Sosyal Etkinlik Kulübü Kapsamında Verilen Siber Zorbalık Eğitiminin Öğrencilerin Siber Zorbalık Farkındalık Düzeyine Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 1, 15 - 37

Burak Atatekin , Aslihan İstanbullu

https://doi.org/10.37217/tebd.1526026

Öz

Bu araştırmanın amacı öğrencilerin siber zorbalık farkındalığını artırmaya yönelik bir çalışma yürütmektir. Bu amacı gerçekleştirmek için gönüllü öğrencilerden oluşan Siber Dostlar Kulübü oluşturulmuştur. Araştırmanın çalışma grubunu 2023-2024 eğitim öğretim yılı içerisinde bir devlet ortaokulunda yer alan, uygun örneklem yöntemine göre seçilen 355 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmada tek gruplu ön test son test deneysel araştırma deseni kullanılmıştır. Verilerin toplanması için “Kişisel Bilgi Formu” ve “Sanal Zorbalık Farkındalık Ölçeği” kullanılmıştır. Dört haftalık deneysel süreç planlanmıştır. Siber Dostlar Kulübü tarafından siber zorbalık farkındalığı oluşturabilmek adına eğitim kurumunda bulunan tüm paydaşlara yönelik çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir. Verilerin analizinde SPSS 26 programından faydalanılmıştır. Verilerin çarpıklık ve basıklık değerleri -2 ile +2 aralığında olduğundan veriler normal dağılım göstermektedir. Gruplar arası farklılıkların anlamlı olup olmadığını belirlemek için parametrik analiz yöntemlerinden bağımlı örneklem T testi, bağımsız örneklem T testi ve ANOVA kullanılmıştır. Etki büyüklüğünün belirlenmesinde eta-kare (η2) formülü uygulanmıştır. Araştırma sonucunda Siber Dostlar Kulübü tarafından yapılan etkinliklerin öğrencilerin siber zorbalık farkındalık düzeylerini arttırdığı, cinsiyet değişkenine göre siber zorbalık farkındalık düzeyinin erkek öğrenciler lehine anlamlı olduğu, sınıf kademesine göre bakıldığında ise ortalamalarda farklılık olsa da sınıflar arasında anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırma sonuçlarının eğitim kurumlarında siber zorbalığı önlemeye yönelik oluşturulacak politikaların ve planların önemine dikkat çekmesi açısından alanyazına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siber zorbalık, Siber zorbalık farkındalığı, Farkındalık eğitimi

The Impact of Cyberbullying Education Provided Within the Scope of Social Activity Clubs on Students' Awareness Levels of Cyberbullying

Öz

The aim of this research is to conduct a study to increase students' awareness of cyberbullying. To achieve this goal, the Cyber Friends Club was established with voluntary students. The study group consisted of 355 students from a public secondary school during the 2023-2024 academic year using convenience sampling method. The research used a one-group pretest-posttest experimental design. The "Personal Information Form" and the "Cyberbullying Awareness Scale" were used to collect data. A four-week experimental process was planned. Various activities were organized by the Cyber Friends Club for all stakeholders in the educational institution to raise awareness of cyberbullying. SPSS 26 was used for data analysis. When examining the normality assumptions of the data, it was observed that the skewness and kurtosis values were between -2 and +2, indicating that the data followed a normal distribution. To determine whether there were significant differences between groups, parametric analysis methods such as the dependent sample t-test, independent sample t-test, and ANOVA were used. The eta-squared (η2) formula was applied to determine the effect size. The results of the study showed that the activities carried out by the Cyber Friends Club increased students' awareness of cyberbullying, that the awareness level was significantly higher among male students in terms of gender, and that although there were differences in the means based on grade level, there was no significant difference between the classes. It is believed that the results of this research will contribute to the literature in terms of emphasizing the importance of policies and plans to be developed to prevent cyberbullying in educational institutions.

