İSMAİL GASPIRALI’NIN TÜRK-İSLÂM BİRLİĞİNE YÖNELİK FAALİYETLERİ

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 245, 395 - 404, 29.04.2020

Ferit Yücebaş

Öz

Gaspıralı İsmail Bey, 8 Mart 1851’de Kırım’a bağlı Bahçesaray yakınlarındaki Avcı köyünde doğmuştur. Onun gençlik yılları Osmanlı Devleti’nin son dönemine denk gelir. Bu dönemde Rusya’nın izlemiş olduğu Panslavist politikalar ve Rusya’da Türklüğü aşağılayıcı bir ortamın ortaya çıkması İsmail Bey’in millî gururunu incitir. Hatta Osmanlı Devleti’nin bu zor sürecinde evinden kaçıp İstanbul’a gelmek ister fakat yakalanarak ailesine teslim edilir.
İçinde bulunduğu dönemin atmosferi kendisini hem Türk kültür ve tarihini araştırmaya iter, hem de Rusya Türklerinin sosyal tabakaları arasına girerek çeşitli tetkiklerde bulunmasına ortam hazırlar. İsmail Gaspıralı, bu çerçevede çeşitli makaleler yazdı ve gazete çıkardı. Yapmış olduğu çalışmalar Rusya’daki Müslüman ve Türkler üzerinde millî bilincin oluşmasına zemin hazırladığı gibi Osmanlı Devleti’nde de geniş yankılar uyandırdı. Gaspıralı, özellikle Türk millîyetçiliği düşüncesinin gelişmesinde ve ideoloji haline gelmesinde önemli bir yere sahiptir. Türk birliği meselesinde her şeyden önce kültür birliğinin sağlanması gerektiğine inanmış ve bu düşüncelerini, “Dil’de, Fikirde, İşte Birlik” ibaresiyle açıklamıştır. O, Köprülüzade Mehmet Fuat’ın ifadesiyle “Bütün hayatını Türklüğün yükselmesine sarf eden” bir fikir insanıdır. Yusuf Akçura ise onun hakkında: “Hiç kimse Kırımlı İsmail Bey Gaspirinski kadar bütün Türklük gayesini vuzuh, sebat ve ısrarla nazariyatta takip, fiiliyatta tatbika sayetmemiştir.”
Bu çalışmada bir fikir ve aksiyon adamı olan İsmail Bey’in yapmış olduğu faaliyetler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İsmail Gaspıralı, Türk Birliği, Türk Kültürü

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Süreli Yayınlar
• Sırat-ı Müstakim
• Tercüman
• Kitap ve Makaleler
• AÇA, Mehmet: “Misyoner-Şarkiyatçı Nikolay İvanoviç İl’minskiy’in Çarlık Rusyası’nın Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma Politikalarındaki Yeri”, Yeni Türkiye-Türkçe Özel Sayısı, Sayı: 55, Aralık 2013, s. 1464-1477.
• AKPINAR, Yavuz: “İsmail Gaspıralı’nın Din ve Millîyet Anlayışı”, Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri (1/İsmail Bey Gaspıralı, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2015, s. 28-37.
• AKPINAR, Yavuz: “Tercüman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 40, 2011, s. 492-494
• CEMİLOĞLU, Mustafa: “İsmail Gaspıralı ve Eğitim Anlayışı”, Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri (1/İsmail Bey Gaspıralı, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2015, s. 38-44.
• DEVLET, Nadir: İsmail Bey (Gaspıralı) (1851-1914), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• ERCİLASUN, Ahmet B.: “Gaspıralı İsmail’in Dil Anlayışı”, Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri (1/İsmail Bey Gaspıralı, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2015, s. 21-27.
• ERCİLASUN, Ahmet B.: “İsmail Gaspıralı’nın Fikirleri”, İsmail Gaspıralı Hakkında Hatıralar ve Makaleler, www.ismailgaspıralı.org
• GÖKALP, Ziya: Türkçülüğün Esasları, (Haz. Mehmet Kaplan), Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
• HABLEMİTOĞLU, Necip: Gaspıralı İsmail, Birharf Yayınları, İstanbul 2006.
• OĞUZBEYOĞLU, İ. Sıtkı: “Merhum İsmail Gaspıralı ve Bir Hatıra”, İsmail Gaspıralı Hakkında Hatıralar ve Makaleler, www.ismailgaspıralı.org
• SARAY, Mehmet: Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• SARIÇİÇEK, Mümtaz: “Gaspıralı İsmail Bey ve Sıraât-ı Müstakim Mecmuası”, Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri (1/İsmail Bey Gaspıralı, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2015, s. 257-264.
• SEYDAHMET, Kırımlı Cafer: Gaspıralı İsmail Bey (Dilde, Fikirde, İşte Birlik), (Haz. Ramazan Bakkal), Avrasya Bir Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• ŞAHİN, Hatice: “İsmail Gaspıralı, Ortak Dil ve Osmanlı Türkçesi”, Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri (1/İsmail Bey Gaspıralı, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2015, s. 45-50.
• TAHİRLİ, Abid Hamidoğlu: “Bütün Türklerin Tercümanı”, İsmail Bey Gaspıralı, Bakü 2011.
• TOGAN, Zeki Velidi: “Gaspralı (Gasprinski) İsmail”, İsmail Gaspıralı Hakkında Hatıralar ve Makaleler, Çev. Yavuz Akpınar, www.ismailgaspıralı.org
• UZUN, Turgay: “İlk Türk Aydınlanma Hareketi: Ceditçilik ve İsmail Gaspırala”, İsmail Gaspıralı Hakkında Hatıralar ve Makaleler, www.ismailgaspıralı.org
• İNTERNET
• http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr