Din Psikolojisi Perspektifinden Kutadgu Bilig’de Ahlak ve Mutluluk İlişkisi Üzerine Semantik Analizler

Year 2021, Issue: 4, 9 - 44, 30.12.2021

Sümeyye Çakıcı

Abstract

Bu makalenin amacı, din psikolojisi perspektifinden Yusuf Has Hacib’in “Kutadgu Bilig” isimli eserinde yer alan ahlak ilkelerinin mutlulukla ilişkileri üzerine semantik analizler yapmaktır. Bu bağlamda öncelikle eserin değerlendirilmesindeki temel kavramlar olan mutluluk, ahlak ve din olguları analiz edilmiştir. Sonrasında, yazarın kavramları kullanış tarzı üzerinde durularak eserdeki mutluluk olgusunun, ahlakla ilişkisi bağlamı din psikolojisi perspektifinden incelenmiştir. Bu doğrultuda yapıtın içeriğindeki her bir ahlaki özelliğin mutlulukla semantik olarak ne şekilde ilişkilendirildiği din psikolojisi bağlamında açıklanmıştır. Konuyla ilgili verilere ulaşmak amacıyla makalede, dokümantasyon tekniği kullanılmış olup birincil ve ikincil kaynaklar taranarak semantik sonuçlar elde edilmeye çalışılmıştır. Kaynaklar taranırken mutluluk ve ahlaka ilişkin kavramlar dikkate alınmış, Yusuf Has Hacib’in adı geçen eserindeki mutluluk ve ahlak ilişkisini ele alış biçimine odaklanılmıştır. Böylece elde edilen veriler sınıflandırılmış ve din psikolojisi bağlamında analiz edilmiştir. Bu çerçevede Kutadgu Bilig’de yer alan ahlaki özelliklerden iyi ahlak kapsamındaki “güzel konuşmak, doğru olmak, iyilik yapmak, sabırlı olmak, utanmak, alçakgönüllü olmak, cömert olmak, dost olmak, ölçülü olmak, iyi niyetli olmak ve merhametli olmak” gibi özelliklerin kişiyi ve toplumu huzura götürürken; kötü ahlak kapsamına giren “yalan söylemek, cimri olmak, kıskanç olmak, açgözlü olmak” gibi özelliklerin ise kişiyi ve toplumu mutsuzluğa sürükleyeceğine ilişkin nitel bulgulara ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre, Yusuf Has Hacip kitabında bireyin mutluluğa erişebilmesi için ahlaki yetkinliğe ulaşabilmesine dikkat çekmiş ve dünyada huzura ulaşmanın vicdanen rahat olmakla mümkün olacağını, vicdanın ise bireyin fıtratı olduğunu, fıtratın korunması ve ahlaki bilincin elde edilmesiyle mutluluğun sürdürülebileceğini vurgulamıştır. Ancak gerçek mutluluğun bu dünyada olamayacağı için ölüm ötesinde ebedi mutluluğun kazanılacağının da altını çizmiştir. Elde edilen bu semantik verilerden hareketle, (i) eserde yer alan ahlaki ilkelerin bireyin var olma sürecinde yaşam amacı olan mutluluk arayışına bir cevap oluşturabileceği; (ii) mutluluğun ne şekilde elde edilebileceği veya mutluluğun tam olarak ne olduğu konusu hakkında kendilerine dayanak arayanlar için de mutluluğun yollarını gösteren bu eserin ahlak ve din bağlamında oluşturduğu mutluluk postülasıyla giderek sekülerleşen modern bireye örnek teşkil edebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Din psikolojisi, Ahlak, Mutluluk, Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig

Semantic Analysis on the Relationship between Morality and Happiness in Kutadgu Bilig from the Perspective of Psychology of Religion

Abstract

The aim of this article is to make semantic analyzes on the relationship between moral principles and happiness in Yusuf Has Hacib's book "Kutadgu Bilig" from the perspective of the psychology of religion. In this context, first of all, the basic concepts of happiness, morality and religion, which are the main concepts in the evaluation of the work, were analyzed. Afterwards, the concept of happiness in the work was examined from the perspective of the psychology of religion in the context of its relationship with morality, with an emphasis on the author's way of using the concepts. In this direction, how each moral feature in the content of the work is semantically associated with happiness was explained in the context of the psychology of religion. In order to reach data on the subject, documentation technique was used in the article and semantic results were tried to be obtained by scanning primary and secondary sources. While scanning the sources, the concepts related to happiness and morality were taken into account, and the focus was on Yusuf Has Hacib's way of handling the relationship between happiness and morality in the aforementioned work. The data thus obtained were classified and analyzed in the context of the psychology of religion. In this context, qualitative findings were reached that the moral characteristics included in Kutadgu Bilig, such as "speaking well, being truthful, doing good, being patient, feeling ashamed, being humble, being generous, acting friendly, being moderate, having one's heart in the right place, and being compassionate" let the person and the society have peace while the characteristics such as "lying, being stingy, acting jealous, getting greedy", which are within the scope of bad characters, will lead the person and the society to unhappiness. According to the results of the research, Yusuf Has Hacip drew attention to the individual's ability to reach moral competence in order to reach happiness and emphasized that it is possible to reach peace in the world by being comfortable with conscience, and that conscience is the nature of the individual, and happiness can be sustained by preserving the nature and achieving moral consciousness. However, it is underlined that since real happiness cannot be found in this world, eternal happiness will be gained beyond death. Based on these semantic data obtained, (i) the moral principles in the work can be an answer to the pursuit of happiness, which is the purpose of life in the existence of the individual; (ii) it has been concluded that this work, which shows the ways of happiness for those who are looking for a basis for how happiness can be achieved or what happiness is exactly, can set an example for the modern individual who is increasingly secular with the postulate of happiness in the context of morality and religion.

