OĞUZ TÜRKLERİNİN DİNİ VE KAHRAMANLIK DESTANI "BATTAL GAZİ DESTANI"

Yıl 2023, Cilt: 134 Sayı: 264, 129 - 142, 24.07.2023

Aybeniz Rahimova

https://doi.org/10.55773/tda.1315399

Öz

Oğuz Türklerinin Anadolu’ya yerleşmelerini ve İslam dinini yaygınlaştırmak uğruna verdikleri mücadeleyi yansıtan ilk dini-kahramanlık örneği Battal Gazi destanıdır. Anadolu Türklerinin yanı sıra Azerbaycan ve Orta Asya Türkleri arasında yaygın olan bu eser “Menakib-i Battal Gazi”, “Seyyid Battal Gazi”, “Hikayet-i Battal Gazi”, “Battalname”, “Kitab-i Battal Gazi” v.d. isimler altında ünlü olmuştur. Araştırmacılar bu destanın baş kahramanı Battal Gazi’nin (ö.-h.122, m.740) tarihi bir kişilik olduğunu, Emeviler döneminde Bizans`a karşı yürütülen savaşlarda ve İslam dininin kabul ettirilmesi uğruna gerçekleştirilen askeri yürüyüşlerde isim yaptığına dikkat çekmektedirler. Zaman geçtikçe bu kahramanla ilgili tarihi bilgilerle efsaneler bir birine karışmıştır. Kimi rivayetlere göre kendisi Abbasi Halifesi Harun Reşid döneminde (786-809) Malatya civarında yaşamıştır. Arap kökenli bu kahraman Anadolu Türkleri tarafından İslam’ın yaygınlaşması uğruna savaşan bir Türk kahramana dönüştürülmüş, kendisiyle ilgili toplumun yarattığı destan 11.-13. yüzyıllarda şekillenmiş ve 13.yüzyılda ilk kez yazıya aktarılmıştır. “Battalname” ile Oğuz Türklerinin öbür dini-kahramanlık destanları, özellikle “Dedem Korkudun kitabı” arasında gözlenen bir dizi benzer özellikler ilgi çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Destan, Epos, Battal Gazi, İslam, Hristiyanlık

Kaynakça

• BARS, Mehmet Emin: “Battal Gazi Destanı’nda Dini Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Tarih Okulu Dergisi. Mart, Yıl 8, sayı XXI, 2015, ss. 73-106.
• BARTHOLD, V.: İslam Medeniyyeti Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1963, s. 367.
• BORATAV Pertev Naili: “Battal”, İslam Ansiklopedisi, 2 cilt, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970, s. 349-350.
• CƏMŞİDOV, Şamil: Azərbaycan Yazılı Dastan Abidələrinin Təqdiqi, Nurlan, Bakı 2002, s. 189.
• DEMİR, Necati ve ERDEM M.D (haz): Battalname (Eski Türkiye Türkçesi), Hece Yayınları, İstanbul 2006.
• DEMİR, Necati ve ERDEM, M.D.: Battal Gazi Destanı, Hece Yayınları, İstanbul 2006.
• DEMİR, Necati: Danişmend Gazi Destanı. Hece Yayınları, İstanbul 2006.
• HÜSEYNOV, Rafael: Qədim Türk Dastanları, Bakı 2016, s. 214.
• KAFADAR, Cemal: “Gaza”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul 1997, s. 559.
• KOROĞLU, Xalıq: Oğuz qəhrəmanlıq eposu, Yurd, Bakı 1999.
• KÖKSAL, Hasan: Battal Gazi Destanı. Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
• KÖPRÜLÜ, Fuad: Türk Edebiyyatında İlk Mütasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• KÖPRÜLÜZADƏ M. F.: Azərbaycan Ədəbiyyatına Aid Tədqiqlər, Sabah, Bakı 1996, s. 68.
• MƏLİKOVA, İ.: “Babək Xürrəmi və Seyyid Battal Qazi”, Ədəbiyyat və incəsənət qəzeti. 25 dekabr 1988.
• MUSAYEVA, Azade: “Kitabi-Dədə Qorqud”dan sonra yaranmış oğuz-türk abidəsi, Elmi araşdırmalar, elmi-nəzəri məqalələr məcmuəsi, No. 1-4. Bakı 2002.
• MUSAYEVA, Azade:“Kitabi-Battal Qazi” dastanının Azərbaycan əlyazmasının ilk nəşri/ Kitabi-Battal Qazi, Nurlan, Bakı 2009, s. 646.
• OCAK, Ahmet Yaşar: “Battal Gazi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 560.
• ÖZEL, Ahmet: “Cihat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 7. Türkiye Diyanet Vakfı Vakıf Yayınları, İstanbul 1993, s. 560.
• RƏHİMOVA, A. (Haz): Kitabi-Battal Qazi. Nurlan, Bakı 2009, s. 646.