Türk Boylarından Kurıkanların Maddi Kültür Unsurları

Yıl 2020, Cilt: 125 Sayı: 246, 27 - 40, 25.06.2020

Elvin Yıldırım

Öz

İlk Türk yazılı kaynağı olan Orhun Yazıtlarında ve Çin Kaynakları arasında adları zikredilen ve Yakutların ataları olan Kurıkanlar, Baykal Gölü çevresinden günümüz Yakutistan havalisine doğru kuzey istikametli olmak üzerine miladi VI. yy’dan itibaren tarihlendirilen maddi kültür unsurları bırakmışlardır. Bu maddi kültür unsurlarına Kurumçi Kültürü adı verilmiştir. Tarihçiler, arkeologlar, dil bilimciler tarafından onların menşelerine dair tartışmalar yapılmış fakat tüm bu yayılım sahası içerisinde Türk Runik harflerle yazıt bıraktıklarının keşfedilmesi ile onların Türk boylarından oldukları tescillenmiştir. Miladi 1. bin yıl içerisinde onların Baykal Gölü ve çevresindeki varlıkları Doğu Sibirya halklarını hem siyasi hem de kültürel bakımdan etkilemiştir. Türkçe burada yaşayan yerel kabilelerin dillerine karışmış, avcı ve toplayıcı kabileler Kurıkanlardan hayvancılığı öğrenmişlerdir. Moğol kabilelerinin bölge topraklarını istilası ile kuzeye doğru yayılmışlar, bu geniş coğrafyada yerleşim, mezar, istihkam yapıları, kaya resimleri ve runik yazıtlar tespit edilmiştir. Onların erken dönemlerine ait maddi kültür unsurlarına Baykal Gölü çevresinde ve Lena Havzası’nda ulaşılmıştır. Kurıkanlar ve onların devamı olarak günümüze kadar gelen Yakutlar hakkında Rus alimler tarafından pek çok etnografya, etnoloji, dil bilim vb. çalışmalar yapılmıştır. Biz bu çalışmamızda çok fazla tanınmayan Kurıkanları tanıtmaya onlardan kalan maddi kültür unsurları hakkında bilgi vermeye gayret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Kurıkan, Baykal, Türk, kültür, petroglif, mezar

