BURTASLARIN ETNİK KÖKENİ HAKKINDA

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 251, 351 - 366, 19.04.2021

Meltem Akıncı

Öz

IX-X. yüzyıldan başlayarak Arap-Fars coğrafyacılarının ülkeler tanımında, genelde bölgenin tarihsel arenasında gerçek bir siyasi gücü temsil eden Güneydoğu Avrupa halkları yer alır. Zira İtil bölgesinde ve Kuzey Kafkasya'daki erken devlet oluşumlarının, İtil hattındaki ticaret yollarının güvenliği ve yol üzerinde taşınan malların istikrarı bu güçlere bağlı olmuştur. Kaynaklarda yer alan siyasi güçlerin ikisini İtil Bulgarları ve Hazarlar oluşturur. Konumuzu teşkil eden Burtaslar ise ilk etapta Hazar Hakanlığı’na, sonraki süreçte İtil Bulgarlarına bağlı komşu bir halk olarak geçer. X. yüzyıl yazılı kaynaklarında Burtasların etnik aidiyeti ve yerleşkesi hakkında farklı haberlerin yer alması, Rus ve Tatar araştırmacıların çeşitli varsayımlar üretmesine neden olmuştur. Araştırmacıların çoğunun temel amacını da bugünkü çağdaş İtil halklarını etnik olarak Burtaslara bağlamak oluşturmuştur. Burtasların etnik kimliği ya da yurtları hakkında ne yazık ki bizim literatürümüzde herhangi bir çalışma yer almamaktadır. Bu sebeple onların İran, Fin-Ugor ve özellikle Türk kökenli oldukları ile ilgili varsayımların literatürümüze kazandırılması elzem bir gerekliliktir.

