Türkiye'de Bir Ekonomik Güvenlik Tehdidi Olarak Kamu-Özel İşbirliği Projeleri

Yıl 2022, Cilt: 131 Sayı: 259, 357 - 392, 14.10.2022

Ahmet Civanoğlu

https://doi.org/10.55773/tda.1036312

Öz

Uluslararası ilişkiler bakımından ekonomik güvenlik kavramı oldukça geniş bir çerçeveye sahiptir. Uluslararası ticaret, makro ekonomik değişkenler, küresel suç, sınır aşan doğal kaynaklar, uluslararası ekonomik alanlar, çevresel sorunlar bu çerçeveye dahil edilebilmektedir. Kısacası, bir ülkenin makroekonomik dengelerine yönelik dış veya iç her türlü tehdit bir ekonomik güvenlik sorunu olarak algılanabilmektedir.
Bu çalışmada, tüm dünyada kamu hizmetlerinin kurulması ve işletilmesinde bir yöntem olarak kullanılabilen kamu-özel işbirliği (public private partnership) projelerinin Türkiye’deki uygulama hatalarının yol açtığı sorunların bir ekonomik güvenlik tehdidine dönüştüğü ileri sürülmektedir. Bu kötü dönüşümün ana sebebi ise %75’i yurtdışı kaynaklı olan KÖİ kredilerine hazine garantisi ve işletme dönemi boyunca dövize endeksli kâr garantileri verilmiş olmasıdır. Kur riski sorunu tarihsel olan Türkiye’nin dövize endeksli garanti uygulamasına son vermesi, KÖİ prosedürlerini Almanya örneğine benzer şekilde geliştirmesi ve mevcut projelerdeki dövize endeksli kredi ve kâr garantilerini Türk lirasına çevirmesi yolları önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik Güvenlik, Kamu-Özel İşbirliği, Kur Riski

