales-to-middle-east/?sh=5ca56f1a7c9c, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• DUMAN, Selçuk: “Emperyalizmin Gölgesinde Libya Sorunu”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 17(66), 301-319, 2020.
• ERİŞ, Özgür Ünal: “Doğu Akdeniz Enerji Denkleminde Türkiye'nin Yeri”, Avrupa Birliği Politikaları Dergisi, 3(2), 17-21, 2019.
• ERENEL, Fahri-Soydemir, Abdullah: Türkiye'nin Saldırgan Realizme Karşı Doğu Akdeniz'deki Güvenlik Stratejileri”, Doğu Akdeniz: Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı-Mesut Hakkı Caşın, İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık, 2021.
• GÜLLER, Mehmet Ali: “Doğu Akdeniz’de geri çekilme”, Cumhuriyet, 11.10.2021, https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/mehmet-ali-guller/dogu-akdenizde-geri-cekilme-1875740, (Çevrimiçi 11.01.2022).
• GÜNEY, Nurşin Ateşoğlu: Batılı Ülkelerin Doğu Akdeniz Politikaları, Doğu Akdeniz ve Türkiye'nin Hakları, Ed. Kemal İnat, Muhittin Ataman-Burhanettin Duran, SETA Yayınları, 129-158, 2020.
• GÜRZEL-AKA, Aylin G.- BOZOĞLU, Aslıhan Engin-HASHİMOV, Isbandiyar- PULHAN, Afet: “The ‘new great game’ in the Eastern Mediterranean. Israel Affairs, 28(1), 16-27, 2022.
• HADJİCOSTİS, Menelaos: “Cyprus: Putin ‘to help ease’ gas search tensions with Turkey”, AP, 30.07.2020, https://apnews.com/article/turkey-religion-cyprus-russia-vladimir-putin-0e892b1d5359a9f94ecac9685f3fb46a, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• HATİPOĞLU, Esra: “Türkiye, Birleşmiş Milletler ve Doğu Akdeniz Sorunu” Doğu Akdeniz: Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı, Mesut Hakkı Caşın, İstanbul, İdeal Kültür Yayıncılık, 27-41, 2021.
• HEKİMOĞLU, Kübra Çağlar: “Suriye Krizi Bağlamında Rusya’nın Suriye Politikası”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(4), 1405-1422, 2021.
• “Kanuni sondaj gemisi sondaja hazırlanıyor”, Bloomberg HT, 06.12.2020, https://www.bloomberght.com/kanuni-sondaj-gemisi-sondaja-hazirlaniyor-2270076, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• KARACA, Kayhan: “Fransa Doğu Akdeniz’e yerleşiyor” Deutsche Welle, 13.02.2019, https://www.dw.com/tr/fransa-do%C4%9Fu-akdenize-yerle%C5%9Fiyor/a-47490681, (Çevrimiçi 13.01.2022).
• KARMANAU, Yuras: “Naval base in Syria anchors Russia to Mediterranean”, Navy Times, 27.09.2019, https://www.navytimes.com/news/your-navy/2019/09/27/naval-base-in-syria-anchors-russia-to-mediterranean/, (Çevrimiçi 11.02.2022).
• “Kıbrıs, Türkiye'yi ikinci kez İtalyan sondaj gemisini engellemekle suçluyor”, BBC, 23.02.2018, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-43168271, (Çevrimiçi 19.01.2022).
• KKTC Enformasyon Dairesi, “Başbakan Tatar: Fransa’nın GKRY’ye askeri desteği barışa değil gerginliğin artmasına hizmet eder”, https://pio.mfa.gov.ct.tr/basbakan-tatar-fransanin-gkryye-askeri-destegi-barisa-degil-gerginligin-artmasina-hizmet-eder, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• KISACIK, Sina: 21. Yüzyılda Türkiye'nin Doğu Akdeniz Enerji Güvenliği Politikaları: Çatışma mı Yoksa İş birliği mi?, Doğu Akdeniz, Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı-Mesut Hakkı Caşın, İdeal Kültür Yayıncılık, 239-260, 2021.
• KISACIK, Sina: “Çatışma-İş Birliği Ekseninde İlerleyen Türkiye-Rusya İlişkilerinde Farklılaşan Kıbrıs Politikalarına Bir Bakış” UPA Strategic Affairs, 2(2), 123-166, 2021.
