KİTÂBÜ’L-İDRÂK’TA YİYECEK VE İÇECEK İSİMLERİ

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 257, 309 - 322, 30.04.2022

Esra Poyraz

https://doi.org/10.55773/tda.1015910

Öz

Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. Bu ihtiyaç, yeme-içme kültürü olarak toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkların oluşmasında bölgenin bitki örtüsü, coğrafi özellikleri, toplumun ekonomik düzeyi etkili olmaktadır. Zamanla toplumun yapısında meydana gelen farklılıklar, o toplumun yeme-içme anlayışına da etki etmektedir. Bu çalışmada, bozkır hayatı yaşayan Türklerin önemli geçim kaynağı olan hayvancılığın onların yeme ve içme kültürüne etkileri ortaya konulacaktır. Türklerin temel besin kaynaklarını, et ve etten yapılan yiyecekler oluşturmaktadır. “Tutmaç, yahni” en sevilen yemekleri arasında yer almaktadır. Ayrıca süt ve süt ürünlerinden yapılan peynir ve çeşitleri de Türklerin önemli besin kaynakları arasındadır. Hayvancılığın yanı sıra Türkler tarıma da önem vermişlerdir. Bu nedenle tarıma dayalı yeme-içme kültürü de göze çarpmaktadır. Un ile yapılan hamur işleri ve yemeklerin yanı sıra buğday ve diğer tahıl ürünleri ile yapılan yiyecekler de Türklerin beslenme kültürü içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Günlük yaşam ile toplumun yeme-içme anlayışı arasında yakınlık söz konusudur. Kıpçak Türklerinde yiyecek ve içecek adları, onların günlük yaşamı ve beslenme kültürü ile ilgili bilgiler edinmemize yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada da dönemin önemli sözlük ve gramer kitaplarından biri olan Kitâbü’l-İdrâk adlı eserde yer alan yiyecek ve içecek adları incelenerek dönemin beslenme anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıpçak Türkçesi, yiyecek, içecek, beslenme, kültür

Kaynakça

• ATALAY, Besim: Divanü Lûgat-it-Türk Dizini, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• CAFEROĞLU, Ahmet: Kitâbü’l-İdrâk li Lisâni’l-Etrâk, Evkâf Matbaası, İstanbul, 1931.
• CAFEROĞLU, Ahmet: Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 1968.
• CLAUSON, Gerard: An Etynological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press., London, 1972.
• DEVELİ, Hayati: “Kitâbü’l-İdrâk”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara, 2002, s. 108.
• DOERFER, Gerhard: Türkısche und Mongolısche Elemente Im Neupersıschen Band:I, Franz Steıner Verlag GMBH, Wiesbaden, 1963.
• DOERFER, Gerhard: Türkısche und Mongolısche Elemente Im Neupersıschen Band:II, Franz Steıner Verlag GMBH, Wiesbaden, 1965.
• DOERFER, Gerhard: Türkısche und Mongolısche Elemente Im Neupersıschen Band:III, Franz Steıner Verlag GMBH, Wiesbaden, 1967.
• DOERFER, Gerhard: “Zur Stellung des Chaladsch im Kreise der Türksprachen”. Rocznik Orientalistyczny C. 39/2, 15-31, 1978.
• ERDAL, Marcel: Old Turkic Word Formation (I - II), Otto Harrassowıtz, Wıesbaden, 1991.
• ERASLAN, Kemal: Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2012.
• ERCİLASUN, Ahmet B.- AKKOYUNLU, Ziya: Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş – Metin – Çeviri – Notlar- Dizin), 2. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2015.
• EREN, Hasan: Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 2. bs., Bizim Büro Basımevi, Ankara, 1999.
• GABAIN, A. Von: Eski Türkçenin Grameri, Çev: Mehmet AKALIN, 5. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2007.
• GÜLENSOY, Tuncer: Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 2. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2011.
• KAÇALİN, Mustafa: Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, TDK Yayınları, Ankara, 2017.
• KAFESOĞLU, İbrahim: Türk Millî Kültürü, 16. bs., Ötüken Yayınları, İstanbul, 1997.
• KARAAĞAÇ, Günay: “Türkçenin Komşularına Verdiği Beslenme Kültürüyle İlgili Kelimeler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, C. II, Aralık, 1998.
• KARAAĞAÇ, Günay: “Türkçenin Süt Ürünleriyle İlgili Sözleri Üzerine”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı:4, Güz 1997, 163-168.
• KORKMAZ, Zeynep: Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 4. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2014.
• ÖGEL, Bahaeddin: Türk Kültür Tarihine Giriş, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1978.
• ÖNER, Mustafa: Bugünkü Kıpçak Türkçesi, 2. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2013.
• TEKİN, Şinasi: İştikakçının Köşesi, Simurg, İstanbul, 2001.
• TEKİN, Talat: Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Kültür Bakanlığı Simurg, Ankara, 1995.
• TEKİN, Talat: Makaleler I-II, Haz: Emine Yılmaz, Nurettin Demir, TDK Yayınları, Ankara, 2013.
• TEZCAN, Semih: “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, Türk Tarih Kurumu Belleten 45, S. 178, TDK Yayınları, Ankara, 1981, 23-78.
• TIETZE, Andreas: Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (Birinci Cilt: A - E), Simurg , İstanbul, 2002.
• TIETZE, Andreas: Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (İkinci Cilt: F - J), Simurg, İstanbul, 2009.
• TOPARLI, Recep, Hanifi VURAL, Recep KARAATLI: Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, 2. bs., TDK Yayınları, Ankara, 2007.