One of the Periodicals Published in Kazan: Sharq Qizi (1918)

Year 2025, Issue: 59, 83 - 108, 28.03.2025

Derya Hamiye Khaze Shahgoli

Abstract

The ideas and demands of intellectuals in the Idyl-Ural region to publish periodicals in their native language were materialized in 1905. From that year onwards, especially between 1905-1917, dozens of journals and newspapers with various orientations were published. In these publications, which quickly became an integral part of modernization movements in the Turkic world, many articles were written on social rights, education, religion and literature, especially on the issue of independence and future of Turkic peoples. Sharq Qizi which is the focus of this study, was among the women-oriented journals published in Kazan after 1917. Following the Congress of Muslim Women of Russia held on April 24–27th, 1917, it was published in Tatar Turkish in Arabic script in Kazan by the Central Bureau of Muslim Women of Russia. This journal, which was published fors ix issues in total, included translations from Russian and Western literature, poetry, short stories, scientific and political articles, as well as articles on health and nutrition. The primary goal of the journal was to restore women’s social rights and legal status, which had been ignored for centuries, through education and science. In a politically significant period such as 1918, Sharq Qizi played a crucial role not only as a political platform but also as a bridge in the fields of education and science. The journal’s editorial board included prominent intellectuals of the time, such as Aziz Ubaydullin, Ali Rahim, Fatih Amirkhan. This study aims to
analyze the content and general discourse of Sharq Qizi and, for the first time, introduce this journal to Turkish press studies.

Keywords

Tatar press , Sharq Qizi , Muslim women of Russia , Kazan , Idyl-Ural

Ethical Statement

Etik Komite Onayı: Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazar, çıkar çatışması olmadığını beyan eder. Ethical Committee Approval: Ethical committee approval is not required for this research. Funding: This research received no external funding. Conflicts of Interest: The author declares no conflicts of interest in this study.

Kazan’da Çıkarılan Süreli Yayınlardan Şark Kızı (1918)

Abstract

İdil-Ural bölgesinde aydınların kendi ana dillerinde süreli yayın çıkarma düşünce ve talepleri 1905 yılında gerçekleşebilmiş ve bu tarihten sonra özellikle 1905-1917 yılları arasında çeşitli yönelimlere sahip onlarca dergi ve gazete çıkarılmıştır. Hızlı bir şekilde Türk dünyasında modernleşme hareketlerinin önemli bir parçası hâline gelen bu yayınlarda Türk halklarının istiklal ve istikbali meselesi başta olmak üzere toplumsal haklar, eğitim, din ve edebiyat üzerine pek çok yazı kaleme alınmıştır. Çalışmamızda ele alacağımız Şark Kızı adlı dergi, 1917 sonrasında kadınlara yönelik çıkarılmış dergiler arasındadır. 24-27 Nisan 1917 tarihinde düzenlenen Rusya Müslüman Kadınları Kongresi’nin ardından Rusya Müslüman Kadınları Merkez Bürosu tarafından Kazan’da Arap harfli olarak Tatar Türkçesinde çıkarılmıştır. Toplamda altı sayı çıkarılan bu dergide Rus ve Batı edebiyatından çeviriler, şiir ve hikâye türünde eserler, bilimsel ve siyasi
makaleler, sağlık ve beslenme hakkında yazılar yer almıştır. Derginin amacı, kadınların yüzyıllardır göz ardı edilen toplumsal hak ve hukuklarını, eğitim ve bilim ışığında kadınlara yeniden kazandırmak olmuştur. 1918 yılı gibi önemli bir siyasi dönemde, Şark Kızı dergisi yalnızca siyasi bir platform olarak değil aynı zamanda eğitim ve bilim alanında da önemli
bir rol üstlenerek bu alanlarda bir köprü görevi görmüştür. Yazar kadrosunda Aziz Ubeydullin, Ali Rahim ve Fatih Emirhan gibi dönemin önde gelen Tatar aydınlarının yer aldığı bu derginin içerik ve genel söyleminin incelenmesi ve böylelikle ilk kez bu çalışmada ele alınacak Şark Kızı adlı derginin Türk matbuat çalışmalarına kazandırılması hedeflenmektedir.