• KISACIK, Sina - ERENEL, Fahri: “Doğu Akdeniz Güvenlik Algılamaları Bağlamında, Kalıcı Yapılandırılmış İşbirliği Savunma Anlaşması (The Permanent Structured Cooperation- PESCO) ve Enerji Güvenliği Meselelerinin Avrupa Birliği-Türkiye İlişkilerine Olası Yansımalarını Anlamak”, Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 2(1), 51-76, 2019.
• KONGAR, Emre: “Suriye ile neden savaşıyoruz?”, Cumhuriyet Gazetesi, 18.02.2016, https://www.cumhuriyet.com.tr/yazarlar/emre-kongar/suriye-ile-neden-savasiyoruz-483139, (Çevrimiçi 11.01.2022).
• KÖSTEM, Seçkin: “Russian-Turkish cooperation in Syria: geopolitical alignment with limits”, Cambridge Review of International Affairs, 1-23, 2020.
• KURUNÇ, Kamer: “Mısır’dan Libya Sınırına Yakın Yeni Donanma Üssü”, SavunmaSanayiST, 03.07.2021, https://www.savunmasanayist.com/misir-yeni-donanma-ussu-3-temmuz/, (Çevrimiçi 15.01.2022).
• MANKOFF, Jeffrey: “Resource Rivalry in the Eastern Mediterranean: The View from Washington” German Marshall Fund of the United States Policy Brief, 2012, https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep18641.pdf?refreqid=excelsior%3A7c61057114449efdb59f7fd73ac82dae, (Çevrimiçi 15.01.2022).
• “Fransa, Güney Kıbrıs’a deniz üssü kuruyor”, Marinedeal News, 21.05.2019, https://www.marinedealnews.com/fransa-guney-kibrisa-deniz-ussu-kuruyor, (Çevrimiçi 15.02.2022).
• MİCHEL, Yohann: “Moscow finally delivers on Syria’s S-300 ambitions”, IISS Military Balance Blog, 05.11.2018, https://www.iiss.org/blogs/military-balance/2018/11/russia-delivers-s-300-damascus-ambitions, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• NİCHOLS, Michell: “Russia, backed by China, casts 14th U.N. veto on Syria to block cross-border aid” Reuters, 20.12.2019, https://www.reuters.com/article/us-syria-security-un-idUSKBN1YO23V, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• NİCHOLS, Michelle: “Russia, China veto Syria aid via Turkey for second time this week”, Reuters, 10.07.2020, https://www.reuters.com/article/us-syria-security-un-idUSKBN24B2NW, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• ÖRMECİ, Ozan - KISACIK, Sina: “Cutting the Gordian Knot: Turkish Foreign Policy Towards Cyprus During AK Party Era (2002–2020)” Studia I Analizy Nauk O Polityce (Studies and Analyses of Political Science), 1, 21-64, 2020.
• ÖRMECİ, Ozan - KISACIK, Sina: Rusya Siyaseti ve Rus Dış Politikası: Teorik Çerçeve – Tarihsel Arka Plan – Örnek Olaylar, 1. Basım, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• ÖZGEN, Cenk: Türkiye’nin Kıbrıs’taki Askeri Varlığı, Doğu Akdeniz: Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı-Mesut Hakkı Caşın, İdeal Kültür Yayıncılık, 311-329, 2021.
• STRİGUNOV, K. S. - MANOİLO, A. V - ROZHİN, B. A. - SİMONS, G.: “Energy market wars as a factor of military-political escalation in Eastern Mediterranean region: A Russian perspective”, Cogent Social Sciences, 8(1), 1-17. 2022.
• ŞAHİN, İsmail - GÜNAR, Altuğ: "Türkiye'nin Doğu Akdeniz ve Kıbrıs Siyaseti", Doğu Akdeniz: Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı, Mesut Hakkı Caşın, İdeal Kültür Yayıncılık, 43-66, İstanbul 2021.
• TAMÇELİK, Soyalp: "Türkiye-KKTC İlişkileri ve Ege Denizi’yle İlgili Kavramsal Güvenlik Analizi", Ege Jeopolitiği Cilt:1, Ed. Hasret Çomak, Burak Şakir Şeker, Dimitrios Ioannidis, , Nobel Yayıncılık, 879-913, Ankara 2020.
