ADALET DAİRESİ TEMELLENDİRMESİ ETRAFINDA HİNDİSTAN’DAKİ TÜRK SULTANLARININ UYGULAMALARINA BAKMAK

Yıl 2021, Cilt: 128 Sayı: 252, 71 - 92, 12.06.2021

Bilal Koç

Öz

Bu çalışmada Ortaçağ Türk-İslam devletlerinden Delhi Türk Sultanlığı hükümdarlarının adalet politikaları incelenmiştir. Devlet, kurum, toplum ve bireyleri ilgilendiren konularda ortaya çıkan adaletsizlik, dava sorunları, talep ve anlaşmazlıklar karşısında sultanların tutumu, dönemin kaynakları ışığında araştırılmıştır. Söz konusu raporlar, en küçük yargı gelişmelerinin bile sultanların dikkatini çektiğini yansıtmaktadır. Sultan Kutbeddîn Aybek döneminde bir kişinin bir başkasının otuna dahi dokunamadığını ortaya koyan kaynaklar, olması gereken adalet sistemini vermişlerdir. Sultan Şemseddîn İl-tutmuş’un adalet anlayışına dair en net kayıtları sunan İbn Battûtâ’nın seyahatnamesi, nakilleriyle uygulanan adlî politikaların bir diğer yönünü sunmuştur. Toplumda herhangi bir şekilde haksızlığa uğradığını düşünenlerin renkli kıyafet giymelerini sağlamıştır. Yine İl-tutmuş, geceleyin de insanların mağdur edileceğini düşünerek sarayının kapısına çan astırmıştır. Bu itibarla zamanında ve yerinde adaleti sağlamaya çalışan bir hükümdar imajını ortaya koymuştur. Burada hem Türk hem de İslam tarihinin anlatımında sıklıkla karşımıza çıkan Halife Ömer imajı üzerinden bir adalet sisteminin sunulduğu görülmektedir. Ayrıca amansız bir mücadeleyi ortaya koyan Sultan Raziye Begüm’ün hak arayışı da çalışmada ele alınan bir diğer konu olmuştur. Hazine’nin bütün toplumun hakkı olduğunun bilincinde olarak hareket edip, sultan olmasına rağmen eşinin ihtiyaçlarını gidermek için oraya dokunmayı uygun bulmayan Sultan Nâsıreddîn’in tutumu işlenen hususlardan olmuştur. Devlete ve tahtına karşı geliştiği iddia edilen muhalif hareketin liderlerini halka açık bir mahkemede yargılayan Sultan Celâleddîn’in kararı dikkat çekicidir. Toplumun alış veriş sırasında mağdur edilmemesi için denge ve denetim kuran Sultan Alâeddîn’in faaliyetleri de çalışmada yer bulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hindistan, Delhi, İslâm, Türk, Adalet

