Eastern Turki Poems from Kashgar [Transcription - Translation - Glossary - Facsimile]

Year 2020, Issue: 49, 137 - 160, 16.03.2020

Mehmet Turgut Berbercan

https://doi.org/10.24155/tdk.2020.132

Abstract

The poems represented in this study under the title as “Eastern Turki
Poems from Kashgar” constitute the main subject of this study. The poems
on which no academical study conducted by now are kept in Sweden in
the Library of Lund University. Swedish Turkologist Gunnar V. Jarring
recorded in his catalogue that poems were written in Uighur language
and defined the poems as “Popular Eastern Turki Poems”. Actually
poems are consisted of 2 folios and they were copied in 1908 in Kashgar
probably from a manuscript of a collected literary works or the original
poetry folios. As is known, Chaghatai Turkic became a classical common
literal language in the 15th century via Ali Şir Nevāyī’s works among
the Turkic nations excluding Ottomans, but towards the 20th century,
dominant character of Nevāyī’s Chaghatai decreased little by little in
the Eastern Turki literature and also varied with some features of other
Turkic dialects because of the effects of local speech in different regions.
According to the linguistic results of this paper, the Eastern Turki poems,
that is to say, the research subject, belong to the “Post-classical period
of Chaghatai Turkic” and they are certainly the literal works of 18th or
19th century. In the view of this information, the poems are analyzed
from the perspective of a philological methodology in the study. Firstly a
transcription of the poems in Latin alphabet, secondly the translation of
the poems into Standard Turkey Turkish and thirdly a glossary in which
a list of words containing the morphological and etymological data are
presented in comformity with the mentioned methodology. Additionally,
the original facsimile of the poems in Arabic script is presented at the end.

Keywords

Eastern Turki, Post-Classical Chaghatai Turkic, Kashgar, poems

Kaşgar’dan Doğu Türkçesi Şiirler [Çeviriyazı – Aktarma – Söz Varlığı – Tıpkıbasım]

Abstract

“Kaşgar’dan Doğu Türkçesi Şiirler” başlığıyla bu çalışmada sunulan
manzumeler, incelemenin esasını teşkil etmektedir. Şimdiye kadar
üzerinde çalışma yapılmamış olan şiir mecmuası İsveç’teki Lund Kütüphanesinde
mahfuz tutulmaktadır. İsveçli Türkolog Gunnar V. Jarring’in
katalogda “Uygurca” olarak kaydettiği ve “Popüler Doğu Türkçesi Şiirleri”
şeklinde tanımlandığı 2 varaklık eser, 1908’de Kaşgar’da, muhtemelen
Doğu Türkçesi ile yazılmış bir el yazması külliyattan yahut bire bir
aynı şekilde bulunan orijinal bir mecmuadan istinsah edilmiştir. Bilindiği
gibi, Ali Şir Nevâyî’nin eserleri ile 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
klasik bir edebiyat dili hâlini alan Çağatay Türkçesi, yüzyıldan yüzyıla
değişmeler göstererek ve kullanıldığı çeşitli bölgelere ait diyalektolojik
özellikleri bünyesine katmak suretiyle 20. yüzyılın başlarına kadar, bazı
çağdaş Türk lehçelerinin yazı dili olarak kullanılmaya başlamasına kadar
geçen devrede, Osmanlı Devleti’nin dışındaki Türk dünyası için ortak
yazı diliydi. Dil özellikleri açısından bakıldığında, araştırma konusu olan
şiirlerin Çağatay Türkçesinin son devresi “Geç Dönem Çağatay Türkçesi”
ile yazıldıkları ve 18. ya da 19. yüzyıla ait edebî ürünler oldukları
değerlendirilmektedir. Tüm verilerin ışığında, bu çalışmada, filolojik bir
metin inceleme metoduyla şiirler mercek altına alınmıştır. Metoda göre,
ilkin şiirlerin Latin harflerine aktarılmış bir çeviri yazısı, ikinci olarak
şiirlerin standart Türkiye Türkçesine aktarması ve üçüncü olarak şiirlerde kullanılmış tüm kelimelerin yapı, köken ve anlam açısından özelliklerini
bildiren alfabetik bir söz varlığı dökümü hazırlanmıştır. Ayrıca çalışmada,
ele alınan şiirlerin kâğıt üzerindeki Arap harfli orijinal hâli, tıpkıbasımı
sunulmuştur.

Keywords

Doğu Türkçesi, Geç Dönem Çağatay Türkçesi, Kaşgar, şiirler

References

• Berbercan, M. T. (2011). “Buğra Tezkiresi’nden Parçalar (Transkripsiyon-Dil Özellikleri Üzerine Bazı Açıklamalar-Tercüme)”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4, 431-455.
• Berbercan, M. T. (2014). Türk Yazı Dilinin Tarihi Dönemleri - Türk Dili Tarihine Giriş. Saarbrücken: TAK - OmniScriptum GmbH & Co. KG.
• Berbercan, M. T. (2017). “İsveç Türkolojisinden İki Bilgin: Gustaf Raquette ve Gunnar Jarring”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 10, 42-54.
• Berbercan, M. T. (2018). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gülistan-ı Türkî) [Giriş-Gramer- Metin-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım]. İstanbul: Bilge Oğuz Yayınları.
• Eckmann, J. (2003). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Ed. O. F. Sertkaya), Ankara: TDK Yayınları.
• Jarring, G. V. (1964). An Eastern Turki – English Dialect Dictionary. Lund & Gleerup: Lund Universitets Arsskrift.
• Necib, E. N. (1968). Ujgursko-russkij Slovar’. Moskova.
• Raquette, G., R. (1914). Eastern Turki Grammar: Practical and Theorical with Vocabulary. Vol. I-III, Stockholm.
• Shaw, R. B. (1880). “A Sketch of the Turki Language as Spoken in Eastern Turkistan, Part I-II (with lists of names of birds and plants by J. Scully)”. Journal of the Asiatic Society of Bengal, Vol. 47-48, Kalküta.