Türkiye'deki Çerkesler ve Kaybolmakta Olan Dilleri: Ertuğrul Mahallesi Örneği

Year 2021, Volume: 11 Issue: 18, 25 - 43, 28.01.2021

Medine Yıldız

Abstract

Kafkasya, tarih boyunca stratejik konumu nedeniyle emperyalist güçlerin sahip olmak istediği bir coğrafya olmuştur. Kafkas halkları, Kafkasya’yı hedef alan ve yayılmacı politika izleyen Çarlık Rusyası’na karşı özgürlükleri ve bağımsızlıkları için uzun bir süre mücadele etmişlerdir. Bu mücadele, 19. yüzyılda Rusların Kuzey Kafkasya’yı kontrol altına almasıyla sona ermiştir. Rusların elde ettikleri toprakları Ruslaştırmak istemesi, bunun için Kafkas halklarına baskı ve zulüm uygulaması kitlesel zorunlu göçlerin yaşanmasına sebep olmuştur. Kuzey Kafkasya’dan sürgün edilen ve Osmanlı topraklarının çeşitli bölgelerine iskân edilen Kafkas halklarından biri de Çerkeslerdir. Çerkesler, Konya iline, yoğun olarak 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra iskân edilmişlerdir. Çerkeslerin Konya’daki yerleşim yerlerinden biri de bugün Sarayönü ilçesine bağlı Ertuğrul Mahallesi’dir.
Bu çalışmada, Çerkes (Adige) dilinin Ertuğrul Mahallesi’ndeki durumu ele alınacaktır. UNESCO’nun Tehlikedeki Dünya Dilleri Atlası’nda, dünyada konuşulan dillerin en az %43’ünün tehlikede olduğu ve Kafkas dillerinden Abhaz-Adige dillerinin de tehlikeli diller arasında yer aldığı belirtilmiştir. Bu doğrultuda çalışmadaki temel amaç, Ertuğrul Mahallesi’nde Çerkes dilinin bilinme oranını tespit etmek, hangi sebep veya sebeplerle tehlikeye düştüğünü ortaya çıkarmak ve günümüzde dil ölümü boyutuna ulaşıp ulaşmadığını göstermektir.

Keywords

Tehlikedeki diller, Kuzey Kafkasya, Çerkes, Çerkes dili, Türkiye, Konya, Ertuğrul Mahallesi

References

• Aitchison, Jean (2001). Language Change: Progress or Decay?. Third Edition. United Kingdom: Cambridge University Press.
• Akyüz, Jülide (2008). “Göç Yollarında: Kafkaslardan Anadolu’ya Göç Hareketleri”. bilig. S 46, s. 37-56.
• Berber, Ferhat (2011). “19. Yüzyılda Kafkasya’dan Anadolu’ya Yapılan Göçler”. Karadeniz Araştırmaları. S 31, s. 17-49.
• Berkok, İsmail (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Besleney, Zeynel Abidin (2016). Türkiye’de Çerkes Diasporasının Siyasi Tarihi. (çev. Demirci, Evren). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bice, Hayati (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Clifford, James (1994). “Diasporas”. Cultural Anthropology. 9/3, p. 302-338.
• Cohen, Robin (2008). Global Diasporas: An Introduction. Second Edition. London and New York: Routledge.
• Crystal, David (2015). Dillerin Katli. (çev. Cansız, Gökhan). 3. Baskı. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Güleç Solak, Sevcan (2017). “Mekân-Kimlik Etkileşimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Bakış”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6/1, s.13-37.
• Güngör, Fethi (2006). “Kafkasya’da Soykırım ve Sürgün -Kısa Bir Sosyolojik Tahlil-”. Geçmişten Günümüze Kafkasların Trajedisi. Uluslararası Konferans 21 Mayıs 2005. İstanbul: Kafkas Vakfı Yayınları.
• Habiçoğlu, Bedri (1993). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. İstanbul: Nart Yayıncılık.
• Habiçoğlu, Bedri (2001). “Göçün (veya Sürgünün) Nedenleri”. Çerkeslerin Sürgünü. s. 118-123. Ankara: Kafkas Derneği Yayınları.
• İpek, Nedim (1991). “Kafkaslar’dan Anadolu’ya Göçler (1877-1900)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 6/1, s. 97-134.
• Johanson, Lars (2016). Türk Dili Haritası Üzerinde Keşifler. (çev. Demir, Nurettin ve Yılmaz, Emine). 4. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Karabulut, Ferhat (2005). “Dil Ölümü Bağlamında Kayseri’de Yaşayan Uygur Türk Toplumu”. bilig. S 35, s. 17-47.
• Karaman, Kasım (2010). “Ritüellerin Toplumsal Etkileri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimleri Dergisi. S 21, s. 227-236.
• Karpat, Kemal H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. (çev. Tırnakçı, Bahar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kaya, Ayhan (2011). Türkiye’de Çerkesler: Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Koca Sarı, Selcen (2016). “Tehlikedeki Dil Olgusunu Ortaya Çıkaran Etkenler ve Tehlikedeki Türk Dilleri”. Tehlikedeki Türk Dilleri I: Kuramsal ve Genel Yaklaşımlar. (ed. Eker, Süer ve Çelik Şavk, Ülkü). C 1, s. 205-224.
• McCarthy, Justin (2012). Ölüm ve Sürgün: Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922). (çev. Sarıkaya, Fatma). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Nettle, Daniel ve Romaine, Suzanne (2002). Kaybolan Sesler: Dünya Dillerinin Yok Oluş Süreci. (çev. Turgan, Harun Özgür). İstanbul: Oğlak Yayınları.
• Özkiraz, Ahmet ve Çetin, Mehmet (2015). 1864 Çerkes Sürgünü Sonrası Anadolu’da Çerkes İskanı ve Osmanlı Devleti’nin Göçmenlere Karşı Politik Tutumu. Tesam Akademi. 2/2, s. 9-28.
• Özsaray, Mustafa (2012). Çerkeslerin İslamlaşması - Çerkeslerin Eski Dinleri ve İslamiyetin Kuzey Kafkasyaya Girişi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Papşu, Murat (2006). “Çerkes-Adığe Yazısının Tarihçesi”. Nart. S 51, s.25-30.
• Safran, William (1991). “Diasporas in Modern Societies: Myths of Homeland and Return”. Diaspora: A Journal of Transnational Studies. 1/1, p. 83-99.
• Saydam, Abdullah (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tavkul, Ufuk (2018). Kafkasya’da Kültürel Etkileşim: Sosyo-Linguistik Bir Araştırma. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaşayanlar, İsmail (2015). “Kafkas Göçmenlerinin Anadolu’da İskanları ve Osmanlı Devleti’nin Göçmenlere Yönelik Sosyal ve Ekonomik Politikaları”. Yeni Türkiye, Kafkaslar Özel Sayısı IV. S 74, s. 670-679.
• Yılmaz, Mehmet (1996). Konya Vilâyetinde Muhacir Yerleşmeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Yılmaz, Mehmet (2017). “Konya’da Çerkez Yerleşimleri”. Konya Araştırmaları Göç ve İskân. (ed. Aköz, Alaattin ve Yörük, Doğan). Konya: Palet Yayınları, s. 251-268.