Hayran Hanım Dünbüli’nin Türkçe Şiirlerinde Arkaizmler (Archaism in Turkish Poems of Hayran Khanim Dunbuli)

Year 2016, Issue: 42, 49 - 61, 14.12.2016

Elnaz Maleki

Abstract

    XVIII. yüzyıl sonları ve XIX. yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Hayran Hanım Dünbüli’nin (1780-1850) eserlerinde kullandığı bazı Türkçe sözcükler özellikle dikkati çekmektedir. Bu kelimelerin bir kısmı eskicillik açısından dil bilimsel bir ifade ile “arkaizmler” kapsamına girebilen türdendir.

    Söz konusu arkaizmlerin bir kısmı dönemin İran ve Azerbaycan sahası edebî metinlerde görülmeyen ender örneklerdir. Makalemizde Hayran Hanım’ın Türkçe şiirlerinde kullanmış olduğu arkaizmler tespit edilerek teker teker ele alınmaktadır.

Abstract 

    Hayran Khanim Dunbuli (1780-1850), who lived at the end of the 18th and at the first half of the 19th century, draws attention by the usage of some Turkish words in her works. These words are from the type that can be described by the linguistical phrase “archaisms”, because of its agedness.

    Some of these archaisms are rare examples that can’t be seen in the literary texts of Iran and Azerbaijan. In our article, these archaisms that Hayran Hanım used in her Turkish poetry are detected and dealt with particular attention.

Keywords

Hayran Hanım, Türkçe, İran, Azerbaycan, arkaizm, artdamaksıl /ŋ/ genizsili; Hayran Khanim, Turkish language, Iran, Azerbaijan, archaism, velar nasal /ŋ/

References

• AKSAN, Doğan (2000a), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, C 2, Ankara, TDK
• Yayınları: 439.
• AKSAN, Doğan (2000b), Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim, C 3, Ankara, TDK
• Yayınları: 439.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish,
• At The Clarendon Press, Oxford.
• DİLÇİN, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları: 503.
• EKER, Süer (2002), Çağdaş Türk Dili, Baskı: 1, Ankara, Grafiker Yayınları: 7.
• ERGİN, Muharrem (1970), Orhun Abideleri, Baskı: 1, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
• ERGİN, Muharrem (1989), Dede Korkut Kitabı, Baskı: 2, Ankara, TDK Yayınları.
• FAKİH, Ahmed (1974), Kitabu Evsafı Mesacidi’s-Şerife, Yayımlayan: Prof. Dr. Hasibe
• Mazıoğlu, Ankara, TDK Yayınları: 399.
• GABAİN, A. Von (2000), Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Mehmet Akalın, Ankara, TDK
• Yayınları: 532.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2006a), Dede Korkut Hikâyeleri, Baskı: 1, İstanbul, Kabalcı Yayınevi:
• 280.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (2006b), Dedem Korkudun Kitabı: Kitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı
• Taife-i Oğuzan, İstanbul, Kabalcı Yayınevi: 302.
• GÜLSEVİN, Gürer (2007), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara, TDK Yayınları: 673.
• Ḫanım Héyran (2006), Séçilmiş Eserleri, Bakı Şerq-Qerb Yayını.
• Hayran Hanım Dünbüli’nin Yazma Nüshası.
• HENGİRMEN, Mehmet (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Baskı: 1, Ankara, Engin Yayınevi.
• JAVANSHİR, Babak (2008), Horasan Türkçesi: Hemrah ve Seyyad Han Destanı (İnceleme-Metin-Sözlük), İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• KAÇALİN, Mustafa S. (2006a), Dedem Korkudun Kitabı, Kitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı Ta‘ife-i Oğuzan, İstanbul, Kitabevi Yayınları: 305.
• KAÇALİN, Mustafa S. (2006b), Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-namesi: Hikayet-i Oğuzname-i Kazan Bég ve Ğayrı -Metin ve Açıklamalar-, İstanbul, Kitabevi Yayınları: 288.
• KALYUTA, Aleksandr (2004), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, İstanbul, MULTILINGUALYabancı Dil Yayınları.
• ÖZSOY, Bekir Sami (2006), Dede Korkut Kitabı (Transkripsiyon-İnceleme-Sözlük), Baskı: 1,Ankara, Akçağ Yayınları: 804.
• TEKİN,Talat vd. (2014), Türk Dilleri: Giriş, Ankara, BilgeSu Yayınları.
• TEKİN, Talat (1998), Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Baskı: 2, İstanbul,Simurg Yayınları.
• TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
• TEKİN, Talat vd. (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Yayımlayan: Mehmet Ölmez, Ankara, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 18.
• TEZCAN, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, Baskı: 1, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları: 1457.
• TEZCAN, Semih-Hendrik BOESCHOTEN (2012), Dede Korkut Oğuznameleri, Baskı: 4, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları: 1441.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005), Eski Türkiye Türkçesi: XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, Baskı: 3, Ankara, Akçağ Yayınları: 749.
• VARDAR, Berke vd. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• VİLHELM, Thomsen (2000), Orhon Yazıtları Araştırmaları, Çeviren ve Yayıma Hazırlayan: Vedat Köken, Ankara, TDK Yayınları: 815.