ALİ ŞÎR NEVÂYÎ’NİN MAHLASLARININ MÂNÂ ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Cilt: 121 Sayı: 238, 221 - 230, 27.02.2019

İbrahim Hakkul

Öz

Makalede büyük Türk şairi Emir Nizameddin Ali Şîr Nevâyî’nin kullandığı mahlaslar (“Nevâyî” ve “Fânî”) üzerinde fikir ve görüşler tartışılmıştır. Özellikle, “nevâ” ve “fenâ” sözcüklerinin bugüne kadar bilim adamları tarafından üzerinde durulmayan tarafları yorum ve tahlillerle açıklanmaya çalışılmıştır. Geçmişte edebiyatla ilgilenen şairin öncelikle kendisine uygun bir mahlas seçmesi gerekmekteydi. Çünkü mahlas seçmek ve herkesin takdirini kazanacak şekilde onu kullanabilmek, şark edebiyatına özgü yönlerden biri olmuştur. Bilindiği üzere, eski edebiyatta mahlasların şairin doğduğu coğrafi yer isimlerine istinaden tercih edilmesine de önem verilmiştir. Bizce, bunun gibi konularda belirli bir fikir sahibi olmak için yine Ali Şîr Nevâyî’nin edebî mirasına müracaat etmek gerekir. Zira Ali Şîr Nevâyî Mecâlisü’n-Nefâis tezkiresinde birçok sanatkârın mahlasıyla ilgili görüş ve tespitlerini ustalıkla bildirmiş, kendisinin “Nevâyî” ve “Fânî” mahlaslarını neden tercih ettiğiyle ilgili açıklamalarına geniş yer vermiştir. Makalede söz konusu mesele enine boyuna ve bir sistem içerisinde tahlil edilmeye çalışılmıştır. Mahlaslar herhangi bir maksat, anlam veya sanatsal niyetle birlikte duygu, keyfiyet, hâl, “hususi” zevk ve şevki de kapsamaktadır. Şairin tefekkür ve tahayyül dünyası ne kadar geniş ve kendine özgü olursa, mahlas da şiirlerindeki sanatsal yeni¬liğin izi veya “unvan”ı gibi bir izlenim bırakır. Bunlara bağlı olarak makalede Ali Şîr Nevâyî’nin sanatsal niyetinin, kullandığı mahlaslar aracılığıyla belirli oranlarda ortaya çıkmasıyla ilgili esaslı görüşler sıralanmıştır. Aleksandr Semenov, Sigrid Kleinmichel, Maksud Şeyhzade, Hafız Ubehi, Sadreddin Ayni, Ziya Gökalp, Abdurrauf Fıtrat, İzzet Sultan, Mustafa Canpo¬lat, Abdusselam Abdukadirov vb. tanınmış yazar ve akademisyenlerin görüş¬lerine karşılık çözüm getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevayi, Mahlas, Sanatsal Niyet, Nevâ, Fenâ, Anlam, Istılah, Tasavvuf

Kaynakça

• ABDÜKADIROV, Abdusselam: Emir Ali Şir Nevayi, Tacikistan, Hocend 2013.
• Ali Şîr Nevâyî’nin 560. Doğum, 500. Ölüm Yıl Dönümlerini Anma Toplantısı Bildirileri, TDK Yayınları, Ankara, 24-25 Eylül 2001.