Gyula Mészáros’un 1908 Yılı Raporuna Göre Çuvaşlar Üzerine Tespitler (Findings on Chuvashes with Regards to the Year 1908 Report of Gyula Mészáros)

Year 2015, Issue: 40, 21 - 35, 15.12.2015

Bülent Bayram

Abstract

İdil-Ural bölgesinin batısında yaşayan Çuvaşlar özellikle dilleri ve dinleri ile

bilim adamlarının ilgisini en fazla çeken Türk boylarındandır. Batı’da özellikle de

Macar Türkolojisinde Çuvaşlara yönelik çalışmaların yoğunluğu dikkat çekmektedir.

Bunun bir neticesi olarak dil, edebiyat, folklor, tarih, müzik gibi sosyal bilimlerin

farklı alanlarında çalışan Macar bilim adamları Çuvaşlarla ilgili çok sayıda yayın

yapmışlardır. Bu bilim adamları arasında yer alan Gyula Mészáros’un Çuvaşlarla

ilgili yaptığı derlemeler dikkat çekmektedir. Günümüze kadar yapılan birçok çalışmanın

ana kaynakları arasında onun yaptığı çalışmalar özel bir yer tutar. Çuvaş folklorunun

her alanına ait çok sayıda malzeme, araştırmacı tarafından yayımlanmıştır.

Yirminci yüzyılın başında İdil-Ural bölgesinde Tatarlardan ve özellikle Çuvaşlardan

önemli malzemeler derleyen bu bilim adamının eserleri halk bilimi, dil, dinler tarihi,

halk edebiyatı alanlarında temel malzemeleri teşkil etmektedir. Döneminin alan araştırması

metotlarını mükemmel bir şekilde kullanarak çok sayıda metni derleyen ve

bunları iki cilt hâlinde yayımlayan Mészáros, derlemelerini yayımlamadan önce alan

araştırması tecrübesini aktardığı raporunu Macar Bilimler Akademisinde okumuş ve

bu raporu yayımlamıştır. Daha sonra Rusya’da da yayımlanacak olan rapor en az

derlediği metinler kadar önemli başka bilgileri içermektedir. Onun derlediği metinlerin

ve günümüze kadar başka bilim adamlarının derleyip yayımladığı metinlerin

değerlendirilmesinde kullanılabilecek önemli açıklamalar bu raporda yer bulmuştur.

Bu makalede adı geçen rapor dönemin bazı kaynaklarına da atıfta bulunularak değerlendirilmiştir.

Chuvashes living in the west of Idil-Ural Region are Turkic ethnic groups who

attract attention of researchers by particularly their language and religion. The intensity

of studies on Chuvashes in the west and especially in Hungarian Turcology is

striking. As a result of this, Hungarian researchers working on different branches of

social sciences such as language, literature, folklore, history and music, have a great

deal of publications on Chuvashes. At this point, Gyula Mészáros, who is one of those

researchers and his collections on Chuvashes are remarkable. His studies have a special

place as main references in studies carried out up to the present. Many materials

belonging to all parts of Chuvash folklore have been published by the researcher. The

works of that researcher, who compiled many important materials belonging to Tatars

living in Idil-Ural Region and especially to Chuvashes, at the beginning of the twentieth

century, constitute the main materials in folklore, language, history of religions

and folk literature. Mészáros, who compiled many texts of the period by using the field

study techniques of the period perfectly and published them in the form of two volumes,

had announced his report in which he reflected his field study experience to the

Hungarian Academy of Sciences and had published that report before he published

his collections. The report to be published in Russia later, includes other information

at least as important as the texts he compiled. The report in question has crucial

explanations that could be used in analyzing the texts he compiled and in the texts

compiled and published by other researchers up to the present. The report mentioned

in this study has been analyzed also by referring to some of the resources of the period.

Keywords

Çuvaş, Macar Çuvaş araştırmaları, Çuvaş folkloru, Gyula Mészáros, Hungarian Chuvash researches, Chuvash folklore, Çuvaş dini (Chuvash, Chuvash religion)

References

• YEMEL’YANOV A. İ. (1913), “Dr. Dyula Meszaros. Pamyanniki Staroy Çuvaşskoy Verı, Budapeşt 1909: (Retsenziya)”, Kazan, İzvestiya Obşestva arheologii, istorii i etnografii pri İmperetarskom Kazanskom universitete, T 28, Vıp. 6, s. 566-584.
• MÉSZÁROS, Gyula (1908), “Csuvasok és tatárok között a Volga-vidéken”, Çeboksarı, Ethnographia, S 19, s. 227-238.
• MÉSZÁROS, Gyula (1912), Csuvas Népköltési Gyűjtemény. II. Közmondások, Találósmondások, Dalok, Mesék, Budapest, Magyar Tudamanyos Akadémia.
• MÉSZÁROS, Gyula (1909), “Csuvas Népköltési Gyűjtemény. I. A Csuvas Ősvallás Emlékei”, Magyar Tudamanyos Akadémia, s. 471
• MÉSZÁROS, Gyula (1915), “A Csök”, Ethnographia, No. 26, s. 25-129.
• MÉSZÁROS, Gyula (2000), Pamyantniki Staroy Çuvaşskoy Very (Per. Dimitriyeva Yudit), Çuvaşskiy Gosydarstvennıy Universitet Gumanitarnıh Nauk, Çeboksarı.
• MÉSZÁROS, Gyula (1909), “Otçet Çlena Vengerskogo Komiteta o Poyezdke k Çuvaşam i Privoljskim Tataram”, İzvestiya Sostoyaşçih pod Vısoçayşim Ego İmp. Veliçestva Pokrovitel’stvom” Rus. Kom. Dlya İzuçeniya Sred. İ Vost. Azii v ist., Arheolo., Lingvist. İ Etnogr. Otnoşeniyah. Sankt Peterburg, s. 60-66.
• GÜZEL, Sinan (2014), “Adolph Erman’ın Seyahat Notlarında Çuvaşlar”, Aşmarinskiye Çteniya IX. Mejdunarodnaya Nauçno-Praktiçeskaya Konferentsiya Çeboksarı, 9-11 Oktyabrya 2014 g. Sbornik Statey, Çeboksarı, s. 391-402.
• DİMİTRİYEVA, Yu.-K. AGYAGASİ (2001), “Hungaro-Tschuwaschica Anntorirovannıy Bibliyografiçeskiy Ukazatel’ İssledovaniy Vengerskih Uçenıh XIXXX. vv.” Çeboksarı.
• DİMİTRİYEVA, Yu.-V. D. DİMİTRİYEV (2000), “Ob Avtore i Ego Trudah”, Pamyatniki Staroy Çuvaşskoy Verı-Dyula Meszaroş, Çuvaşskiy Gosudarstvennıy İnstitut Gumanitarnıh Nauk, Çeboksarı, s. 514.
• BAYRAM, Bülent (2012), “Macar Türkoloji Araştırmalarında Çuvaş Folkloru”, Türkbilig, S 22, s. 87-120.
• ARIK, Durmuş (2012), Hıristiyanlaştırılan Türkler Çuvaşlar, Ankara, Berikan Kitabevi, s. 368.