Kaynakça

• Akıllı, H. (2013). Kamu Hizmeti İmtiyazından Yap İşlet Devret Yöntemine: Yasal Serüven, Sayıştay Dergisi, Sayı: 89/ Nisan- Haziran
• Alagöz, M. ve Yokuş, T. (2017). Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) Yatırımları ve Ekonomik İllüzyon Etkisi, KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 19 (32): 115-122
• Alagöz, M. ve Yokuş, T. (2018). Kamu Özel İşbirliği Yatırımları ve Dış Borç Ödeme Projeksiyonu, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. 73(3): 867-889
• Altuğ, F. (2017). Kitap Değerlendirmesi: Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(2), 187-189
• Aysu, A. ve Bakırtaş, D, (2019). Kamu Özel İşbirliği Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Panel Veri Analizi, Biltürk Ekonomi ve İlişkili Çalışmalar Dergisi, 1 (1),28-42
• Avcıoğlu, D. (2001). Türkiye’nin Düzeni, Birinci Kitap, Tekin Yayınevi, Ankara
• Bazı Yatırım ve Hizmetlerin Yap- İşlet-Devret Modeli Çerçevesinde Yaptırılması Hakkında Kanun, (No: 3996), R. Gazete, Tarih: 13.06.1994, Sayı: 21959
• Bülbül, D. (2017). Türkiye’de Kamu Özel İşbirliği Uygulamasının Mali Saydamlık Açısından İncelenmesi, Journal of International Scientific Researches, Vol 2, Iss 7, Pp 93-108
• Birgün, Siyaset, 23.10.2020, saat 08:19, https://www.birgun.net/haber/kurus-odenmeyecek-ti-109-milyar-tl-akacak-320228 (Er:12.12.2021)
• Cable, V. (1995). What is International Economic Security?, International Affairs, Vol. 71, No. 2, pp. 305 – 324, Oxford University Press on behalf of the Royal Institute of International Affairs, https://www.jstor.org/stable/2623436 (29.10.2020)
• Cumhuriyet, 2021, “Sağlık için ayrılan bütçenin en büyük payı şehir hastanelerine gitti”, https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/saglik-icin-ayrilan-butcenin-en-buyuk-payi-sehir-hastanelerine-gitti-1879356 (Er. 17.11.2021)
• Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Faaliyet Raporu (2019), (Er. 23 Aralık 2020), https://www.dhmi.gov.tr/Lists/FaaliyetRaporlari/Attachments/20/49453_1_DHMI2019FaaliyetRaporu(pdf)_FaaliyetRaporu_2019webformati.pdf
• DHMİ, Havayolu Sektör Raporu (2016), (Er. 13 Aralık 2020), Erişim adresi, https://www.dhmi.gov.tr/Lists/HavaYoluSektorRaporlari/Attachments/10/2016_Sektor_Raporu.pdf
• DHMİ İstatistikler (Yolcu İstatistikleri), (Er. 23 Kasım 2020), Erişim adresi, https://www.dhmi.gov.tr/Lists/Istatislikler/Attachments/24/YOLCU.pdf
• Emek, U. (2009). Karşılaştırmalı Perspektiften Kamu Özel İşbirlikleri: Avrupa Topluluğu ve Türkiye, Rekabet Dergisi, 10(1): 7-53
• Emek, U. (2016). Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) Sözleşmelerinde Yatırım ve Garanti Büyüklükleri, http://uemek.blogspot.com.tr/2016/10/kamu-ozel-isbirligi-koi-sozlesmelerinde.html
• Emek, U. (2017). Sağlık Sektöründe Kamu-Özel İşbirliği Sözleşmeleri: Beklenti ve Gerçekleşme, Hacettepe HFD, 7(1), 139–168
• EPEC (European PPP Expertise Centre), (2020, 29 Eylül). What is a public-private partnership (PPP)?, Erişim Adresi, https://www.eib.org/epec/find-out-more/faq
• Fabregas A., Rozo M. ve Garza N. (2017, 09 Mayıs). Public Private Partnerships Transparency and Accountability: Where is my data?, Erişim adresi, https://blogs.worldbank.org/governance/public-private-partnerships-transparency-and-accountability-where-my-data
• Günday, M. “İdare Hukuku”, 5. Baskı, İmaj yayıncılık 2002, s.172
• Güzelsarı S. (2012). Sağlık Sisteminde Yeniden Yapılanma ve Kamu-Özel Ortaklıkları, Amme Idaresı Dergısı; Eylül, c. 45, s. 3, s.a. 29- 57 Ioan-Franc, V. and Diamescu, M. A. (2010). Some Opinions on the Relation between Security Economy and Economic Security, Revista Romana de Economie, 31 (2): 129–159. http://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=obo&AN=58714391&lang=tr&site=eds-live&scope=site. (Erişim tarihi, 12 Kasım 2020)
• Kalkınma Bakanlığı, Kamu- Özel İşbirliği Raporu (2016). (Er. 26 Eylül 2020). Erişim adresi, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Kamu-Ozel_Isbirligi_Raporu_2016.pdf
• Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, No: 4749, Erişim adresi, www.mevzuat.gov.tr (Er. 8 Aralık 2020)
• Karayolları Genel Müdürlüğü 2019 Mali Tabloları, Sayıştay Başkanlığı, s. 2 https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&ContentID=13003 (14.10.2020)
• Karayolları Genel Müdürlüğü 2018, 2019, 2020 Mizanları, (Er. 21.10.2020/ 27.08.2021) https://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/TemelMaliTablolar/Aralik2018/M%C4%B0ZAN%20(Ayr%C4%B1nt%C4%B1l%C4%B1).pdf https://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/TemelMaliTablolar/Aralik2019/M%C4%B0ZAN%20(Ayr%C4%B1nt%C4%B1l%C4%B1).pdf https://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/TemelMaliTablolar/Eylul2020/M%C4%B0ZAN%20(Ana%20Hesap%20Baz%C4%B1nda).pdf
