Yükseköğretim Alanında Yeni Bir Ölçek: Yükseköğretim Dinamik Yetenekler Ölçeği

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 3, 2350 - 2374

Nurdan Ödemiş Keleş , Ferudun Sezgin

https://doi.org/10.37217/tebd.1742010

Öz

Dinamik yetenekler kurumların hızla değişen çevreye uyum sağlamak amacıyla iç ve dış yeterliliklerini bütünleştirme, oluşturma ve dönüştürme (yeniden yapılandırma) yeteneğini ifade eden bir yaklaşımdır. Yaklaşım, üniversitelerin çevrelerindeki hızlı değişime ayak uydurabilmeleri ve tercih edilebilir kalmaları için kullanışlı bir çerçeve sunmaktadır. Bu amaçla araştırma yükseköğretim kurumlarının dinamik yeteneklerini öğrenci algılarına göre belirlemek için yeni, çok boyutlu, geçerli ve güvenilir bir ölçek yapısının geliştirilme sürecini ortaya koymaktadır. Araştırma daha önce yükseköğretim alanında öğrenci algılarına göre dinamik yetenekleri ölçen bir aracın olmamasından dolayı özgün ve değerlidir. Araştırmaya Türkiye’de bir kamu üniversitesinde üçüncü ve dördüncü sınıfta öğrenim gören 559 öğrenci katılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre 27 maddeden oluşan Yükseköğretim Dinamik Yetenekler Ölçeği, yükseköğretim kurumlarının dinamik yeteneklerine ilişkin öğrenci algılarını ölçen kabul edilebilir iç geçerliğe ve güvenirliğe sahip bir yapı ortaya koymuştur. Algılama, yakalama, sosyal katkı, yönetim desteği ve dönüştürme olmak üzere ortaya çıkan beş faktörlü yapı, açıklanan varyansın toplam %60,40’ını oluşturmaktadır. Açımlayıcı faktör analizi ile elde edilen yapıya doğrulayıcı faktör analizleri yapılmış ve ölçek için ortaya çıkan modelin kabul edilebilir olduğu görülmüştür. Bu yenilikçi ölçek, yükseköğretimde öğrenci merkezli bir bakış açısı sunarak dinamik yetenekler yaklaşımını zenginleştirmekte ve alanyazındaki önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Bulgular, üniversitelerin öğrenci içgörüleri sayesinde değişen ortamlara nasıl etkili uyum sağlayabileceğini anlamaya katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yükseköğretim , Ölçek geliştirme , Dinamik yetenekler , Üniversite öğrencileri

A New Scale in Higher Education: Higher Education Dynamic Capabilities Scale

Öz

Dynamic capabilities refer to the ability of institutions to integrate, create, and reconfigure internal and external competencies to adapt to rapidly changing environments. This approach presents a relevant framework for universities to adapt changing environments, and to remain competitive. This research reveals the process of developing a valid, reliable, and multidimensional scale to measure higher education institutions' dynamic capabilities from students' perspectives. The research is original and valuable since there is no tool that measures dynamic capabilities based on student perceptions in the field of higher education. The study involved 559 third and fourth-year students from a public university in Türkiye. The Higher Education Dynamic Capabilities Scale, comprising 27 items, exhibited a model with acceptable internal validity and reliability. In the five-factor model including sensing, seizing, social contribution, management support, and transformation, the factors collectively explain 60.40% of the total variance, demonstrating the scale's robustness. The confirmatory factor analysis confirmed the acceptability of the model, establishing the scale as a valid tool for measuring dynamic capabilities in universities. This innovative scale enriches the dynamic capabilities approach by offering a student-centred perspective in higher education, filling a significant gap in the literature. The findings contribute to understanding how universities can adapt effectively to changing environments by leveraging student insights.

Anahtar Kelimeler

Higher education , Scale development , Dynamic capabilities , University students

