AZERBAYCAN GENCE HANLIĞI: CEVAD HAN’IN GENERAL SİSİANOV’LA MEKTUPLAŞMASI (GENCE UĞRUNDA MÜCADELE)

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 258, 135 - 158, 20.06.2022

Javıd Hajıyev

https://doi.org/10.55773/tda.1087594

Cited By: 1

Öz

1747’de Nadir Şah’ın ölümünden sonra Azerbaycan’da merkezi devlet yapısı ortadan kalktı. Bu durumda Azerbaycan beyleri İran’dan ayrılarak kendilerini bulundukları bölgenin bağımsız hanı ilan etiller. Ancak Azerbaycan hanları iç ve dış güçlerin de etkisiyle tek çatı altında birleşemediler. Azerbaycan hanlarının kendi aralarında siyasi birlik kuramamasından istifade eden Çar Rusya’sı ise, bu durumu fırsat bilerek, “böl ve yönet” misali başta Gence hanlığı olmakla diğer Azerbaycan hanlıklarını tek-tek ele geçirdi. Fakat bu hadise Sovyetler Birliği döneminde “gönüllü birleşme” olarak adlandırılmıştır. Bu kavrama karşı çıkanlar ise, “olum ve ölüm” dilemma tuğyanının kurbanı olmuşlardır. Ancak Azerbaycan’ın bağımsızlık
kazanmasıyla korku/felaket devri bitti. Hakikat üzerine çekilen demir perdenin ortadan kaldırılmasıyla araştırmacılara gerçekleri gün ışığına çıkarma imkânı yarandı. Çalışmada Azerbaycan hanlıklar sisteminin yaranma süreci, Gence hanlığının işgali ve Cevad Han’ın bağımsızlık mücadelesi ana hatlarıyla incelenecektir

Anahtar Kelimeler

Çarlık Rusya’sı, Azerbaycan hanlıkları, Cevad Han, General Sisianov

Kaynakça

• “Gence”, Meydan Larousse: Büyük Lügat ve Ansiklopedi, Ed. Safa Kılıçoğlu v.d., C. 5, İstanbul: Meydan Yayınları, 1987.
• “Kirovabad”, Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi, Ed. Resul Rıza – Cemil Guliyev. C. 5, Bakü: Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi Kurulu – Azerbaycan SSC Yayınları, 1981.
• Abdullayev, G. B: İz İstorii Severo-Vostoçnovo Azerbaydjana v 60-80 g. XVIII v., Bakü: Akademia Nauk Azerbaydjansjoy SSR, 1958.
• Adıgözel Bey, Mirza: Karabağname, Bakü: Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası Neşriyatı, 1950.
• Caferoğlu, Ahmet: Azerbaycan, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1940.
• Aktı Sobrannıe Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Kommissiyeyu (AKAK), 12 Cilt. Tiflis: V Tipografii Glavnago Upravleniya Namestnika Kavkazskogo, 1868.
• Aliyarlı, Süleyman. Azerbaycan Tarihi Uzak Geçmişten-1870 Yılına Kadar, Bakü: Azerbaycan Neşriyatı, 1996.
• Altman, M. M: İstoriçeskiy Oçerk Goroda Gyandji, Bakü: İzdatelstvo Akademii Nauk Azerbaydjanskoy SSR, 1949.
• Baddeley, John F: The Russian Conquest of the Caucasus: With Maps, Plans, and İllustrations, Longmans, Green and Co., Paternoster Row, London: New York – Bombay, and Calcutta, 1908.
• Bağdavi, Şihabuddin Ebu Abdullah Yakut bin Abdullah el-Hamevi er-Rumi: Mucemu’l-buldan, C. 3, Beyrut: Daru Sadir, 1957.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri (1578-1914), Ankara: T.C. BDAGM Dokümantasyon Daire Başkanlığı, 1992.
• Cavadova, Zerine: Şimal-Gerbi Azerbaycan, Bakü: [Altay Yayınları], 1999.
• Dubrovin, N. F: Zakavkaze ot 1803 - 1806 goda, St. Petersburg: Peçatano v Tipografii Departamenta Udelov, 1866.
• Gizetti, Anton Lyudvigoviç: Sbornik Svedeniy o Poteryax Kavkazskix Voysk vo Vremya Voyn Kavkazsko-Gorskoy, Persidskix, Turetskix i v Zakaspiskom Krae 1801-1885 g.g., Ed. Potto, Tiflis: Tipografiya Ya. İ. Libermana, 1901.
• İsmayılov, Reşid: Azerbaycan Tarihi, Bakü: Azerbaycan Halk Maarif Komiserliği Neşriyatı, 1923.
• Kaspari, A. A: Pokorennıy Kafkas, St. Petersburg: Knijnıy Sklad «Rodina», Ligozskaya, 1994.
• Milman, A. S: Politiçeskiy Stroy Azerbaydjana v XIX Naçale XX v., Bakü: Azerbaydjanskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo, 1966.
• Milova, L. V: İstoriya Rossii XVIII-XIX vekov, Moskva: Eksmo, 2006.
• Moisey Kagankatvatsi: İstoriya Agvan, St. Petersburg: Prodaetsya u Kommissionerov İmperatorskoy Akademiy Nauk, 1861.
• Mukaddasi, Şems ed-din Ebu Abdullah Muhammed İbn Ahmed ibn Ebu Bekr: Ahsenü’t-tekasim fi marifeti’l-ekasim, Ed. M. J. De Goeje. Leyden: Bril, 1906.
• Öztuna, Yılmaz: Büyük Türkiye Tarihi, C. 14, İstanbul: Ötüken Yayınları, 1979.
• Petruşevskiy, İ. P: Djaro-Belakanskie Volnıe Obşestva v Pervoy Treti XIX Stoletiya (Vnutrenniy Stroy i Borba s. Possiyskim Kolonialnım Nastupleniem), Tiflis: Akademiya Nauk SSSR – Zakavkazskiy Filial, 1934.
• Potto, V A: Kavkazskaya Voyna: V Otdelnıx Oçerkax, Epizodax, Legendax i Biografiyax, C. 5, St. Petersburg: İzdanie Knijnago Sklada V. A. Berezovskago, 1887.
• Romanovskiy, V. E: İs İstorii Gruzii (Prilojenie: Razvitie Uçebnago dela na Kavkaze i v Bıvşem Çarstve Gruzinskom v XIX v.), Tiflis: K. P. Kozlovskogo, 1902.
• Römin, V. A: Kratkie İstoriçeskiy i Etnografiçeskiy Oçerki Azerbaydjana, Bakü, 1924.
• Şükürov, Sadık: Genceli Cevad Hanın Hekayeti, Gence: Gence Neşriyatı, 1992.
• Umudlu, Vidadi: Şimali Azerbaycan’ın Çar Rusiyas’sı Tarafından İşgali ve Müstemlekecilik Aleyhine Mübareze: 1801-1828, Bakü: Elm Neşriyatı, 2004.
• Utverjdenie Russkogo Vladıçestva na Kavkaze, Ed. Potto. C. 4, Tiflis: Tipografiya Ya. İ. Libermana, 1901-1908.
• Zubov, P. P: Padvigi Russkix v Stranax Kavkazskix s 1800 po 1834, C. 4, St. Petersburg: V Şinografii Konrada Bingeera, 1835-1836.