Kaynakça

• Alekseyev, A. N., “Ranniye Koçevniki v Yakutii, Vestnik SBFU, 2013/10, no:5, s. 62-68. Bernştam, A. N., “Drevnetyurkskoye Pismo na r. Lene”, Epigrafika Vostoka, IV, Moskva-Leningrad, 1951, s. 76-86. Chavaness, Edouard, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. M. Koç, Selenge Yay., İstanbul, 2013. Çoruhlu, Yaşar, “Göktürk Devri Kaya Resimlerine Bir Bakış”, XIV. Türk Tarih Kongresi 09-13 Eylül, III. Cilt, Ankara, 2002, s. 513-524. Dashibelov, B. B. “Khunnu i Syanbi V Slozhenii Kulturı Khorı-Mongolov”, Drevniye Kulturı Mongolii Mongolii i Baykalskoy Sibirii (Materialı Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii 20-23 Sentıyabrya 2010 g.), İzdatelstvo Buryatskogo Gosniversiteta, Ulan-Ude, 2010, s. 191-194. Dashibelov, B. B., “O Hori Mongolah i Hordutah v Şamanskih Materialah M. N. Hangalova”, Etniçeskaya İstoriya i Kulturno-Bıtovıye Traditsii Haradov Baykalskogo Regiona, Edit. B. B. Bazarov, İzdatelstvo Ottisk, İrkutsk, 2010, s. 54-60. Dikov, N. N., Bronzovıy vek zabaykalya, Akademii Nauk, Ulan-Ude, 1958. Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yay., İstanbul, 2009. Esin, Emel, İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş (Türk Kültürü El Kitabı II. Cilt I/b’den ayrı basım), Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978. Gumilev, L. N., Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul, 2004. Horoşih, P. P., “Naskalnıye risunki na gore Manhay II (Kudinskiy Stepi)” KSİA, No:XXXVI, Moskva-Leningrad, 1951, s. 191-196. Horoşih, P. P., “Pisanitsı na gore Manhay”, KSİA, No:25, Moskva-Leningrad, 1949, s. 127-131. Hudūd al- ‘Ālam ‘The Regions Of The World’, tran. and exp. V. Minorsky, London, 1937. Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yay., İstanbul, 2004. Kareyev, Ömürkul, Türkler ve Kağanlıkları, Çev. Mustafa Kalkan, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul, 2008. Klyaştornıy, S. G., Kadim Avrasya’nın Bozkır İmparatorlukları, Tek-Esin Vakfı Yay., İstanbul, 2018. Kozmin, N. N., “K Voprosu o Vremeni Vodvoreniya Buryat Okolo Baykala”, Sibirskaya Jivaya Starina, Vıp. III-IV., 1925, s. 113-128. Ksenefontov, G. B., Uranghay-Sahalar Oçerki Po Drevney İstoriyi Yakutov, T.I, Ogiz, İrkutsk, 1937. Levin, G. G., “Lensko-Pribaykalskiye Runiçeskiye Nadpisi”, Karadeniz, 2014/21, s. 13-24. Okladnikov A. P.- Zaporojegaya V. D., Lenskiye Pisanitsı, İzd. Akademi Nauk, Moskva-Leningrad, 1959. Okladnikov, A. P., “Arheologiçeskiye İssledovaniya 1940-1943 gg. V doline reki lenı i drevnyaya istoriya severnıh plemen”, KSİA, No: 13, Moskva-Leningrad, 1946, s. 99-106. Okladnikov, A. P., “Kon i znamya na lenskikh pisanitsakh”, Tyurkologicheskiy sbornik I, Moskva-Leningrad, 1951, s. 143-154. Okladnikov, A. P., İstoriya i kultura buryatii, Buryatskoye Knijnoye İzdatelstvo, Ulan-Ude, 1976. Okladnikov, A. P., İstoriya Yakutii, Proşloye Yakutii do prisoedeineniya k russkomu gosudarstvu, T.I, Yakutgosizdat, Yakutsk, 1949. Ögel, Baheddin, “İlk Töles Boyları”, Belleten, C. XII, Sa:48, Ekim 1948, s. 795-831. Ögel, Baheddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, TTK Yay., Ankara, 2003. Samaşev, Z., Naskalnıe İzobrejeniya Kazahstana kak İstoriçeskih İstoçnik, C. 1, Almatı, 2010. Seroşevsky, V. L., Saha/Yakut Türkleri, Çev. Arif Acaloğlu, Selenge Yay., İstanbul, 2007. Taşağıl, Ahmet, Çin kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, TTK Yay., Ankara, 2004. Taşağıl, Ahmet, Gök-Türkler I, TTK Yay., Ankara, 2003. Tivanenko, A. V., “Svyatilishcha Kurıkan Pribaykalya”, Etnogenez i Kulturogenez v Baykalskom Regione (Srednevekovye), İzdatelstvo BNTS SO RAN, Edit. P. V. Konovalov, Ulan-Ude, 2010, s. 205-229. Topsakal, İ.- Şahin, L.- Yıldırım, K.- Tanrıverdi, M.- Yıldırım, E., Rusya’daki Türkler, Akademi Kitaplar Yay., İstanbul, 2005. Tsybiktarov, A. D., Kultura Plitoçnıh Mogilı Mongolii i Zabaykalya, İzdatelstvo Buryatskogo Gosniversiteta, Ulan-Ude, 1998. Vasilev, D. D., Graficheskiy Fond Pamyatnikov Tyurkskoy Runicheskoy Pismennosti Aziatskogo Areala, Moskva: İzdatelstvo Nauka, 1983. Vladimirovna, M. Larisa, Korrelyatsiya i Periodizatsiya Petroglifov Verkhney Lenı (na primere Shishkinskoy pisanitsı), İnstitut istorii, arkheologii i etnografii DVO RAN, Vladivostok, 2002. Yıldırım, Elvin, “En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, Mart 2020, s. 28-37.