• “Russia completes delivery of S-300 system to Syria”, Reuters, 02.10.2018, https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-russia-s300-idUSKCN1MC2FT, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• “Russia Deploys Nuclear-Capable Bombers to Syria”, Voice of America, 25.05.2021, https://www.voanews.com/a/middle-east_russia-deploys-nuclear-capable-bombers-syria/6206207.html, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• “Russia expands Hmeimim air base bolstering military presence in Syria”, The Arab Weekly, 20.08.2020, https://thearabweekly.com/russia-expands-hmeimim-air-base-bolstering-military-presence-syria, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• The British Army (t.y.), “Deployments Cyprus”, https://www.army.mod.uk/deployments/cyprus/, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı (t.y.), “Akdeniz Kalkanı Harekâtı”, https://www.dzkk.tsk.tr/Harekat/icerik/akdeniz-kalkani-harekati, (Çevrimiçi 12.01.2022).
• Türk Dışişleri Bakanlığı. (t.y.), “Türkiye-Libya Siyasi İlişkileri”, https://www.mfa.gov.tr/turkiye-libya-siyasi-iliskileri.tr.mfa, (Çevrimiçi 09.01.2022).
• TİRYAKİOĞLU, Muhsin Barış: “Doğu Akdeniz’de enerji denklemi-1”, Anadolu Ajansı, 09.05.2019, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/dogu-akdenizde-enerji-denklemi-1/1474137, (Çevrimiçi 09.01.2022).
• TOP, Furkan Naci: “Atina'da Yunanistan, GKRY, İsrail ve ABD arasında enerji zirvesi”, Anadolu Ajansı, 07.08.2019, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/atinada-yunanistan-gkry-israil-ve-abd-arasinda-enerji-zirvesi/1551956, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• TPAO. (t.y.), “Faaliyet Alanları-Deniz”, https://www.tpao.gov.tr/deniz, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• TPIC. (t.y.), “Offshore Sismik Hizmetleri”, https://www.tpic.com.tr/tr/faaliyetler/sismik-arama-hizmetleri/offshore-sismik-hizmetleri, (Çevrimiçi 10.01.2022).
• TAGLIAPIETRA, Simone - ZACMANN, Georg: “Egypt: The catalyst for a new Eastern Mediterranean gas hub?” Bruegel, 30.11.2015, https://www.bruegel.org/2015/11/egypt-the-catalyst-for-a-new-eastern-mediterranean-gas-hub, (Çevrimiçi 17.01.2022).
• U.S. Geological Survey – USGS (2010), “Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, Eastern Mediterranean. World Petroleum Resources Project Fact Sheet 2010-3014”, https://pubs.usgs.gov/fs/2010/3014/pdf/FS10-3014.pdf, (Çevrimiçi 17.01.2022).
• ÜLGER, İrfan Kaya: Deniz Yetki Alanları, Enerji Kaynakları İhtilafı ve Eastmed Projesi, Doğu Akdeniz: Uluslararası Güç Mücadelesinin Yeni Arenası, Ed. Tayyar Arı ve Mesut Hakkı Caşın, İdeal Kültür Yayıncılık, 153-173, 2021.
• YAYCI, Cihat: “Türkiye ve KKTC'nin Doğu Akdeniz'de Münhasır Ekonomik Bölgeleri”, Ege Jeopolitiği Cilt:1, Ed. Hasret Çomak, Burak Şakir Şeker, Dimitrios Ioannidis, Nobel Yayıncılık, 914-931, Ankara 2020.
• YEŞİLYURT, Nuri: “2011 Sonrasında Türkiye-Mısır İlişkilerinde Yaşanan Ani Yükseliş ve Sert Düşüşü Anlamak”, Siyasal: Journal of Political Sciences, 9(2), 337–365, 2020.
• YILDIZ, Melih: (2020) Doğu Akdeniz'de Askeri Güç Dengesi ve Türkiye, Doğu Akdeniz ve Türkiye'nin Hakları, Ed. Kemal İnat, Muhittin Ataman, Burhanettin Duran, SETA Yayınları, 93-127, 2020.
• “Yunan medyası: ABD EastMed’i desteklemiyor”, TRT Haber, 09.01.2022, https://www.trthaber.com/haber/dunya/yunan-medyasi-abd-eastmedi-desteklemiyor-643361.html, (Çevrimiçi 11.01.2022.