KIRGIZ TÜRKÇESİNDE “KARA-” DUYU FİİLİ: ANLAMSAL ÖZELLİKLERİ VE KAVRAM ALANI ÜZERİNE

Year 2017, Issue: 43, 9 - 24, 21.03.2017

Kıyal Kamchybekova Abdiraim

Abstract

Kırgız
Türkçesinde çok yaygın kullanılan görsel duyu fiillerinden biri “kara-” duyu
fiilidir. Bu fiil bilinçli ve istemli bir hareketlilik içeren aktif duyu
fiilidir ve görsel duyu fiillerinin çekirdek eylemlerinden biridir. “Kara-”duyu
fiili geniş metinsel sıklığa sahip olmakla birlikte, anlamca kaynaşmış fiillerin
önemli kütüğünü de oluşturmaktadır. Bu çalışmada modern Kırgız Türkçesi edebî
dilinin sözlüklerinden ve edebî metinlerden derlenen örneklerden “kara-” duyu
fiilinin farklı kullanımları ve anlamsal özellikleri, insanların algılama
etkinliğinin bağlandığı zihinsel ve ruhsal süreçlerle ilişkili olarak sözcüksel
anlam bilimi çerçevesinde incelenmeye alınmıştır. Dil bilimi açısından da çok
esnek yapıya sahip olan “kara-” duyu fiilinin farklı yardımcı fiillerle kullanımı
da yaygındır. Kırgız Türkçesinde çok sık rastlanan fiillerin yardımcı fiillerle
birlikte kullanımları olgusunun asıl fiillere kazandırdığı anlamsal
farklılıklar, “cat-, kal-, otur-, tur-” gibi yardımcı fiiller örneğinde ele
alınmış ve eldeki teorik bilgilere uygun olarak tespit edilen tüm anlamsal
özellikleri tanımlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu çalışma son yıllarda
Türkoloji alanında artmaya başlayan sözcüksel anlam bilimi çalışmalarına
yararlı bir kaynak olması ve katkı sağlaması amacıyla ortaya konulmuştur.

Keywords

Sözcüksel anlam bilimi, duyu fiilleri

References

• AYTMATOV, Ç. (ÇA II) (1982) Çigarmalar II, tom, Kırgızistan yay., Frunze.
• AKSAN, Doğan, (1999), Anlam Bilim, Anlam Bilim Konuları ve Türkçenin Anlam Bilimi, Ankara, Engin Yayınevi.
• CROFT, Willam (1993), “Case Marking and The Semantics of Mental Verbs”, Semantics and The Lexicon, Ed.: J. Pustejovsky, Dorbdrecht/Boston/London, s. 55-72.
• GÜNAY, Doğan, (2007), Sözcükbilime Giriş, İstanbul, Multilingual.
• ERDEM, Melek, (2004), “Türkmen Türkçesinde Mental Fiillerin ‘İstem’e Göre Anlam Değişmeleri”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İBARRETXE-ANTUNANO, İ. (1999), “Polysemy and Metaphor in Perseption verbs: A cross Lincuistic Stady, University of Edinburg.
• KAMCHYBEKOVA, K. (2011), “Duyu Fiillerinin Anlamsal Özellikleri Üzerine”, AÜ, DTCF, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Haziran, Cilt 8, Sayı 3, Ankara.
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü (KTTS) (1969), Haz.: Abduldaev, E., İsaev D., Frunze, Mektep.
• Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü (KTFS) (2001), Yay. haz.: Konkobayev K., Bişkek.
• Kırgız Tilinin Sözdügü (KTS) (2011), I, II cilt, Avrasya Press, Bişkek.
• LYONS, J. (1977), “Logical Semantics” Semantic: 2, Cambridge University, s. 138-167.
• MUKANBAEV, Ceembay (2009), Kırgız Tilinin Diyelektologiyalık Sözdügü (KTDS), Bişkek.
• PADUÇEVA, E. V. (2001), “K strukture semanticheskogo polia ‘vospriiatie’: Na materiale glagolov vospriiatia v russkom iazyke” Voprosy Yazıkoznaniia, Haziran-Temuz 2001, s. 82-92.
• PALMER, F. R. (2001), Semantik: Yeni Bir Anlam Bilim Projesi, Çev.: Ramazan Ertürk, Ankara, Kitâbiyat Yayınları.
• SAPARBAEV, A. (1997), (KTLF) Kırgız Tilinin Leksikologiyası Cana Frazeologiyası, Bişkek, Soros.
• TAMBA-MECZ, I. (1998), Anlam Bilim, Çev.: Necmettin Sevil, İstanbul, İletişim Yayınları.
• VİBERG, Ake (2001), “Verbs of Perception”, Language Typology and Language Universals, Martin Haspelmath (Ed.), Ekkehard König (Ed.), Berlin, Germany: de Gruyter; pp. 1294- 1309.
• YUDAHİN, K. K. (1985), Kırgızsko Russkiy Slovar (KRS), Redaksiya Kirgizskoy Sovetskoy ensiklopedii, Frunze.