• Karayolları Genel Müdürlüğü 2019 Yılı Faaliyet Sonuçları Tablosu, (Er. 15.11.2020) https://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionDocuments/KGMdocuments/Trafik/TemelMaliTablolar/FaaliyetsonuclariTablosu2019.pdf
• Karahanoğulları, Y. (2012). Kamu Özel Ortaklığı Modelinin Mali Değerlendirmesi, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 67, No. 2, s. 95-125
• Kürkçü, M. ve Coşkun Önal, H. (2019). Kamu Özel İşbirliği Modellerinin Türk Maliye Politikası Bakımından Değerlendirilmesi. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 8(3), 1689–1708.
• Mesjasz, C. (2015) “Ekonomik Güvenlik”, çev. Yelda Demirağ, “Uluslararası İlişkilerde Çatışmadan Güvenliğe” içinde, Bilgi Üniversitesi Yayınları 2. Baskı
• Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Tebliği (Sıra No: 45) Kamu Özel İş Birliği Uygulamalarının Muhasebe İşlemleri, RG: 29410, 08.06.2015
• Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), (Er. 27 Ekim 2020), Erişim adresi, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf
• Oral, Burcu G. ve Fazlılar, Tuğba A. (2015) “Enerji Güvenliğinin Değişen İçeriği Kapsamında Enerji Sektöründe Kamu Özel Sektör İşbirliği Ve Kısıtlar: Enerji Projelerinde Yolsuzluk”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 17, Sayı: 4, Sayfa: 461-492
• ORAK, C. Ç. (2020). Sağlik Sektöründeki̇ Kamu Özel İşbi̇rli̇ği̇ Projeleri̇: Türk Tahki̇m Hukukunda Bi̇r Anomali̇ Örneği̇ (Mi̇)? Journal of International Trade & Arbitration Law / Uluslararasi Ticaret ve Tahkim Hukuku Dergisi, 9(1), 153–200.
• Orta Vadeli Program (OVP) 2022-2024, s.24, Tablo 1.1. Temel Ekonomik Büyüklükler, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/09/Orta-Vadeli-Program-2022-2024.pdf
• Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, (16 Ekim 2020) Erişim adresi, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4046.pdf
• Perkins, J. (2005). Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları, Çev. Murat Kayı, April Yay. Ankara
• Pocock, L. (2020). From the Editor: Economic Recovery and Economic Security after Covid-19: Time to Rethink Capitalism and Global Inequity, Jacksonville Magazine, September, 3– 6. doi:10.5742MEJB.2020.93868. (Er. 06 Kasım 2020)
• PIPPPR (Procuring Infrastructure Public-Private Partnerships Report) (2018), Erişim adresi, https://library.pppknowledgelab.org/documents/5453/download (Er. 24 Eylül 2020)
• PPPLRC (a) (Publıc-Prıvate-Partnershıp Legal Resource Center), (2016, 31 Ekim), Potential Risks and Benefits of Public Private Partnerships, Erişim adresi, https://ppp.worldbank.org/public-private-partnership/overview/ppp-objectives
• PPPLRC (b) (2016, 18 Ağustos), “What are public-private partnerships?” ve “About Public-Private Partnerships”, Erişim adresi https://ppp.worldbank.org/public-private-partnership/
• Sağlık Bakanlığınca Kamu Özel İş Birliği Modeli ile Tesis Yaptırılması, Yenilenmesi ve Hizmet Alınması… Hakkında Kanun (16 Kasım 2020) Erişim adresi, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6428.pdf
• Sağlık Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Mali Tablolar 2020, (23 Eylül 2021), (Veriler “bütçe giderlerinin fonksiyonel sınıflandırması” kategorisinde 07-03-01-16 ve 17 kodlu hesaplardan alındı.) Erişim adresi, https://sgb.saglik.gov.tr/TR,59239/mali-tablolar.html
• Sanayileşme İcra Komitesi Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, No 68, Resmi Gazete Tarihi: 14.10.2020, Sayısı: 31274 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/10/20201014-6.pdf (Er.18 Kasım 2020)
• Sayıştay Başkanlığı, 2021, Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) 2020 Denetim Raporu, https://www.sayistay.gov.tr/reports/download/3703-karayollari-genel-mudurlugu (Er. 18.10.2021)
• Sayıştay Başkanlığı, 2020a, Karayolları Genel Müdürlüğü 2019 Denetim Raporu https://www.sayistay.gov.tr/reports/download/1389-karayollari-genel-mudurlugu (Er. 27.08.2021)
• Sayıştay Başkanlığı, 2020b, Sağlık Bakanlığı 2019 Denetim Raporu, Erişim adresi, https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&ContentID=13001 (Er. 13 Ekim 2020)
• Şahin Duran, D. (2018) “Türkiye’de Kamu Özel İşbirliği Uygulamalarının Mali Riskleri Üzerine Değerlendirmeler” Akademik Bakış Dergisi, sayı: 65, Ocak- Şubat, s. a. 316- 333
• Sonğur, C. ve Top, M. (2018). Türkiye’de Sağlık Sektöründe Kamu-Özel İşbirliği Modeli: Paydaş Görüşlerine Dayalı Bir Alan Araştırması. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 8(1), 159–185. https://doi.org/10.32331/sgd.422862
• Tan, T. (Tarih yok). Kamu Hizmeti İmtiyazından ‘Yap-İşlet-Devret’ Modeline, Erişim adresi, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/457/5215.pdf (Er. 18 Eylül 2020)
• TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Tutanak Dergisi, Dönem 27, Yasama yılı 3, 24. Toplantı, 28. Kasım 2019, Erişim adresi, https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/28-Kasim-2019_PBK_Gorusmeler.pdf
• TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Görüşme Tutanakları, 12 Kasım 2019, s. 21; 28 Kasım 2019; 18 Kasım 2020, s. 50; 19 Kasım 2020, s. 23 https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/03/18-Kasim-2020-Tarihli-Gorusme.pdf https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/12-Kasim-2019_PBK_Gorusmeler.pdf https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2021/03/19-Kasim-2020-Tarihli-Gorusme.pdf https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/28-Kasim-2019_PBK_Gorusmeler.pdf
• T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Kamu Borç Yönetimi Raporu 2020, s. 34 https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2020/12/2020-KBYR-TRK-20201229_v3.pdf
• T.C.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (a), (16 Ekim 2020) KÖİ Envanteri ve KÖİ Göstergeleri, Erişim adresi, https://www.sbb.gov.tr/koi-gostergeleri/, https://koi.sbb.gov.tr/
• T.C.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı (b), (27 Ekim 2020) “Kamu Özel İşbirliği – Mevzuat” Erişim adresi, https://www.sbb.gov.tr/kamu-ozel-isbirligi-mevzuat/#1557307013086-386dc618-3a85
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Yatırım Programı, 2020 (Er. 15 Ekim 2020), Erişim adresi, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/03/2020_Yatirim_Programi.pdf
• T.C.M.B. 2020, Gösterge Niteliğindeki Merkez Bankası Kurları, (Er. 16.10.2020 /27.08.2021), Erişim adresi, https://www.tcmb.gov.tr/kurlar/kurlar_tr.html
• Teker, S. Teker, D. Çimen, M. (2013). Ulaştırma Projeleri Finansmanı İçin Bir Model Önerisi: Kamu-Özel Sektör Ortaklığı ile Yap-İşlet-Devret, İşletme Araştırmaları Dergisi, 5 (1).
• The World Bank “Public-Private Partnership” (2019, 04 Ekim), Erişim adresi, https://www.worldbank.org/en/topic/publicprivatepartnerships/overview
• Thomson Reuters, Practical Law, (2017, 27 Ekim) Public Private Partnerships: Issues and Considerations, by Practical Law Finance, Erişim adresi, https://content.next.westlaw.com/Document/I210504dbef0811e28578f7ccc38dcbee/View/FullText.html?contextData=(sc.Default)&transitionType=Default&firstPage=true
• Tunç, G. ve Özsaraç, E. (2015) “Türkiye’deki Kamu Özel İşbirliği Modelinin İyileştirilmesine Ait Öneriler”, 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim, https://www.researchgate.net/profile/Gokhan_Tunc/publication/299839322_Turkiye'deki_Kamu_Ozel_Isbirligi_Modelinin_Iyilestirilmesine_ait_Oneriler/links/570d0ba008aec783ddcda83b/Tuerkiyedeki-Kamu-Oezel-Isbirligi-Modelinin-Iyilestirilmesine-ait-Oeneriler.pdf (Er. 26.09.2020)
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Aylık Mali Tablolar 2020- 21, (Er. 27 Ağustos 2021), Erişim adresi, https://www.uab.gov.tr/aylik-mali-tablolar
• Uysal, Y. (2018) “Avrupa Birliği’nin Seçilmiş Bazı Ülkelerinde ve Türkiye’de Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) Yatırımlarının Karşılaştırmalı Analizi”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, ss.158-173
• Uysal, Y. (2020) “İngiltere Kamu-Özel İşbirliği Modelinin Türkiye’deki Şehir Hastaneleri Uygulamaları Üzerine Etkileri: Politika Transferi Bağlamında Bir Analiz”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 22, Sayı: 3, Yıl: 2020, Sayfa: 935-960
• Ünalan, E. (2020). Kamu Özel İşbirliği Modeli İncelemesi: Birleşik Krallık, İzmir İktisat Dergisi, c.35, s. 1, 457- 468, https://doi.org/10.24988/ije.202035302 Wharton, T. (2014). Economic Security : How Should We Take Charge of Our Future? National Issues Forums Institute.
• Yap-İşlet Modeli İle Elektrik Enerjisi Üretim Tesislerinin Kurulması Ve İşletilmesi İle Enerji Satışının Düzenlenmesi Hakkında Kanun, (16 Kasım 2020) Erişim adresi, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4283.pdf
• YEP (Yeni Ekonomi Programı) (2020-2022), Erişim adresi https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/10/Yeni-Ekonomi-Program%C4%B1-2020-2022.pdf2020-2022 Yılmaz, F. M. (2019). Şehir Hastaneleri Kurgusunda Kontrolü Zorlaşan ve Önemi Artan Bir Aşama: Preanalitik Süreç, (Kaynaktaki listeden, sonradan devlet tarafından yapılmasına karar verilen hastaneler çıkartılmıştır.) (Er. 25 Ekim 2020) http://www.turkbiyokimyadernegi.org.tr/upload/48/Dosyalar/tmp/201959174414.pdf
• Yorulmaz, M. (2014) ““Değişenˮ Uluslararası Güvenlik Algılamaları Bağlamında Türkiye-Yunanistan İlişkilerinde “Değişmeyenˮ Güvenlik Paradoksu”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt/Volume 3, Sayı/Number 1, Temmuz/July 2014, ss. 103-135.