Keywords

Psychology of Religion, Morality, Happiness, Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig

References

• Acaboğa, A. (2007). Din ve mutluluk ilişkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Adler, A. (2012). Bireysel psikoloji (çev. A. Kılıçoğlu). İstanbul: Say Yayınları.
• Akarsu, B. (1982). Mutluluk ahlakı. İstanbul: İnkılâp Yayınevi.
• Akpınar, M. (2008). Kur’an’da kurtuluş öğretisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aristoteles. (2014). Nikomakhos’a etik. (çev. Z. Özcan). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Aydın, M. S. (2007). Din felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Aziz, A. (2008). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
• Başer, S. (2011). Kutadgu Bilig’de kut ve törd. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Bolay, S. H. (2004). Felsefe sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Bozdağ, M. (2000). Ruhsal zekâ. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Bulut, N. (2020). Allah inancı-ahlak ilişkisi: Din eğitimi bağlamında bir inceleme. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınevi.
• Dilaçar, A. (1988). Kutadgu Bilig incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınevi.
• Doğan, M. (1994). Büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Ülke Yayınları.
• Ekin, Y. (1994). İslam ahlakı açısından Lokman Suresinin tefsiri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Esed, M. (2002). Kur’an mesajı. (çev. C. Koytak & A. Ertürk). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Fedayi, O. (2007). Hilmi Ziya Ülken’de dini hayat. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Frager, R. (2011). Kalp, nefs ve ruh (çev. İ. Kapaklıkaya). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Fromm, D. (1982). Erdem ve mutluluk. (çev. A. Yörükan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gazzâli. (1985). Kimya-i saadet (çev. M. Müftüoğlu). İstanbul: Çile Yayınları.
• Güçlü, A. & Uzun, D. & Uzun, S. & Yolal, Ü. H. (2002). Felsefe sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Güngör, G. (1995). Ahlak psikolojisi ve sosyal ahlak. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Has Hacib, Y. (2008). Kutadgu Bilig. (çev. R. R. Arat). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Hayta, A. (2002). İbadetler ve ruh sağlığı. [içinde] Gençlik, din ve değerler psikolojisi. ed. H. Hökelekli, (ss. 117-152). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisine giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Hökelekli, H. (2013). Psikoloji, din ve eğitim yönüyle insani değerler. İstanbul: Dem Yayınları.
• İbn Hazm. (2012). Nefislerdeki ahlaki hastalıkların tedavisi (çev. M. Çağrıcı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaman, H. (2004). Ebu Bekir Razi’nin ahlak felsefesi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kazmaz, S. (2000). Hukuk ve devlet açısından Kutadgu Bilig, Ankara: Takav Yayıncılık.
• Keskin, Z. (2011). İbn Miskeveyh’in mutluluk anlayışı. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıç, R. (2007). Din ve ahlak felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları.
• Kimter, N. (2002). Dini inanç ibadet ve duanın umutsuzlukla ilişkisi üzerine. [içinde] Gençlik, din ve değerler psikolojisi. ed. H. Hökelekli, (ss. 183-207). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Koç, M. (2015). Bir aktivist olarak Hasan Basri Çantay’ın düşüncesinde pratik ahlak temaları: Din ve ahlak psikolojisi perspektifinden semantik analizler. Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (2), 107-156.
• Koç, M. (2020). Bir Osmanlı bilgini olarak Mehmed Birgivi’nin eserlerinde takva ve ahlak ilişkisi: Ahlâk ve tasavvuf psikolojisi perspektifinden semantik analizler. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 1 (2), 39-91.
• Kurt, A. (2008). Sosyolojik din tanımları ve dine teolojik bakış sorunu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2). 73-93.
• Merter, M. (2011). Dokuz yüz katlı insan. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Merter, M. (2014). Nefs psikolojisi ve rüyaların dili. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Okumuş, D. (2005). Gösterişçi dindarlık. İstanbul: Özgü Yayınları.
• Özden, H. (2007). Kutadgu Bilig’de ahlak kavramı ve tıp etiğine etkisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Pazarlı, O. (1968). Din psikolojisi, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Reçber, G. (2006). Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig. İstanbul: Bilge Yayıncılık.
• Sayar, K. (2014). Her şeyin bir anlamı var. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Smith. W. C. (1962). The meaning and end of religion. New York: The Macmillan Comp.
• Tarhan, N. (2013). Duyguların psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Toprak, H. (2014). Ergenlerde mutluluk ve yaşam doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik sağlamlık ve psikolojik ihtiyaç doyumu. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya: Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tûsî, N. (2007). Ahlâk-ı nâsırî. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Tümer, G. (1994). ‘Din’ maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi-9. (ss. 313-314). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türkeri, M. (1999). Seçilmiş eserlerine göre Fahrettin Razi’nin ahlak felsefesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ulusoy, M. (2011). Giderken bana bir şeyler söyledi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ulusoy, M. (2012). Yakınlık. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Yaman, D. (2012). Değerler eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yetim, Ü. (2001). Toplumdan bireye mutluluk resimleri. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Yıldız, H. (1997). Kur’an da mutluluk. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, M. (2001). Dindarlığın tanımı ve boyutları üzerine psikolojik bir çalışma. Tabula Rasa: Felsefe & Teoloji Dergisi, 1 (1), 19-42.