Yağlı Tohumlarda Türkiye'nin Küresel Rekabet Gücünün Analizi

Yıl 2023, , 1 - 14, 27.12.2023

Cansu Kadakoğlu , Bektaş Kadakoğlu , Bahri Karlı

https://doi.org/10.61513/tead.1359769

Öz

Yağlı tohumlu bitkiler insan ve hayvan beslenmesinin yanı sıra enerji sektöründe kullanılması ve yoğunlukla dış ticarete konu olması bakımından stratejik ürünlerdir. Türkiye’de yağlı tohumlu bitkilerin üretimi yurt içi kullanıma yetmemekte ve ihtiyaç duyulan ürünler ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’de yeterlilik derecesi düşük olan ve dış ticaret açığının her yıl arttığı yağlı tohumlu bitkilerin rekabet gücü analiz edilmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC)’den elde edilen veriler kullanılarak, Türkiye’nin yağlı tohumlarda rekabet gücü Balassa’nın Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük İndeksi (RCA), Vollrath’ın Göreli İhracat Avantajı İndeksi (RXA) ve Laursen’in Açıklanmış Simetrik Karşılaştırmalı Üstünlük İndeksi (RSCA) kullanılarak 2010-2021 yılları için hesaplanmıştır. Son beş yıl (2017-2021) ortalamasına göre Türkiye’nin yağlı tohumlarda yeterlilik derecesi %49’dur. Yine son beş yıl ortalamasına göre yağlı tohum dış ticaret açığı 1 milyar 625 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu süreçte dış ticaret açığı %37.63 artmıştır. Türkiye’nin rekabet gücü indeks değerleri ortalaması RCA ve RXA için 0.36, RSCA için ise -0.48 olarak hesaplanmıştır. Türkiye’nin yağlı tohumlarda herhangi bir karşılaştırmalı üstünlüğünün olmadığı ve rekabette dezavantaja sahip olduğu tespit edilmiştir. Dünya pazarında ise Brezilya, Arjantin, Ukrayna ve Bulgaristan’ın yüksek derecede karşılaştırmalı üstünlüğünün olduğu belirlenmiştir. Türkiye’de rekabet gücünün artması için yağlı tohumlarda üretimin artırılması gerekmektedir. Bunun yanı sıra yağlı tohumlarda uygulanan mazot-gübre ve prim desteği, cari fiyatlarla artarken reel fiyatlarla azalmaktadır. Destek tutarları her sene enflasyonun üzerinde belirlenmelidir. Böylece ekim alanlarını genişletecek desteleme politikalarının uygulanmasıyla üretim artışı sağlanacak, yeterlilik derecesi yükselecek, dış ticaret açığı azalacak ve dolayısıyla rekabet gücü artacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yağlı Tohum, Dış Ticaret, Rekabet Gücü, Destekleme Politikası

Analysis of Türkiye's Global Competitiveness in Oilseeds

Öz

Oilseed crops are strategic crops in terms of human and animal nutrition, their use in the energy sector, and being subject to intensive foreign trade. In Türkiye, oilseed crop production is insufficient for domestic use and the needed products are met through imports. This study aims to analyze the competitiveness of oilseed crops with low self-sufficiency in Türkiye, where the trade deficit is increasing every year. Using data from the TurkStat, the FAO and the ITC, Türkiye's competitiveness in oilseeds was calculated for the years 2010-2021 using Balassa's Revised Comparative Advantage (RCA), Vollrath's Relative Export Advantage (RXA) and Laursen's Revised Symmetric Comparative Advantage (RSCA). According to the average of the last five years (2017-2021), Türkiye's degree of sufficiency in oilseeds is 49%. In this period, the foreign trade deficit in oilseeds increased by 37.63% to 1 billion 625 million dollars. Türkiye's average competitiveness index values were calculated as 0.36 for RCA and RXA and -0.48 for RSCA. It is determined that Türkiye has no comparative advantage in oilseeds and a competitive disadvantage. Brazil, Argentina, Ukraine and Bulgaria have a high comparative advantage in the world market. To increase competitiveness in Türkiye, production of oilseeds should be increased. In addition, diesel-fertilizer and deficiency payment support for oilseeds increases in current prices but decreases in real prices. Support amounts should be determined above inflation every year. Thus, implementing support policies that expand the cultivation areas will increase production, increase the degree of sufficiency, reduce the trade deficit and thus increase competitiveness.