Anahtar Kelimeler

Burtas, Orta İtil, Türkler, Fin-Ugor, Alan-As

Kaynakça

• AFANASYEV, Gennandiy Evgen’yeviç: “Etniçeskaya territoriya burtasov vo vtoroy polovine VIII naçale X. v.”, Sovetskaya etnografiya, No.4, 1984.
• AFANASYEV, Gennandiy Evgen’yeviç: Arheologiçeskie otkrıtiya na Novostroykah. Naselenie lesostepnoy zonı basseyna srednego Dona v VIII-X vv. (Alanskiy variant saltova-mayatskoy kul’turı), Vıp. 2, Moskva 1987.
• AKINCI, Meltem: “İtil Bulgar Kadınlarında Giyim-Kuşam, Takılar ve İbn Fadlan’a Göre Sosyal Hayat”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 119, S. 234, Haziran 2018.
• ANDREYEV, Sergey İvanoviç: “K istoriçeskoy interpretatsii Burtasov”. Vestnik TGU. Vıp. 10/102, 2011, s. 241-248.
• ANİKİN, Aleksandr Evgen’yeviç: Russkiy etimologiçeskiy slovar, Vıp. 5, Moskva 2011.
• ANTONOV, İgor: Rail’ Gumeroviç Kuzeyev ob etniçeskoy istorii Volgo-Ural’skogo regiona v epohu srednevekov’ya. Svoyö izdatel’stvo, Sankt-Peterburg 2015.
• ARTAMANOV, Mihail: Hazar Tarihi, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2008.
• BELENOV, Nikolay: “Voprosı etnoyazıkovoy prinadlejnosti burtasov po dannım onomastiki”, Filologiçeskie nauki. Voprosı teorii i praktiki, No. 9 (63), Ç.1, 2016.
• DOBRODOMOV, İgor Georgiyeviç: “Drevneyşie upominaniya Kazani”, Drevnyaya Rus’. Voprosı mediyevistiki. No: 4 (14), 2003. Bu kaynak için ayrıca bakınız:
• http://www.drevnyaya.ru/vyp/v2003.php adlı siteden 02. 04. 2020 tarihinde alınmıştır.
• GARKAVİ, Avraam: Skazaniya musul’manskih pisateley o slavyanah i russkih )s polovinı VII veka do kontsa X veka po R. H.), Sanktpeterburg 1870.
• GOLDEN, Peter: Khazar Studies, Vol. 1, Budapest 1980.
• GOL’MSTEN, Vera: “Burtası”, KSİİMK, Vıp. XIII, 1946.
• HALİKOV, Alfred: “K voprosu ob etniçeskoy territorii burtasov vo vtoroy polovine VIII-naçale X vv.”. Sovetskaya etnografiya, No.5, 1985.
• HALİKOV, Alfred: Tatarskiy narod i ego predki, Kazan 1989.
• HALİKOV, Alfred: “Burtası i ih istoriko-arheologiçeskoe opredelenie”, Voprosı etniçeskoy istorii Volgo-Don’ya v epohu srednevekov’ya i problema burtasov: tezisı k mejoblastnoy nauçnoy konferetsii 23-27 yanvarya 1990 goda, 1990.
• HAYRETDİNOV, Damir: “Hazarı, Kipçaki, Burtası: k voprosu ob etniçeskih predkah nijegorodskih tatar-mişarey”, Vostok (Oriens), No. 6, 2015.
• http://www.drevne.ru/lib/pogib_s.htm?print adlı siteden 02. 04. 2020 tarihinde alınmıştır.
• Hudûdü’l - Âlem Mine’l Meşrik İle’l- Magrib: Çev. Murat Ağarı ve Abdullah Duman, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008.
• HVOL’SON, Daniel: İzvestiya O Hozarah, Burtasah, Bolgarah, Madyarah, Slavyanah i Russah Abu- Ali Ahmeda Ben Omar İbn Dasta, Neizvestnogo dosele Arabskogo pisatelya naçala X veka,Po Rukopisi Britanskogo Muzeya, İzd. İmperatorskoy Akademii Nauk, Sankt-Peterburg 1869.
• KARATAY, Osman: Macarlar Kökler ve Türkler, Ötüken Yayınları, İstanbul 2020.
• KAZAKOV, Evgeniy: Voljskie Bolgarı, ugrı i finnı v IX-XIV vv: problemı vzaimodeystviy, Kazan 2007.
• KUZEYEV, Rail: İtil-Ural Türkleri, Çev.: Arif Acaloğlu, İstanbul 2013.
• LESSİNG, Ferdinand: Moğolca-Türkçe Sözlük 1, TDK Yayınları, Ankara 2003.
• Mesudî: Muruc Ez-Zeheb (Altın Bozkırlar), Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2004.
• Hudüd al-Alam:Çev. Vladimir Minorsky, The Regions of the World, 2 ed. L., 1970.
• NAPOLSKİH, Vladimir: “Bulgarskaya Epoha v istorii Finno- Ugorskih naradov Povolj’ya i Preduralya”, İstoriya Tatar s drevneyşih vremen v semi tomah tom II Voljskaya Bulgariya i velikaya step, Otv. Red. Fayaz Huzin, Kazan, 2006.
• ÖZCAN, Altay: Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya, Kronik Yayınları, İstanbul 2019.
• PLETNEVA, Svetlana: Ot koçeviy k gorodam. Saltovo-mayatskaya kul’tura, İzd. Nauka, Moskva 1967.
• PlLİPÇUK, Yaroslav: “Kem bıli Burtası?”, İstoriçeskaya etnologiya, No.2, 2018.
• POLESSKİH, Mihail: “O kulturnıe i nekotorıh remeslah obulgarizovannıh Burtas”, İstorii Rannih Bulgar, Otv. Red. Alfred Halikov, İzd. KFAN SSSR, Kazan, 1981.
• Polnoe sobranie Russkih letopisey. I. II. Lavrentiyevskaya i Troitskaya letopisi, T. 1, İzd. Arheografiçeskogo kommissiyeyu, Sanktpeterburg 1846.
• PRİTSAK, Omeljan: “The Khazar Kingdom’s Conversion to Judaism”. Harvard Ukrainian Studies, Vol.2, No.3, 1978.
• RASTOPOROV, Aleksandr: “K voprosu o lokalizatsii burtasov po pis’mennım i arheologiçeskim istoçnikam”, Voprosı etniçeskoy istorii Volgo-Don’ya v epohu srednevekov’ya i problema burtasov: tezisı k mejoblastnoy nauçnoy konferetsii 23-27 yanvarya 1990 goda, Penza, 1990.
• RUSİNOV, Nikolay: Etniçeskoe proşloe Nijegorodskogo Povolj’ya v svete lingvistiki, N. Novgorod 1994.
• Sharaf al-Zaman Tahir Marvazi on China, the Turks and India: Çev. Vladimir Minorsky, London 1942.
• SMİRNOV, İvan: Mordva. İstoriko-etnografiçeskiy oçerk, Kazan 1895.
• ŞEŞEN, Ramazan: İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri,Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• VASİLYEV, Boris: “Problema burtasov i mordva”, Voprosı etniçeskoy istorii mordovskogo naroda, Vıp. 1,İzd-vo AN SSSR, Moskva, 1960.
• ZAHODER, Boris Nikolayeviç: Kaspiyskiy svod svedeniy o Vostoçnoy Evrope. Gorgan i Povolj’e v IX-X vv., Moskva 1962.
• ZAKİYEV, Mirfatih: Proishojdenie Tyurkov i Tatar, İzd. İnsan, Moskva 2002.
• ZEKİYEV, Mirfatih: “Mişerler, Başkurtlar ve Dilleri”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2006, s. 73-86.
• ZEKİYEV, Mirfatih: Türklerin ve Tatarların Kökeni, Çev. Ahsen Batur, İstanbul, 2019.