Anahtar Kelimeler

Cyberbullying, Cyberbullying awareness, Awareness education

Kaynakça

• Akada, T. (2023). Okul müdürlerinin teknoloji liderliği ve öğretmenlerin sanal zorbalık farkındalıkları. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Akca, E. B., Sayımer, İ., Salı, J. B., & Başak, B. E. (2014). Okulda siber zorbalığın nedenleri, türleri ve medya okuryazarlığı eğitiminin önleyici çalışmalardaki yeri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi, 2(2), 17-30. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ejoir/issue/5377/72971 sayfasından erişilmiştir.
• Akca, E. B. & Sayımer, İ. (2017). Siber zorbalık kavramı, türleri ve ilişkili olduğu faktörler: mevcut araştırmalar üzerinden bir değerlendirme. AJIT-E: Academic Journal of Information Technology, 8(30), 7-19. https://doi.org/10.5824/1309-1581.2017.5.001.x
• Akpınar, A. (2023). Lise öğrencilerinin siber zorbalık ve siber mağduriyet yaşantılarının okula bağlılık ile ilişkisinin belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Al, S. (2023). Ters yüz edilmiş sosyal bilgiler derslerinde aktif öğrenme yöntemlerinin işe koşulması: Bir eylem araştırması. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Anderson, K. L. (2012). Cyber-bullying: New kid on the block. (Yüksek Lisans Tezi). http://hdl.handle.net/10211.9/1814 sayfasından erişilmiştir.
• Aslan, M. & Polat, M. O. (2023). Tüm boyutlarıyla akran zorbalığı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 43-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbdergi/issue/80205/1163829 sayfasından erişilmiştir.
• Avcı, Ç. (2019). İlkokullarda gerçekleştirilen öğrenci kulübü ve toplum hizmeti çalışmalarına ilişkin öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Ay, K. (2015). Öğrenci kulüp etkinliklerinin öğretim programında yer alan temel becerileri geliştirmedeki etkililik düzeyine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Ayas, T., Aydın, F., & Horzum, M. B. (2015). Sanal zorbalık farkındalık ölçeği: Geçerlilik ve güvenirlilik çalışması. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 2(2), 38-51. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ojtac/issue/28470/303440 sayfasından erişilmiştir.
• Aydın, F. (2016). Sanal zorbalık eğitiminin 6. sınıf öğrencilerinin sanal zorbalık farkındalığına etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Beran, T. & Li, Q. (2005). Cyber-harassment: a new method for an old behavior. Journal of Educational Computing Research, 32(3), 265–277. https://doi.org/10.2190/8YQM-B04H-PG4D-BLLH
• Bakır, G. & Elma, C. (2023). Ortaokullarda okul zorbalığını önleme politikaları: okul yöneticilerinin görüşlerine dayalı bir inceleme. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 9(70), 3357-3371. https://dx.doi.org/10.29228/sm
• Buelow, M. T. & Hargis, M. B. (2013). The relationship between cyberbullying and academic achievement across grade levels. Computers in Human Behavior, 29(3), 800-808.
• Bulgurcu, S. (2011). İstanbul ilinde bir ilköğretim okulunda 6–8. sınıflarda akran zorbalığı sıklığının araştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Bulut, E. (2018). Öğrenci, öğretmen ve velilerin gözünden ortaokul öğrencilerinin sanal zorbalık farkındalık düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Büyükikiz, A. (2021). Türkçe öğretmenlerinin aktif öğrenmeye ilişkin farkındalıkları ve derslerde aktif öğrenmeyi uygulama durumları. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (22. b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri (29. b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Campbell, M. A. (2005). Cyber bullying: An old problem in a new guise? Australian Journal of Guidance and Counselling, 15(1), 68-76. https://doi.org/10.1375/ajgc.15.1.68
• Cassidy, W., Jackson, M., & Brown, K. N. (2009). Sticks and stones can break my bones, but how can pixels hurt me? Students experiences with cyber-bullying. School Psychology International, 30(4), 383-402. https://doi.org/10.1177/0143034309106948
• Cassidy, W., Faucher, C., & Jackson, M. (2013). Cyberbullying among youth: A comprehensive review of the literature. Educational Psychology Review, 25(1), 51-75. https://doi.org/10.1007/s10648-012-9199-9
• Costa, M. R. D., Xavier, C. C., Andrade, A. C. D. S., Proietti, F. A., & Caiaffa, W. T. (2015). Bullying among adolescents in a Brazilian urban center– “Health in Beagá” study. Revista de Saude Publica, 49(56), 1-10. https://doi.org/10.1590/S0034-8910.2015049005188
• Çınar, İ. (2012). Öğrenci kulüpleri ve demokrasi kültürü. Ankara: Ütopya.
• Earlyana, Q. T. & Kusdiyati, S. (2023). Pengaruh Problematic Internet Use terhadap Perilaku Cyberbullying pada Remaja Akhir Pelaku Cyberbullying. Bandung Conference Series: Psychology Science, 3(1), 168-175. https://doi.org/10.29313/bcsps.v3i1.5181
• Elçi, A. & Seçkin, Z. (2016). Cyberbullying awareness for mitigating consequences in higher education. Journal of Interpersonal Violence, 34(5)946-960. https://doi.org/10.1177/0886260516646095
