İlkokul Eğitiminde Dijital Vatandaşlıkla İlgili Yapılan Çalışmaların Meta Sentez Yoluyla İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 22 Sayı: 1, 114 - 135, 30.04.2024

Münevvere Bozkurt , Sibel Yazıcı

https://doi.org/10.37217/tebd.1365048

Öz

Çalışmanın temel amacı, ilkokul eğitiminde dijital vatandaşlıkla ilgili son on yılda yapılan nitel çalışmaların incelenerek güçlü yönlerinin ve sınırlılıklarının belirlenmesidir. Bu kapsamda ilkokul eğitiminde dijital vatandaşlıkla ilgili 14 makale, 6 lisansüstü tez olmak üzere toplam 20 çalışmadan elde edilen veriler meta-sentez ile değerlendirilmiştir. Çalışmalar dâhil etme kriterleri çerçevesinde; YÖK, ULAKBİM, Google Scholar, ERIC ve SSCI veri tabanlarından dijital vatandaşlık ile ilgili kavramlar kullanılarak tam metnine ulaşılan, Türkçe yayınlanmış çalışmalar arasından belirlenmiştir. Elde edilen bulgular ile ilgili araştırma sayılarının 2018 öğretim ders program değişikliği sonrasında artış kaydettiği, sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarının daha fazla değerlendirildiği, sınıf öğretmeni ve öğretmen adaylarıyla görüşme yöntemi kullanılarak çalışmaların yapıldığı fakat ilkokul öğrencileriyle yapılan çalışma sayısının sınırlı kaldığı tespit edilmiştir. Çalışmalarda en çok amaçsal örnekleme ve kolay ulaşılabilir durum örneklemesinin kullanıldığı, veri analiz yöntemlerinden içerik analizinin daha fazla tercih edildiği sonuçlarına ulaşılmıştır. İncelenen çalışmaların sonuçları değerlendirildiğinde; Türkiye’de İlkokul programlarının dijital vatandaşlık ve alt boyutları yönünden düzensiz dağılım gösterdiği ve yeterli düzeyde olmadığı, sınıf öğretmeni ve öğretmen adaylarının dijital vatandaşlık ve alt boyutları hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları tespitler arasındadır. Dijital vatandaşlığa ait içeriğin ilkokul programlarında düzenlenmesi ve sınıf öğretmenleri başta olmak üzere konuyla ilişkili olanlara eğitimler verilmesi öneriler arasındadır.

Anahtar Kelimeler

İlkokul, Dijital vatandaşlık, Meta sentez

Investigation of Studies on Digital Citizenship in Primary Education through Meta Synthesis

Öz

The main purpose of the study is to examine the qualitative studies on digital citizenship in primary school education in recent years. In this research, a total of 20 studies, including 14 articles and 6 theses on digital citizenship in primary school education, were examined in accordance with the determined criteria. It is aimed to present the data obtained from these studies with the meta-synthesis method. Within the framework of the inclusion criteria, concepts related to digital citizenship from YÖK, ULAKBİM, Google Scholar, ERIC and SSCI databases were determined among full-text accessed and Turkish-published studies. According to the findings obtained, the number of studies increased after the 2018 Curriculum change accordingly, it was determined that the social studies curriculum and textbooks were evaluated more. Among the most used sample selection types, purposive sampling and convenience sampling for sampling, document analysis as a data collection tool, and content analysis as a data analysis method were preferred. When the results of the studies examined were evaluated, it was concluded that the primary school curricula had an uneven distribution in terms of digital citizenship and its sub-dimensions and were not at a sufficient level, that the majority of classroom teachers and teacher candidates did not have enough information about digital citizenship.

