TÜRKİSTANLI BİR ŞAİRENİN OTOBİYOGRAFİSİ: DİLŞAD BERNA VE TARİH-İ MUHACİRAN

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 250, 151 - 164, 19.02.2021

Hüseyin Şen

Öz

Hokand Hanlığı’nın ünlü şairelerinden Dilşad Berna 1800 yılında günümüzde Tacikistan sınırları içerisinde yer alan Öretepe şehrinde dünyaya geldi. 1813 yılında yetim, 1814 yılında da öksüz kalan şaire babaannesiyle yaşamaya başladı. 1817 yılında Hokand hükümdarı Ömer Han (1810-1822)’ın Öretepe’yi ele geçirmesiyle Hoaknd şehrine getirilen ve hareme alınan şaire, Ömer Han’ın emriyle haremden atıldı. Haremden atıldıktan sonra Dilşad Berna Hokand’a Taş Mahmud isimli bir imamla evlendi ve muallimelik yapmaya başladı. 1905-1906 yıllarında vefat ettiği tahmin edilen şaire hayat hikayesini Tarih-i Muhaciran ismiyle Farsçanın Tacik lehçesinde kaleme aldı ve daha sonradan kendisi Çağatay Türkçesine tercüme etti. Eserine savaş mağdurları ve muhacirlerin anısına Tarih-i Muhaciran ismini veren şaire Hokand’da Ömer Han’ın büyük gayretleriyle oluşturduğu edebi ortamda yetişti. Kendisi Ömer Han’ın eşi Mahlar Ayim’den destek gördüğü gibi şiirlerini kaleme alırken Mahlar Ayim ve Cihan Atın’ı örnek aldı. Şairenin otobiyografisi olan Tarih-i Muhaciran Hokand Hanlığı’nın kültürel hayatı hakkında bilgiler vermenin yanı sıra Hokand Hanlığı’nda yetişen şaireler hakkında malumatlar sunar. Ayrıca bir asırdan fazla ömür süren şairenin yaşadığı dönemde meydana gelen olaylara karşı halkın bakış açısını yansıtmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hokand Hanlığı, Ömer Han, dilşad Berna, Tarih-i Muhaciran

