The Reform of Order and Modernization Perspectives in the 17th-18th Century Ottoman Empire: Suggestions, Measures, and Opinions regarding the Subject

Yıl 2022, Cilt: 132 Sayı: 261, 369 - 388, 14.12.2022

Seyfi Başkan

https://doi.org/10.55773/tda.1210589

Öz

The article will discuss the deterioration in the state and social order of Ottoman society since the middle of the 16th century, which was based on the four basic elements of the Ottoman society called “erkân-ı erbaa” (men of power, people, merchants, and religious scholars) and the four basic forces such as "seyfiye (army), kalemiye (bureaucracy), ilmiye (religious officials) and hânedan (dynasty)", by addressing the idea of Reform of the state order or Modernization Perspectives that emerged in the Ottoman intellectual world of the 17th-18th centuries. Problems determined and detected as “disruption” by the intellectuals of the period in state and social order as of the mid of the 16th century, and improvement and re-establishment suggestions for the solution of these problems have been examined by different disciplines for a long while under the titles of westernization, innovation, and modernization. In the first quarter of the 20th century, each period of this process, which was indicated by Great Atatürk as “level of contemporary civilization” by leaving no room for the interpretation, however described and interpreted differently in different periods of the empire, and as a result, which aims at a liberal, egalitarian, equitable, strong and prosperous state and society ideal, and has been continuing since 16th century, has become difficult and painful. Developments of this sociocultural and politic process experienced by the Ottoman-Turkish state and the society in the 17th and 18th centuries, and present-day different opinions on these experiences have been assessed in this article.

Anahtar Kelimeler

Art History, Ottoman-Turkish, 17th and 18th Centuries, Reform, Westernization, Innovation, Modernization

17.- 18. YÜZYILLAR OSMANLI DEVLETİNDE DÜZENİN ISLAHI YA DA MODERNLEŞME PERSPEKTİFLERİ: TEKLİFLER, TEDBİRLER VE KONUYA İLİŞKİN GÖRÜŞLER

Öz

Bu makalede, 16. Yüzyılın ortalarından itibaren; Osmanlı toplumunun “erkân-ı erbaa” denilen (ümera, reaya, tüccar ve ulema) dört temel unsuru ile "seyfiye (ordu), kalemiye (bürokrasi), ilmiye ve hânedan" gibi yine dört temel kuvvet üzerine kurulmuş olan devlet ve toplum düzenindeki bozulmalar hakkında 17.-18. Yüzyıllar Osmanlı fikir ve düşünce dünyası içinde oluşan devlet düzenin Islahı ya da Modernleşme Perspektifleri karşılaştırmalı olarak değerlendirilecektir.
16. Yüzyılın ortalarından itibaren dönem aydınlarının Osmanlı devlet ve toplum düzeninde ‘bozulma’ olarak tespit ve teşhis ettikleri sorunlar, bunların çözümüne ilişkin ıslah veya yeniden tesis önerileri farklı disiplinlerce uzunca zamandır batılılaşma, yenileşme ve modernleşme başlıkları altında incelenmiştir. 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde, Büyük Atatürk’ün yoruma yer bırakmayacak şekilde, “muassır medeniyetler seviyesi” olarak işaret ettiği, ancak İmparatorluğun farklı dönemlerinde farklı yorumlanarak farklı tarif edilen ancak sonuç itibarıyla; özgürlükçü, eşitlikçi, adaletçi, güçlü ve müreffeh bir devlet ve toplum ülküsünü hedefleyen bu sürecin hemen her dönemi zorlu ve sancılı geçmiştir. Bu makalede; Osmanlı-Türk devlet ve toplumunun yaşadığı bu sosyo-kültürel, siyasal sürecin, 17. ve 18. Yüzyıllardaki gelişmeleri ile bu yaşananlar hakkında günümüzdeki farklı görüşler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sanat Tarihi, Osmanlı-Türk, 17.-18. Yüzyıllar, Islahat, Batılılaşma, Yenileşme, Modernleşme

Kaynakça

• BİRGİVÎ: Et-Tarîkat’ül Muhammediyye. (Çev. C. Yıldırım) Demir Kitabevi İstanbul 1981.
• BURSALI MEHMET TAHİR: Osmanlı Müellifleri C.I, Matbaa-ı Amire, İstanbul, 1333/1915.
• DEFTERDAR SARI MEHMED PAŞA: Zübde-i Vekaiyat -Tahlil ve Metin- (Haz. A. Özcan) TTK Yayınları, Ankara 1995.
• DEFTERDAR SARI MEHMET PAŞA, Ottoman statecaft; the book of counsel for vezirs and governors (Naṣāʼiḥ ül-vüzera veʼl-ümera - 1935) of Sari Mehmed pasha, the defterdar. (Ed. Çev. ve diğer metinler:W. L.Wright) H. Milford, Oxford University Press, London [1971, 1935].
• GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ: Nüshatü’s-Selâtin. (Haz.F.Çerçi), Büyüyen ay Yayınları, İstanbul 2015.
• KADIZÂDE AHMED: Birgivî Vasiyetnamesi Kadızâde Şerhi. (Yay. Haz. F. Meyan) Bedir Yayınları İstanbul 1988.
• KADIZÂDE MEHMED: Risâle-i Kadızâde. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Atıf Efendi Koleksiyonu, 1728/1, 2a-5b, İstanbul.
• KADIZÂDE MEHMED: Risâle-i Müdâfaa, Milli Kütüphane, Yazmalar Koleksiyonu, 06 Mil Yz A 2688/3, Ankara (Tarihsiz).
• KATİB CHELEBİ: The Balance of Truth (Ed. G. Lewis), Allen and Unwin, London 1957.
• KÂTİP ÇELEBİ: Mizânü’l-Hakk Fî İhtiyâri’l-Ehakk, (Haz. O.Ş. Gökyay-S.Uludağ), Kabalcı Yayınları, İstanbul 2008.
• KOÇİ BEY: Koçi Bey Risaleleri, (Yay. Haz. S. Çakmakçıoğlu) Kabalcı Yayınları, İstanbul 2008.
• MUSTAFA NAÎMÂ EFENDİ: Târih-i Naʿîmâ - Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn (1710) C.III-IV, (Ed.M. İpşirli) TTK Yayınları, Ankara 2007.