• Ellis, T. & Brass, B. (2017). Bullying victimization as a predictor of suicidality among south dakota adolescents: A secondary data analysis using the 2015 youth risk behavior survey. Great Plains Sociologist, 27(1), 41-57. https://openprairie.sdstate.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1157& context=greatplainssociologist sayfasından erişilmiştir.
• George, D. & Mallery, M. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update (10. b.). Boston: Pearson.
• Gökbulut, B. & Akbaş, C. (2023). Ortaokul öğrencilerinin siber zorbalık düzeylerinin incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 14(5), 109-127. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1336942
• Gönültaş, M. (2019). Üniversite öğrencilerinin siber zorbalık ve siber mağduriyet düzeylerinin problemli internet kullanım düzeyleri ve demografik değişkenlere göre incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Gündüz, İ. (2011). Dokuzuncu sınıf coğrafya derslerinde ders dışı etkinliklerin öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Gündüz, Ş., Akgün, F., & Özgür, H. (2021). Determination of secondary school students’ levels of sensitivity towards cyberbullying and cyberbullying behaviour. Participatory Eduucational Research, 8(1), 70-89. https://doi.org/10.17275/per.21.4.8.1
• Güngören, C., Gür-Erdoğan, Ö., & Ayas, T. (2018). Sanal zorbalık ile ilgili yapılmış lisansüstü tezlerin yapısal incelenmesi. Online Journal of Technology Addiction and Cyberbullying, 5(2), 1-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ojtac/issue/41898/422482 sayfasından erişilmiştir.
• Hakan, S. (2011). İlköğretim öğrencilerinin farklı zorbalık türleri ile karşı karşıya kalma sıklığının ve boyun eğme davranışı ile durumluk-sürekli öfke ile ilişkisinin karşılaştırılması. Milli Eğitim Dergisi, 41(190), 54-71. https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/36192/406911 sayfasından erişilmiştir.
• Horzum, M. B. & Ayas, T. (2013). Rehber öğretmenlerin sanal zorbalık farkındalık düzeyinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(3), 195-205. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunefd/issue/7791/101916 sayfasından erişilmiştir.
• Kalender, K. K. & Keser, H. (2020). Sosyal paylaşım siteleri ve siber zorbalık. İ. Tanrıkulu (Ed.), Siber zorbalık içinde (s. 94-117). Ankara: Anı.
• Kavuk, M. (2016). Ortaokul ve liselerin siber zorbalık farkındalık profillerinin oluşturulması ve okul paydaşlarına yönelik siber zorbalık farkındalık eğitimi etkililiğinin değerlendirilmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Kaya, Ö. S. (2014). Sensitivity and awareness level of preservice teachers about cyberbullying. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Keser, H. & Kavuk, M. (2015). Okulda siber zorbalık farkındalık anketinin geliştirilmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi 23(1), 17-30. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/166225 sayfasından erişilmiştir.
• Kılbaş, Ş. (2010). Rekreasyon boş zamanı değerlendirme (4. b.). Ankara: Gazi.
• Kocatürk, M. (2017). Siber zorbalık konusunda yapılan tez çalışmalarının metodolojik değerlendirilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 6(4), 266-271. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/31.metin_kocaturk.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Kocatürk, M. & Kurtça, T. T. (2021). Akran zorbalığı ve mağduriyeti, siber zorbalık, ahlaki uzaklaşma ve empatik ilgi arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(79), 1123-1136. https://doi.org/10.17755/esosder.834590
• Köse, E. (2013). Eğitim kurumlarında gerçekleştirilen ders dışı etkinliklerin sınıflandırılmasına yönelik bir öneri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(2), 336-353. https://doi.org/10.7884/teke.151
• Li, Q. (2007). New bottle but old wine: A research of cyberbullying in schools. Computers in Human Behavior, 23(4), 1777-1791.
• MEB. (2020). Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersi Öğretim Programı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/202312491032309-Bili%C5%9Fim%20Teknolojileri%20ve %20Yaz%C4%B1l%C4%B1m.pdf sayfasından erişilmiştir.
• MEB. (2023). Eğitimde Geleceğe Bakış Raporu. https://ttkbyayin.meb.gov.tr/yayin/174 sayfasından erişilmiştir.
• Mıhcı, P. (2016). Ortaokul öğrencileri, öğretmenleri, okul yöneticileri ve velilerin siber sağlık durumlarının incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Mitchum, A. L. & Pemberton, A. R. (2013). Gender differences in adolescents' cyberbullying perceptions: exploring the common ground. Journal of Adolescent Health, 52(6), 680-687.
• OECD. (2023). PISA 2022 Türkiye Raporu. https://pisa.meb.gov.tr/www/pisa-2022-turkiye-raporu-yayimlandi/icerik/11 sayfasından erişilmiştir.