Anahtar Kelimeler

Primary school, Digital citizenship, Meta synthesis

Kaynakça

• Abide, Ö. F. & Gelişli, Y. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarının ve öğretim programlarının çocukların güvenli internet kullanımları açısından incelenmesi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 7(1), 248-269.
• Akay, G. (2011). Akran öğretimi yönteminin sekizinci sınıf öğrencilerinin dönüşüm geometrisi konusundaki matematik başarılarına ve matematik dersine yönelik tutumlarına etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Altun, N. (2019). Temel eğitim programları ve ders kitaplarının dijital okuryazarlık bağlamında incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Altun, N. & Alpan, G. B. (2021). Temel eğitim programlarında dijital okuryazarlık. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(2), 280-294.
• Aydemir, M. (2019). Yenilenen sosyal bilgiler dersi öğretim programının dijital vatandaşlık ve alt boyutları açısından incelenmesi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 15-38.
• Bakır, E. (2016). Sınıf öğretmeni adaylarının dijital vatandaşlık seviyelerinin dijital vatandaşlık alt boyutlarına göre incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Bennett, W. L., Wells, C. & Rank, A. (2009). Young citizens and civic learning: Two paradigms of citizenship in the digital age. Citizenship Studies, 13(2), 105-120. https://doi/abs/10.1080/13621020902731116
• Boyraz, S. & Tepe, M. (2019). Veri analizi. G. Ocak (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (s. 274-316). Ankara: Pegem Akademi.
• Britten, N., Campbell, R., Pope, C., Donovan, J., Morgan, M. & Pill, R. (2002). Using meta ethnography to synthesise qualitative research: A worked example. Journal of Health Services Research & Policy, 7(4), 209-215.
• Buluç, B. (2012). Eğitim bilimleri enstitüsünde yaşanan sorunlar ve yeniden yapılandırma ihtiyacı. Eğitime Bakış Dergisi, 8(23), 135-139. https://docplayer.biz.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları.
• Gough, D., Thomas, J. & Oliver, S. (2012). Clarifying differences between review designs and methods. Systematic Reviews, 1(1), 1-9. https://systematicreviewsjournal.biomedcentral.com/ sayfasından erişilmiştir.
• Görmez, E. (2016). Öğretmen adaylarının “dijital vatandaşlık ve alt boyutları” hakkındaki görüşleri (bir durum çalışması). Electronic Turkish Studies, 11(21), 125-144.
• Görmez, E. (2017). Öğretmenlerin dijital vatandaşlık ve alt boyutları hakkındaki düzeyleri (Van ili örneği). Akademik Bakış Dergisi, 60(1), 52-74. http://www.akademikbakis.org sayfasından erişilmiştir.
• Gültekin, M. & Çubukçu, Z. (2008). İlköğretim öğretmenlerinin hizmetiçi eğitime ilişkin görüşleri. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(19), 185-201.
• Hannes, K. & Macaitis, K. (2012). A move to more systematic and transparent approaches in qualitative evidence synthesis: Update on a review of published papers. Qualitative Research, 12(4), 402-442. https://doi/abs/10.1177/1468794111432992
• Kalaycı, N. & Baysal, S. B. (2020). Sosyal bilgiler öğretim programlarının karşılaştırmalı analizi (2005-2017-2018). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 106-129.
• Kara, T. & Atasoy, E. (2019). Sosyal bilgiler öğretim programı ve ders kitaplarının (2018) dijital vatandaşlık kavramı ve alt boyutları bağlamında incelenmesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(41), 133-154.
• Karaduman, H. (2011). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde dijital vatandaşlığa dayalı etkinliklerin öğrencilerin dijital ortamdaki tutumlarına etkisi ve öğrenme öğretme sürecine yansımaları. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Kaya, N. & Akçadağ, T. (2022). Eğitimde hizmet içi eğitim faaliyetlerine ilişkin öğretmen görüşleri. Journal of Sustainable Education Studies, 3(4), 194-206.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Kilci, Z. (2019). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin dijital vatandaşlığa yönelik görüşleri ve uygulamaları. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2018). Millî Eğitim Bakanlığı Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. Ankara: MEB.
• Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2. b.). Thousand Oaks, CA: Sage.
• Ocak, G. (2019). Bilimsel araştırmalarda kullanılan veri toplama yolları. G. Ocak (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (s. 218-268). Ankara: Pegem Akademi.
• Öncül, B. (2020). İlkokul öğrencilerinin dijital vatandaşlık farkındalıklarının akran öğretimiyle geliştirilmesi. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Özdemir, L. (2021). Türkiye’de hizmet içi eğitim süreci ve öğretmenlerin hizmet içi eğitim gereksinimlerinin nedenleri ile uygulamada karşılaşılan sorunlar hakkında literatür taraması. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8, 495-523.
• Özkaya, Y. & Erat, Y. (2022). Türkiye’de dijital okuryazarlık çalışmaları: Literatüre dayalı nitel bir araştırma. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 240-256.
• Öztürk, M. (2021). Dijital vatandaşlık araştırmalarının incelenmesi: Kavramsal ve yöntemsel eğilimler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11(2), 385-393.
• Polat, S. & Ay, O. (2016). Meta-sentez: Kavramsal bir çözümleme. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 4(2), 52-64.
• Prensky, M. (2016). Education to better their world: Unleashing the power of 21st-Century Kids. New York: Teachers College Press.
• Sarı, İ. & Taşer, S. (2018). Türkiye’de dijital vatandaşlıkla ilgili yapılan yüksek lisans ve doktora tezlerinin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(6), 1063-1069.
• Sarıgöl, B. (2022). 2018 Sosyal bilgiler öğretim programının dijital okuryazarlık becerisi bakımından yeterliliğinin incelenmesi. Kapadokya Eğitim Dergisi, 3(1), 8-17.
• Sevigen, M. & Yılar, M. B. (2022). Türkiye’de eğitim alanında yazılan dijital vatandaşlık konulu lisansüstü tezlerdeki eğilimler. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 6(1), 47-70.
• Seylan, S. (2008). Medya okuryazarlığı ders uygulamalarında dünya üzerinde görülen aksaklıklar. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Sözer, Y. (2015). Sınıf içi öğrenmeleri destekleyen okul dışı aktif öğrenmeler: Bir meta-sentez çalışması. (Doktora Tezi). https://acikerisim.dicle.edu.tr sayfasından erişilmiştir.
• Şahin, Ç. & Karakuş, G. (2019). Katılımcıları seçme: Evren ve örneklem. G. Ocak (Ed.), Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri içinde (s. 180-214). Ankara: Pegem Akademi.
• Şen, F. G. (2022). İlkokul öğrencilerine yönelik dijital vatandaşlık tutum ölçeği geliştirme: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Turan, S. & Karasu-Avcı, E. (2018). 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı'nın dijital vatandaşlık bağlamında incelenmesi. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi, 1(1), 28-38.
• Türkmenoğlu, M. & Baştuğ, M. (2017). İlkokulda akran öğretimi aracılığıyla okuma güçlüğünün giderilmesi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(1), 36-66.
• Yamaç, A. (2019). Dijital okuma ve yazma uygulamalarının ilkokul düzeyinde kullanımına yönelik sınıf öğretmeni adaylarının algıları. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), 1-25.
• Yeşiltaş, E. & Gez-Çinpolat, A. (2022). Eğitimde dijital vatandaşlık ile ilgili araştırmalara yönelik bibliyometrik bir analiz. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 46(1), 149-158.
• Zimmer, L. (2006). Qualitative meta‐synthesis: A question of dialoguing with texts. Journal of Advanced Nursing, 53(3), 311-318. https://doi/abs/10.1111/j.1365-2648.2006.03721.x