Keywords

Tatar matbuatı , Şark Kızı , Rusya Müslüman kadınları , Kazan , İdil-Ural

References

• Adiloğlu, A. (2020). Ceditçilik dönemi Kazan Tatar edebiyatında kadın hak ve hürriyetleri meselesi. Gece Kitaplığı.
• Ahunov, A. (2016). Husayın Fayizhanov. Tatarskiy Mir Dönyası, 11, s. 13-14.
• Aynutdinov, P. A. ve Gilazev Z. Z. (2018). Kazanskaya periodika xıx-xxı vv. Tatarskoe Knijnoe İzdatelsvo.
• Bennigsen A. ve Lemercier-Quelquejay C. (1964). La presse et le mouvement natıonal chez les Musulmans de Russıe avant 1920. Mouton & Co Press.
• Gaynanov R., Mardanov R. F. ve Şakurov F. N. (1999). XX. yöz başı Tatar vakıtlı matbugatı. Ruhiyat.
• Gilyazov, İ. (2019). Gorod Kazan i Kazanskiy Universitet b naçale xx veka. Tatarskoe Knijnoe İzdatelstvo.
• Gobeydullin, S., Kulpin Gobeydullin E., Merdanov R. ve Hadiyev İ. (2002). Gaziz Gobaydullin: fenni-biografik cıĕntık. Ruhiyat.
• Gökgöz S. S. (2007). Yevfimiy Aleksandroviç Malov: İdil-Ural’da İslam karşıtı Rus misyon siyaseti. Köksav.
• Hablemitoğlu Ş. ve Hablemitoğlu N. (1998). Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk kadın hareketi (1893-1920). Ajans-Türk Matbaacılık.
• Hafizov F., Sabircanov R. ve Nogmanov İ. (2009). Ediplerimiz: Biobibliografik bĕlĕşmelĕk 1 tom. Tatarskoe Knijnoe İzdatelsvo.
• Hacıyeva, A. (2023). Mirza Kazım Bey ve Türk dili araştırmaları alanındaki hizmetleri. F. Korkmaz (Ed.), 9. Milletlerarası Türkoloji kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 583-592). İstanbul Üniversitesi. https://doi.org/10.26650/PB/ AA10AA14.2023.001.040
• Kanlıdere, A. (2020). Mirza Kâzım Bey (1802-1870), TDV İslam Ansiklopedisi, C 30, s. 162-164.
• Kazan Federal Üniversitesi. (t.y.). İstoriya. 10 Ağustos 2024’te https://kpfu.ru/ about_university/istoriya-universiteta adresinden edinilmiştir.
• Kazan Federal Üniversitesi. (t.y.). O biblioteke-İstoriya. 26 Eylül 2024’te https:// kpfu.ru/library/o-biblioteke/istoriya adresinden edinilmiştir.
• Maraş, İ. ve Türkoğlu İ. (2022). Kayyûm Nâsırî, TDV İslam Ansiklopedisi, C 25, s. 109-110.
• Öner, M. (2009). Kazan Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Remiyev, İ. (1926). Vakitli Tatar matbugatı (1905-1925). Gacur Neşriyatı.
• Şahingöz, M. ve Alp A. (2015). 20. yüzyıl başında Kazan Tatarlarının basın organları (1905-1917). M Şahingöz (Ed.), Kaşgarlı’nın tarihçi torunu Reşat Genç armağanı içinde (s. 211-242). Öncü.
• Veliyev, N. (2005). Fatiḫ Emirḫannıŋ Ruḫı Mirası. Fenner Akadĕmiyesĕnĕŋ. Fen.
• Zagoskin, N. P. (1904). Biografiçeskıy slovar professorob i prepodabateley İmperatorskago Kazanskago Universiteta (1804-1904). Tipo-Litografiya İmperatorskago Universiteta.
• Zahidullina D. F. ve Damullina L. N. (2004). Gali Rehim: Saylanma eserler. Tataristan Kitap.