Kaynakça

• Anonim, Zafername-i Hüsravi, Çev. Şodman Vahidov, Şirali Jüraev, Taşkent 2011. Aslan, Üzeyir , “Han Şair Emîrî’nin Musammatları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 8, S. 1, s. 42-51.
• Babacanov, B.M., Kokandskoe Hanstvo: Vlast’, Politika, Religiya, Yengi Neşr., Yokyo-Taşkrnt 2010.
• Çelik, M. Bilal, “1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Çelik, M. Bilal, ““Hokand Hanlığı Siyaset ve Kültür Hayatında Bir Kadın: Mahlar Ayim”, Geçmişten Günümüze Kadın ve Şehir, Ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yay., Samsun 2016, s. 301-309.
• Dilşad Tanlangan Eserler, Yay. Haz., M. Kadirova, Gafur Gulam Edebiyat va Sanat Neşriyat, Taşkent 1972.
• Erkinov, A., “İmitation of Timurids and Pseudo-Legitimation on the Orgins of a Manuscript Anthology of Poems Dedicated to the Kokand Ruler Muhammad Ali Khan (1822-1842), Translated Russian and Notes Jülgen Poul. Lagout Isabel Förster, GSAA, Online Working no.5, p. 1-14.
• Erkinov, A., “ Fabrication of Legitimation in the Khoqand Khanate Under the Reign of Umar-Khãn (1225-1237/1810-1822) Place Manuscript of Baktiyãr Nãma Doqãyiqı Samarkandî as a Source of the Legend of Altun Bishik” Tex and Manuscript, V. 19, No.2, December 2013, p. 3-18
• Firdaws Al-Iqbal: History of Kharezm By Shir Muhammad Mirab Munnis and Muhammad Rıza Mirab Agahi, Transladet From Chaghtay and Annoted by Y. Beregel, Brill Leiden- Boston-Köln, 1999
• Hüdayarhanzade, Andjum at-Tevarih (Zvezdı İstorii) , Farsçadan Rusçaya Çev. Şodman Vahidov, S. Elşibaev, Yangi Asr Avladı, Taşkent 2011. Kadirova, M., Dilşod, Fan, Taşkent 1971.
• Kaiyumov, Pulatjan, Kukand Tarihi Va Onung Edabiyatı (Matarial Va Hotıralar), Tamaddun, Taşkent 2011.
• Kamalova, Zebinniso, Türk Kültür Mirasında Kılıç ve Kalem Tutan Hatunlar, Cağaloğlu Yayınevi, İstanbul 2019.
• Kaman, Sevda, “Firdevsü’l-İkbâl’de Ağırlık, Mesafe ve Uzunluk Ölçü adları”, Çeşm-iCihan: Tarih, Kültür ve Sanat Araştırmaları, C. 5, S.1, 2018, s. 48-68.
• Kayumov, Aziz,Kukan Edebi Muhiti (XVIII-XIX. Asır), Özbekistan SSR Fenler Akademisi Neşriyat, Taşkent 1961.
• Kocasavaş, Yıldız, Yusuf Emîrî Divanı, Giriş‐Metin‐Sözlük‐Tıpkıbasım, Çantay Kitapevi, İstanbul 2003.
• Köktegin, Kazım, Yusuf Emirî Divanı, Giriş‐İnceleme‐Tenkitli Metin‐Sözlük‐Tıpkıbasım, Fenomen Yayınları, Erzurum 2007. Kurbanali Hacı Halidoğlu, Tarih-i Hamse, Kazan 1910.
• Levi, Socott C., The Rise And Fall Of Khoqand: Central Asia İn The global Age, University of Pittsburg Press, Pittsburg 2010.
• Mirza Olim Madûm Hoci, Tarih-i Türkistan, Yay. Haz. Ş. Vahidov, Yengi Asr Ablodi, Taşkent 2009.
• Muhammed Hakimhan Töre, Muntahab at-Tevarih: Hukand va Buhara Tarihi, Seyahat va Hatıralar, Çev. Şodman Vahidov, Yangi Asr Avladı, Taşkent 2010.
• Muhtarov,A., Dilşad i Yeyo Mesto v İstorii Obşestvennoy Mısli Tadjikskogo Noaroda v IXI Naçelo XX vv, Daniş Yayınevi, Duşanbe,1969.
• Nettleton, Susanna S. “Ruler, Patron,Poet cUmar Khan In The Blossoming Of The Khanate Of Qoqan, 1800-1820”, International Journal of Turkish Studies, V. 2, N.2, 1981-82, p. 127-140.
• Omonov, İzzatillo, “Ömer Han Hükümdarlığı Devrinde Hokand Hanlığı’nın Siyasi, İçtimai-İktisadi ve Medeni Ahvali”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Namangan Devlet Üniversitesi, 2016.
• Tagev, Mairambek, Hokand Hanlığı’nın (1709-1876) Sosyal ve Kültürel Tarihi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Tanç, Mustafa, “ Son Dönem Çağatay Türkçesi ve Ömer Han”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S.15, Ankara 2003, s. 111-118.
• Tanç, Mustafa, “Ömer Han Divanı, İnceleme‐Metin”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 1994.
• Tekin, Feridun, “Hanlıklar Dönemi Çağatay Edebiyatı”, Turkish Studies, V. 6, 2011, s. 1841-1850. Tolkun, Selahittin. “Son Devir Çağatay Edebiyatının İki Önemli Kadın Şairi: Nâdire ve Üveysi”, İlmî Araştırmalar, 12, İstanbul 2001, s. 168-171.
• Vahidov, Şodmon, Kukan Hanlıgıda Tarihnavislik (Genezici, Funksiyalari, Namayandoları, Asarları), Akademiknaşr, Taşkent 2010.