Anahtar Kelimeler

Oilseed, Foreign Trade, Competitiveness, Support Policies

Kaynakça

• Abay, C. F., Gürer, B., Türkekul, B., Ören, M. N. (2017). Türkiye'de Uygulanan Tarım Politikalarının Bazı Tarımsal Ürünlerin Rekabet Düzeyine Etkisi Üzerine Bir Araştırma. TÜBİTAK Proje No: 114O649.
• Balassa, B. (1965). Trade Liberalization and “Revealed” Comparative Advantage. The Manchester School of Economic and Social Studies, 33(2), 92-123. https://doi.org/10.1111/j.1467-9957.1965.tb00050.x
• Bashimov, G. (2020). Seçilmiş Tarım Ürünlerinde Karşılaştırmalı Üstünlük: Baltık Ülkeleri Örneği. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 6(1), 28-35.
• FAO, (2023). Food and Agriculture Organization of the United Nations. Figs Production Statistics. http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC. Erişim Tarihi: 13.05.2023.
• Gündüz, O. (2021). Türkiye’de Ayçiçek Yağı Fiyatı Niçin Artıyor: Kısa ve Uzun Dönem Dinamik Analizi. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 10(1), 30-48.
• Hinloopen, J., Van Marrewijk, C. (2001). On the Empirical Distribution of the Balassa Index. Weltwirtschaftliches Archiv, 137(1), 1-35. https://doi.org/10.1007/BF02707598
• Kadakoğlu, B., Karlı, B. (2019). Türkiye'de Yağlı Tohum Üretim ve Dış Ticareti. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(96), 324-341. https://doi.org/10.29228/ASOS.36731
• Kadakoğlu, B., Karlı, B., Bayav, A. (2022). İncir Üretiminin Gelişimi ve Küresel Rekabet Gücü Analizi. Meyve Bilimi, 9(2), 39-47. https://doi.org/10.51532/meyve.1184717
• Kadakoğlu, B., Yılmaz, H. (2022). Türkiye’de Uygulanan Tarımsal Destekleme Politikalarının Ayçiçeği Üretimine Etkisinin Analizi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 28(1), 89-98. https://doi.org/10.24181/tarekoder.1081272
• Kantur, A. (2019). Türkiye'nin dünya pazarında pamuk ve pamuklu dokuma sektörü açısından rekabet gücünün analizi. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, İzmir.
• Karlı, B., Gül, M., Kadakoğlu, B., Karadağ Gürsoy, A. (2018). Türkiye’de Tarımsal Desteklerin Mısır Tarımına Etkileri. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı(1), 307-317.
• Kastakova, E., Bato, V., Dubenova, D. (2023). Competıtıveness on the Global Oilseeds Market. Journal of Economic Research & Business Administration, 144(2), 3-14. https://doi.org/10.26577/be.2023.v144.i2.01
• Kılıç, A. (2013). Türkiye’de pamuğun uluslararası rekabet analizi ve rekabet koşullarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış doktora tezi), Adana.
• Laursen, K. (2015). Revealed Comparative Advantage and the Alternatives as Measures of International Specialization. Eurasian Business Review, 5(1), 99-115. https://doi.org/10.1007/s40821-015-0017-1
• MB, (2023). Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Döviz Kurları. https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/#collapse_2. Erişim Tarihi: 21.08.2023.
• Resmi Gazete, (2006). Tarım Kanunu. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2006/04/20060425-1.htm. Erişim Tarihi: 23.08.2023.
• Resmî Gazete, (2013, 2014, 2015, 2016). Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı.
• Resmî Gazete, (2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022). Bitkisel Üretime Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair Tebliğ.
• SBB, (2023). Strateji Bütçe Başkanlığı. Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programlar. https://www.sbb.gov.tr/yillik-programlar/. Erişim Tarihi: 20.08.2023.
• Semerci, A. (2019). Yağlık Ayçiçeği Üretiminin Ekonomik Analizi: Kırklareli İli Örneği. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(4), 616-623. https://doi.org/10.30910/turkjans.633530
• Semerci, A. Durmuş, E. (2021). Türkiye'de Yağlık Ayçiçeği Üretiminin Analizi. Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9(1), 56-62. https://doi.org/10.24925/turjaf.v9i1.56-62.3688
• Şahinli, M. A. (2011). Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi: Türkiye Pamuk Endüstrisi Üzerine Bir Uygulama. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 11(21), 227-240.
• Thomson, A. M., Metz, M. (1999). Implications of Economic Policy For Food Security: A Training Manual. FAO. https://www.fao.org/3/x3936e/x3936e03.htm Erişim Tarihi: 25.09.2023.
• TÜİK, (2023a). Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Üretim İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr. Erişim Tarihi: 09.08.2023.
• TÜİK, (2023b). Türkiye İstatistik Kurumu, Bitkisel Ürün Denge Tabloları. Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler Denge Tabloları. https://data.tuk.gov.tr/Kategor/GetKategor?p=Tarm-111. Erişim Tarihi: 10.08.2023.
• TÜİK, (2023c). Türkiye İstatistik Kurumu, Enflasyon ve Fiyat İstatistikleri, İstatistiksel Tablolar, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (2003=100). https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr. Erişim Tarihi: 06.10.2023.
• Uçum, İ. (2016). ARIMA Modeli ile Türkiye Soya Üretim ve İthalat Projeksiyonu. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 24-31.
• Vollrath, T. L. (1991). A Theoretical Evaluation of Alternative Trade Intensity Measures of Revealed Comparative Advantage. Weltwirtschaftliches Archiv, 127(2), 265-280. https://doi.org/10.1007/BF02707986
• WB, (2023). The World Bank. https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?end=2021&locations=TR&start=2017. Erişim Tarihi: 20.08.2023.