İSFAHAN’DAKİ SAFEVİ SARAYINDA TÜRKÇENİN KONUMU

Yıl 2020, Cilt: 126 Sayı: 249, 295 - 306, 08.12.2020

Çevirmen: Umut Başar

Öz

İran sahası Türk devletlerinde Farsçanın yaygınlığı ve geçerliliğine ilişkin bir hayli çalışma mevcutsa da Türkçenin iletişim, yazışma, sanat ve diplomasi dili olarak durumuna ilişkin yayın yok denecek kadar azdır. Oysaki Türk soylu hanedanların İran’da siyasi yönetimi uzun süre elinde bulundurması, Türkçenin doğal bir şekilde aristokrasi ve saraya özgü prestijli bir dil olmasını beraberinde getirmiştir. Bu duruma bir dış gözlemci olarak Avrupalılar, seyahatname ve yazılarında dikkat çekmektedir. Ayrıca tarihî kroniklerde dağınık bir şekilde yer alan kayıtlar, Avrupalıların gözlemlerini doğrulamaktadır. İran tarihinde Türkçenin; saray teşkilatı, ordu ve kamusal alanda en görünür olduğu zaman aralığı Safeviler dönemine denk düşmektedir. Kızılbaş Türkmenlerin kurduğu bu devlette Safevi şahları tarafından Türkçeye dinî ve siyasi işlevi de bulunduğu için ayrı bir önem atfedilmiştir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, Isfahan’daki Safevi sarayında Türkçenin konumunu Avrupalı seyyah ve diplomatların verdiği bilgiler ve tarihî kronikler ışığında ortaya koymaktadır. Söz konusu kaynaklar incelendiğinde Safeviler döneminde Türkçenin tahmin edilenin aksine Isfahan’da ayan, eşraf, devlet adamı ve asker gibi üst tabakanın konuştuğu geçer bir dil olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran, Safeviler, Isfahan, Türkçe, Kızılbaşlar

Kaynakça

• Adam Olearius, Vermehrte neue Beschreibung der muscovitischen und persischenReyse, (Schleswig, 1656), 512.
• Desturu’l-müluk Mirza Refia, Hazırlayan Muhammed Taki Daniş Pejuh, Mecelleyi Daneşgahı Ulumu Edebiyatı İnsani, şomareyi moselsel 68, 1348, sayfa 424.
• Engelbert Kaempfer, Amoenitatum exoticatum politico-phsico-medicarum Fasciculi V, (Lemgoviae, 1712).
• Ettore Rossi, importanza dell, inedita grammatica turca di Pietro Della Vale, Atti del XIX Congresso internazionale degi Orientalisti, (Roma,1993), 203.
• Ettore Rossi, Versi turchi e altri scritte inediti di Pietro Della vale, RSO, 22*1947). 92-98
• Fahr Herevi, Ravzatü’s-selatin, tashih Hayyampur (Tebriz, 1345), 4-12 ve 21-27. Sadıki, Mecma’ü’l-havas, tashih ve tercüme Hayyampur (Tebriz, 1327).
• Hung. 21 (1968), 15/13A. Bodroligeti, On the Turkish Vocabulare of the Isfahan Anonymous, Acta Orient I viaggi di Pietro Della valle, ed.F.gaeta, I (Roma, 1972), 8.
• Muhammed Zahir Vahid, Abbasname, Hazırlayan İbrahim Dekhan, Erak, 1329, s. 255.
• Nasrullah Felsefi, Zendegiyi Şah Abbası Evvel, Tahran, 1324, cilt 2, sayfa 39.
• P. Sanson, Estat Present du Royaume de Perse (Paris, 1694), 137.
• Raphael du Mans, Estat de la Perse en lan 1660 (Paris, 1890), 134 Sqq.
• Voyages du Chevalier Chardin en Perse (Paris, 1811),II,385-38.