An Analysis of Adverbs and Postpositions in The Form of {Ø(< -A)} and The Adverbial Suffix {-DIr} in Tuvan in Terms Of Lexicalization And Grammaticalization

Year 2019, Volume: 9 Issue: 14 - Tuva Dosyası, 17 - 29, 25.04.2019

Emin Erdem Özbek

Abstract

Gerundial suffixes can create new lexemes and grammar units in Turkic
by combining the words they used together. Gerund {-A} is one of these suffixes. As in many
Turkic languages, there are adverbs and postpositions that
are formed by this suffix
in Tuvan too.
These words are widely
seen in Tuvan
even without this
suffix and they
reveal a characteristic case in this respect. In the same way, the causative suffix
{–DIr} has been used as an adverbial suffix because the gerundial suffix {–A} on it is lost. In this paper,
the words that
are lost the
suffix

{–A} are analysed in terms of their structures, meanings and usages,
and they are examined
in terms of lexicalization and grammaticalization.

Keywords

Tuvan, gerund, verb, adverb, postposition, grammaticalization, lexicalization

Tuvacada {Ø (< -A)} Yapısındaki Zarf ve Edat Görevli Sözcüklerle Zarf Yapan {-Dır} Eki Üzerine Sözlükselleşme ve Gramerleşme Açısından Bir İnceleme

Abstract

Türk dilinde zarf-fiil ekleri sözcükler
üzerinde kalıplaşarak yeni sözlük ve gramer birimleri meydana
getirebilmektedir. {–A} zarf-fiil eki de bu eklerden biridir. Pek çok Türk
lehçesinde olduğu gibi Tuvacada da bu ekin kalıplaşmasıyla oluşmuş zarf ve edat
görevli sözcükler bulunmaktadır. Bu sözcükler, söz konusu eki düşürmüş olarak
da Tuvacada yaygın olarak görülmekte, bu yönüyle karakteristik bir durum
sergilemektedir. Aynı şekilde, aslında bir ettirgenlik eki olan {–DIr},
üzerindeki {–A} zarf-fiil ekinin düşmesiyle bir zarf yapım eki olarak da kullanılır
olmuştur. Bu makalede, Tuvacada {–A} zarf-fiil ekini düşürmüş bu sözcükler
yapı, anlam ve kullanım özellikleri yönüyle incelenmiş, sözlükselleşme ve
gramerleşme bakımından değerlendirilmiştir.

Keywords

Tuvaca, zarf-fiil, fiil, zarf, edat, gramerleşme, sözlükselleşme

References

• Akalın, Şükrü Halûk (2014). “Türkçede Söz Yapım Yolları ve Sözlükselleşme”, XI. Milli Türkoloji Kongresi Bildirileri, I. Cilt, 11-13 Kasım 2014. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Arıkoğlu, E. ve Borbaanay, B. (2007). Tuva Destanları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arıkoğlu, Ekrem (2007). Tuva Türkçesi. Ercilasun, Ahmet Bican (ed.), Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aydemir, İbrahim Ahmet (2015). “Tuvacada Sözlükselleşmiş Zarf-Fiilli Yapılar”, Türkbilig, S: 30, 223-230.
• Bacanlı, Eyüp (2013). “Güney Sibirya Türk Dillerinde Birleşik Fiillerle İlgili Teorik Sorunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: 6 (24), 27-33.
• Bacanlı, Eyüp (2014). Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Kategorisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Brinton, Laurel J. ve Traugott, Elizabeth Closs (2005). Lexicalization and Language Change. Cambridge: Cambridge University Press.
• Clauson, Sir Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of the Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Csató, Éva A. ve Johanson, Lars (1993). “On gerundial syntax in Turkic”. Acta Orientalia Hungarica . 46, 133-141.
• Demirci, Kerim (2008). “Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme”, Bilig, S: 45, 131-146.
• Ergun, M. ve Aça, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Gatsak, V. M. (Ed.). (1997). Pamyatniki Folklora Narodov Sibiri i Dal’nego Vostoka, Tuvinskie Geroiçeskie Skazaniya. Novosibirsk: Nauka. Grönbech, K. (2011). Türkçenin Yapısı. (Çev. M. Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gündoğdu, Vildan Koçoğlu (2018). Tuva Türkçesi Grameri Metin - Söz Dizini. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (2015). Türk Dilinde Edatlar. (1. Basım: MEB, 1972). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Heine, Bernd ve Kuteva, Tania (2004). World Lexicon of Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.
• HOPPER, Paul J. ve Traugott, Elizabeth Closs (2003), Grammaticalization, Second Edition. Cambridge Textbooks in Lingustics.
• İshakov, F. G. ve Pal'mbah A. A. (1961). Grammatika Tuvinskogo Yazıka - Fonetika i Morfologiya. Moskva: İzdatel'stvo Vostoçnoy Literaturı.
• Johanson, Lars (1995). “On Turkic converb clauses”. Haspelmath, Martin ve König, Ekkehard (Ed.). Converbs in cross-linguistic perspective. Structure and meaning of adverbial verb forms – adverbial participles, gerunds. Empirical approaches to language typology 13. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. 313-347.
• Korkmaz, Zeynep (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lehmann, Christian (2002a). New reflections on grammaticalization and lexicalization. Ilse Wischer ve Gabriele Diewald (Ed.). New Reflections on Grammaticalization. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins, 1-18. München: Newcastle.
• Monguş, D. A. (ed.). (2003). Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka I/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı I. Novosibirsk: Nauka.
• Monguş, D. A. (ed.). (2011). Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka II/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı II. Novosibirsk: Nauka.
• Öner, Mustafa (2004). “Türkçe Söz Diziminde Ekleşme Yönündeki Yapılar Üzerine”. Zeynep Korkmaz Armağanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 283-289.
• Öner, Mustafa (2017). “Türkçede Edatlaşmış Zarf Fiiller”. (Red. Özyürek, Rasim, vd.). XII.Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 25-28 Eylül 2017, Bükreş-ROMANYA. 424-430.
• Sarı, İsa (2005). Türkçede Ekleme Dışı Sözcük Yapımı ve Sözlükselleşme. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sat, Ş. Ç. (1961). “Tıva dılda priçastiyeler bile deepriçastiyelerniŋ sös çogaadırınga bolgaş grammatiktig hevirler tıptırınga rolü”. Orgu, K. H. (ed.), Tıva Dıl Dugayında Ajıldar, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.
• Sat, Ş. Ç., Salzınmaa, E. B. (1980). Amgı Tıva Literaturlug Dıl, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.
• Tatarintsev, B. İ. (2004). Etimologiçeskiy Slovar Tuvinskovo Yazıka III, Novosibirsk: Nauka.
• Tenişev, E. R. (1968). Tuvinskko-Russkiy Slovar. Moskva: İzdatel'stvo "Sovyetskaya Entsklopediya".