Kaynakça

• AHMED, M. Aziz: Siyasi Tarihi ve Müesseseleriyle Delhi Türk Sultanlığı, Tercüman 1000 Temel Eser, İstanbul, 1975.
• BAYUR, Yusuf Hikmet: Hindistan Tarihi, TTK, Ankara, 1987 . BEDÂÛNÎ, Abdülkadir: Müntehâbü’t-Tevârîh, Tash. Mevlevî Ahmed Ali Sahib, Mukd. Tevfik H. Subhanî, Encümen-i Âsâr ve Mefâhîr-i Ferhengî, Tahran, 1380.
• BERENÎ, Ziyâeddîn: Târîh-i Fîrûzşahî, Tash. Mevlevî Seyyid Ahmed Han Sahib, Captain W. Nassau Lees, Kalküta, 1862.
• _______________: Fetâvâ-yı Cihândârî, Tash. Ali Muhammed Gitifîrûz, Merkez-i Esnâd-ı Meclis-i Şurâ-yı İslâmî, Tahran, 1972.
• CÖHÇE, Salim: “Hindistan’da Kurulan Türk Devletleri”, Türkler Ansiklopedisi, c. 8, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss. 687-730.
• _____________: “Kalaç Sultanlığı”, Tarihte Türk-Hint İlişkileri Sempozyumu Bildirileri, (25-28 Haziran 2007), TTK, Ankara, 2008, ss. 77-89.
• CÜZCÂNÎ, Minhâc-ı Sirâc: Tâbâkât-ı Nâsırî, Tash. Abdülhey Habibi, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran, 1389.
• DİHLEVÎ, Emir Hüsrev: Hazâ’inü’l-Fütûh, Tash. Muhammed Vahid Mirza, National Book Foundation of Pakistan, 1976.
• ES-SİHRİNDÎ, Yahya b. Ahmed b. Abdullah: Târîh-i Mübârekşahî, Tash. Muhammed Hidayet Hüseyin, İntişârât-ı Esâtîr, Tahran, 1391.
• ESTERÂBÂDÎ, Muhammed Kâsım Hinduşâh: Târîh-i Firişte, Tash. Muhammed Rıza Nâsırî, Encümen-i Asâr ve Mefâhîr-i Ferhengî, Tahran, 1387.
• HAS HACİB, Yusuf: Kutadgu Bilig, Çev. Reşid Rahmeti Arat, TTK, Ankara, 2003.
• HEREVÎ, Mevlânâ Nizâmeddîn Ahmed b. Muhammed Mukîm: Tabâkât-ı Ekberî, By De Calcutta, Calcutta, 1929.
• İBN BATTÛTA, Ebû Abdullah Muhammed: İbn Battûtâ Seyahatnamesi, Çev. A. Sait Aykut, YKY, İstanbul, 2005.
• İBN HALDUN, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî: Mukaddime, Haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2020.
• İSEMÎ, Hâce Abdülmelik: Fütûhu’s-Selâtîn, Neşr. AS Usha & BA, Junior Lecturer in Persian (University of Madras), Madras, 1948.
• KOÇ, Bilal: “Türk Hanedanı’nın Delhi Pazarındaki Denge-Denetim Sistemi: Sultan Alaeddin Muhammed Halaci Örneği”, III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, c. 1, Kırşehir, 2018, ss. 113-130.
• _________: “Delhi Türk Sultanlığı”, Ortak Türk Tarihi, c. 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2019, ss. 269-328.
• _________: “Delhi Türk Sultanlığında Bir Derviş: Seydî Müvelleh ve Faaliyetleri Üzerine”, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 22 (4), İzmir, 2020, ss. 1679-1700.
• KONUKÇU, Enver: “Hindistan’daki Türk Devletleri”, DGBİT, c. 9, Çağ Yayınları, İstanbul, 1992, ss. 373-526.
• KORTEL, S. Haluk: Delhi Türk Sultanlığı’nda Teşkilat (1206-1414), TTK, Ankara, 2006.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad: “Alâeddin Halaci”, İA, c.1, MEB, İstanbul, 1946, ss. 279-282.
• _________________: “Aybek”, İA, c. 1, MEB, İstanbul, 1961, ss. 58-59.
• _________________: “Balaban”, İA, c. 2, MEB, İstanbul, 1961, ss. 263-268.
• _________________: “Fîrûz Şâh Halaci”, İA, c. 4, MEB, İstanbul, 1964, ss. 660-666.
• LAL, K. Saran: History of Khaljis (AD 1290-1320), Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd., New-Delhi, 1980.
• MÜBÂREKŞÂH, Muhammed b. Mansur b. Sadi: Târîh-i Fahreddîn Mübârekşâh, Tash. Edward Denison Ross, Royal Asiatic Society, London, 1927.
• NİZAMÎ, Taceddîn Hasan: Tâcü’l-Meâsîr, Tash. Seyyid Emir Hasan Abidi, New-Delhi, 1387.