• Olweus, D. (2012). Cyberbullying: An overwiew of the research and prevention efforts. European Journal of Developmental Psychology, 9(2), 214-228.
• Özateş-Gelmez, Ö. S. (2020). Ortaokul öğrencilerinin siber zorbalığa ilişkin duyarlılıklarının incelenmesi. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 8, 75-90. https://dergipark.org.tr/tr/pub/genclik arastirmalari/issue/59468/745933 sayfasından erişilmiştir.
• Özer, H. (2016). Ortaokul ve lise öğrencilerinin siber zorbalık tutum ve duyarlılıklarının drama metoduyla incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Palermiti, A. L., Servidio, R., Bartolo, M. G., & Costabile, A. (2017). Cyberbullying and selfesteem: An Italian study. Computers in Human Behavior, 69, 136-141. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.12.026
• Perren, S. & Gutzwiller-Helfenfinger, E. (2012). Cyberbullying and traditional bullying in adolescence: The role of moral emotions, moral values, and moral disengagement. Journal of Youth and Adolescence, 41(6), 723-735. https://doi.org/10.1007/s10964-012-9754-2
• Pişkin, M. (2006). Akran zorbalığı olgusunun ilköğretim öğrencileri arasındaki yaygınlığının incelenmesi. Şiddet ve Okul: Okul ve Çevresinde Çocuğa Yönelik Şiddet ve Alınabilecek Tedbirler Sempozyumu içinde (ss. 19-20). İstanbul, Türkiye.
• Polat, O. (2021). Şiddet. Ankara: Seçkin.
• Polat, S. B. (2017). Ortaokullardaki sosyal kulüp çalışmalarının etkililiğine yönelik yönetici, öğretmen ve öğrenci görüşlerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Pouwels, J. L., Lansu, T. A., & Cillessen, A. H. (2016). Participant roles of bullying in adolescence: Status characteristics, social behavior, and assignment criteria. Aggressive Behavior, 42(3), 239-253. https://doi.org/10.1002/ab.21614
• Sağlam, A. & İkiz, F. E. (2017). Ortaokul öğrencilerinin şiddet eğilimleri ile okula bağlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1235-1246. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2017.330253.
• Sarı, F. & Seferoğlu, S. S. (2019). Ortaokul öğrencilerinin sanal zorbalık farkındalık durumları ile sanal zorbalık yapma ve mağdur olma durumlarının incelenmesi. Online Journal of Technology Addiction and Cyberbullying, 6(1), 54-76. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ojtac/issue/46712/478297 sayfasından erişilmiştir.
• Sezgin, S. (2023). Akran zorbalığını önlemeye yönelik psikoeğitim programının zorbalık düzeyi ve problem çözme becerisi üzerindeki etkisi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Simmons, K. D. & Bynum, Y. P. (2014). Cyberbullying: six things administrators can do. Education, 134(4), 452-456. https://www.learntechlib.org/p/155368/ sayfasından erişilmiştir.
• Şengü-Tan, H. (2020). Siber zorbalık eğitiminde durumlu öğrenme yönteminin uygulanması. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Tanrıkulu, İ. (2020). Siber zorbalık ve kavramsal konular. İ. Tanrıkulu (Ed.), Siber zorbalık içinde (s. 7-22). Ankara: Anı.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023a). On İkinci Kalkınma Planı. https://onikinciplan.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/11/On-Ikinci-Kalkinma-Plani_2024-2028.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2023b). 2023 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/11/2023-Yili-Cumhurbaskanligi-Yillik-Programi.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2023-49407 sayfasından erişilmiştir.
• Uysal, İ., Duman, G., Yazıcı, E., & Şahin, M. (2014). Öğretmen adaylarının siber zorbalık duyarlılıkları ve siber zorbalık duyarlılık ölçeğinin bazı psikometrik özellikleri. Ege Eğitim Dergisi, 15(1), 191-210. https://doi.org/10.12984/eed.54545
• Uysal, H. & Ocak, M. A. (2023). Çevrimiçi Arduino programlama öğretiminde bağlılık ve özyeterlilik algısı. Akademik Açı, 3(2), 53-100. https://doi.org/10.59597/akademikaci.1297750
• Yardım, T. E. (2022). Yardım çevrimiçi oyun oynayan üniversite öğrencilerinin siber zorbalık/mağduriyet düzeyleri ile empati arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Ybarra, M. L. & Mitchell, K. J. (2004). Youth engaging in online harassment: Associations with caregiver-child relationships, internet use, and personal characteristics. Journal of Adolescence, 27(3), 297-311.
• Yetim, S. (2015). Siber zorbalık Türkiye ve ABD karşılaştırması (ABD V. Drew Dosyası). Türkiye Barolar Birliği Dergisi(120), 325-384. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/177937/ sayfasından erişilmiştir.
• Yıldız, D. & Uzunsakal, E. (2018). Alan araştırmalarında güvenilirlik testlerinin karşılaştırılması ve tarımsal veriler üzerine bir uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 16-28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuusbd/issue/38311/399621 sayfasından erişilmiştir.
• Yüksel-Özmen, Ş. (2018). Dijital şiddet, siber zorbalık ve yeni medya okuryazarlığı üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(61), 958-966. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2989