GÜNÜMÜZDE TÜRK KÜLTÜRÜNDE AD VERMENİN SOSYO-KÜLTÜREL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR ANKET ÇALIŞMASI

Yıl 2019, Cilt: 122 Sayı: 241, 423 - 444, 29.08.2019

Gökçen Çatlı Özen

Öz

Ad, bireyi tanımlayan bir isimlendirme biçimidir. Doğası itibariyle ad, birey tarafından bilinçli ve gönüllü alınan değil, aile tarafından bireye verilen kültürel bir damgalama biçimidir. Bu damgalama sadece bireyi değil, aileyi ve bağlı olduğu kültürel yapıyı da kapsamaktadır. Bu sebeple çalışmada, kişi adlarının bireye verilişinin altında sosyal-kültürel-dini-siyasi unsurlar bulunduğu üzerinde durulmaktadır. Ayrıca bireyin ismiyle müsemma olmasıyla topluma aidiyet duyması birbirleriyle bağlantılıdır. Toplumsallaşmanın temelinde kendini bir yapıya ait hissetme olduğu düşünülürse, adın da buna araç edildiği söylenebilir. Çalışmanın araştırma evreni İstanbul olup, araştırma örneklemi burada ikametgâh eden 18 yaş ve üstündeki Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarıdır. Çalışma 750 kişi üzerinde yapılmıştır. Araştırma tekniği kapalı uçlu sorulardan oluşan yapılandırılmış bir anketten ibaret olup, elde edilen veriler SPSS veri analizi ardından yorumlayıcı yaklaşımla tartışılmıştır. Çalışmanın literatür taramasında yüzeysel bir genelleme yapılmıştır: Türklerde çeşitli dönemlerde isim verme anlayışlarını etkileyen unsurlara kısaca değinilmiştir. Bulgular kısmında ise günümüzde bu anlayışın nasıl biçimlendiğine, ismin kim tarafından verildiğine, bireyin ismiyle kurduğu toplumsal bağa, tek/çift isim tercihlerine ve popüler isimlerin hangi sebeplerle daha çok tercih edildiğine bakılmıştır. Çalışmada, ailelerin çocuklarına isim verirken özellikle din ve siyasetten etkilenip, ekseriyetle bu doğrultuda toplumsal bir aidiyet kurdukları görülür. Ayrıca isim verme hiyerarşisinde bir modernleşme yaşandığı ve çocuğun annesinin, çocuğun babasından sonra isim verme hakkına sahip
olduğu anlaşılmaktadır. Dolayısıyla ad vermenin, toplumsal değişmeye göre biçim aldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ad Verme, Din, Siyaset, Türk Kültürü

Kaynakça

• ABDURRAHMAN, Varis: “Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme”, Milli Folklor, Yıl: 16, Sayı: 61, 2004.
• BAŞGÖZ, İlhan: “İnsan Adları ve Toplum”, Türk Dili, C. XXXIII, Sayı: 294,Mart 1976.
• CANATAN, Kadir: “Türkiye’nin İsim Haritasının Temeli Olarak Ehl-i Beyt Sevgisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 62, 2012.
• ÇATLI ÖZEN, Gökçen: “Günümüz Alevi ve Bektaşi Topluluklarında İsim Kültürü Üzerine Bir Anket Çalışması: İstanbul Örneği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 90, Yaz 2019.
• ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2017.
• ERGÖNENÇ AKBABA, Dilek: “Nogay Türklerinde Kişi Adları”, Dil Araştırmaları, Sayı: 10, Bahar 2012.
• GENÇ, Reşat: Karahanlı Devlet Teşkilatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1981.
• İNAN, Abdulkadir: Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara 1972.
• KARAGÖZ, Erkan: “Başkurt Türklerinin Doğum, Düğün ve Cenaze Merasimlerinden Bazı Tespitler”, Hoca Ahmet Yesevi Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, 2016.
• KELEŞ, Ruşen: Kentleşme Politikası, İmge Yayınları, Ankara 2006.
• KÖSE, Aynur: “Değişim Gölgesinde Gelenek: Popüler Diziler ve Farklılaşan Ad Verme Kültürü”, Milli Folklor Dergisi, Yıl: 26, Sayı: 101, 2014.
• ÖGEL, Bahaeddin: Türk Mitolojisi, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• ÖRNEK, Sedat Veyis: Türk Halkbilimi, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1977.
• YILDIRIM, İlknur Esen: “Çocuklara Verilen İsimler Üzerinden Türkiye’deki Sosyo-Kültürel Değişimin Analizi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 20, Sayı: 3, Eylül 2016a.
• _______________: “Türkiye’de 2000’li Yıllarda Çocuklara Verilen Popüler İsimlerin Analizi”, International Conference of Strategic Research in Social Science and Education (ICoSReSSE), 14-16 Ekim 2016b, Antalya.
• UYSAL, Başak: “Alevi İnanç Sisteminde Adlar ve Dil-Kimlik İlişkisi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı: 62, 2012.
• T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, https://www.nvi.gov.tr/hizmetlerimiz/istatistikler/isim-istatistikleri, Erişim tarihi:28.12.2018.