Kaynakça

• Adnan Menderes Üniversitesi. (2025). Önlisans ve lisans öğrenci sayıları. https://idari.adu.edu.tr/db/ogrenciisleri/tr/1-onlisans-ve-lisans-ogrenci-sayilari-2024-2025-egitim-ogretim-yili--12503 sayfasından erişilmiştir.
• Arslan, K. & Sezgin, F. (2023). A novel measure for soft power: Perceived soft power scale for international students. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(2), 961-997. https://doi.org/10.17152/gefad.1252978
• Baumgartner, H. & Homburg, C. (1996). Applications of structural equation modeling in marketing and consumer research: A review. International Journal of Research in Marketing, 13(2), 139–161. https://doi.org/10.1016/0167-8116(95)00038-0
• Bejinaru, R. (2017). Dynamic capabilities of universities in the knowledge economy. Management Dynamics in the Knowledge Economy, 5(4), 577–595. https://doi.org/10.25019/MDKE/5.4.07
• Büyüköztürk, Ş. (2018). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Pegem.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. K., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem.
• Cohen, R. J., Schneider, W. J., & Tobin, R. M. (2022). Psychological testing and assessment: An introduction to tests and measurement (10. b.). McGraw Hill.
• Comrey, A. L. & Lee, H. B. (2013). A first course in factor analysis (3. b.). Psychology.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları (c. 2). Pegem Akademi.
• DeVellis, R. F. (2017). Scale development: Theory and applications (4. b.). Sage.
• Eurydice. (2025). 10. Kalite Güvencesi. https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/tr/eurypedia/turkiye/kalite-guvencesi sayfasından erişilmiştir.
• Field, A. (2024). Discovering statistics using IBM SPSS statistics. Sage.
• Finch, D. J., Peacock, M., Levallet, N., & Foster, W. (2016). A dynamic capabilities view of employability: Exploring the drivers of competitive advantage for university graduates. Education+Training, 58(1), 61–81. https://doi.org/10.1108/ET-02-2015-0013
• Gay, L. R., Mills, G. E., & Airasian, P. (2009). Educational research competencies for analysis and applications. Pearson.
• George, D. & Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update. Allyn & Bacon.
• Hair, J. F., Anderson, R. E., Babin, B. J., & Black, W. C. (2010). Multivariate data analysis: A global perspective (c. 7). Pearson Education.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2014). Multivariate data analysis (7. b.). Pearson.
• Heaton, S., Lewin, D., & Teece, D. J. (2020). Managing campus entrepreneurship: Dynamic capabilities and university leadership. Managerial and Decision Economics, 41(6), 1126-1140.
• Henao-Garcia, E. A., Lopez-Gonzalez, M., & Garces-Marin, R. (2014). Research and innovation capabilities measurement in higher education institutions: A dynamic capabilities approach. Entramado, 10(1), 252–271.
• Helfat, C. E., Finkelstein, S., Mitchell, W., Peteraf, M., Singh, H., Teece, D., & Winter, S. G. (2007). Dynamic capabilities: Understanding strategic change in organizations. Blackwell.
• Hidalgo-Penate, A., Padron-Robaina, V., & Nieves, J. (2019). Knowledge as a driver of dynamic capabilities and learning outcomes. Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 24, 143–154. https://doi.org/10.1016/j.jhlste.2019.02.004
• Hu, L. T. & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55.
• Huang, Z. Y. (2005). Development and validation of dynamic capability index for school administration. (Doktora Tezi). https://ndltd.ncl.edu.tw sayfasından erişilmiştir.
• Hube, B., Stockport, G., & Soutar, G. (2022). A cogwheel model of dynamic capabilities: Evidence from an Australian university. Australian Journal of Public Administration, 81(1), 1–20. https://doi.org/10.1111/1467-8500.12554
• Iacobucci, D. (2009). Everything you always wanted to know about SEM (structural equations modeling) but were afraid to ask. Journal of Consumer Psychology, 19(4), 673–680. https://doi.org/10.1016/j.jcps.2009.09.002
• Jöreskog, K. G. & Sörbom, D. (1996). Lisrel 8: User’s reference guide. Scientific Software.
• Kazancı-Tınmaz, A. & Sezgin, F. (2023). Development of the Research Literacy Scale for Teachers. SAGE Open, 13(4), 21582440231199033.
• Kline, R. B. (2011). Principles and practice of structural equation modeling (3. b.). The Guilford.
• Kump, B., Engelmann, A., Kessler, A., & Schweiger, C. (2019). Toward a dynamic capabilities scale: Measuring organizational sensing, seizing, and transforming capacities. Industrial and Corporate Change, 28(5), 1149–1172. https://doi.org/10.1093/icc/dty054
• Lloret, S., Ferreres, A., Hernández, A., & Tomás, I. (2017). The exploratory factor analysis of items: Guided analysis based on empirical data and software. Anales de Psicología, 33(2), 417–432. https://doi.org/10.1093/icc/dty054
• Lopez-Cabrales, A., Bornay-Barrachina, M., & Diaz-Fernandez, M. (2017). Leadership and dynamic capabilities: the role of HR systems. Personnel Review, 46(2), 255–276. https://doi.org/10.1108/PR-05-2015-0146
• Ma, J. & Todorovic, Z. (2011). Making universities relevant: Market orientation as a dynamic capability within institutions of higher learning. Academy of Marketing Studies Journal, 15, 1–15.
• Makkonen, H., Pohjola, M., Olkkonen, R., & Koponen, A. (2014). Dynamic capabilities and firm performance in a financial crisis. Journal of Business Research, 67(1), 2707–2719. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2013.03.02.
• McDonald, R. P. & Ho, M.- H. R. (2002). Principles and practice in reporting statistical equation analyses. Psychological Methods, 7(1), 64–82. https://doi.org/10.1037/1082-989X.7. 1.64
• Mutmainaha, I., Suharjob, B., Kirbrandoko, & Nurmalinad, R. (2020). The influence of dynamic capability and performance on the competitiveness of private higher education. International Journal of Innovation, Creativity and Change, 12(9), 456–470.
• Muneeb, D., Tehseen, S., & Saeed, K. (2020). A study on dynamic capabilities view of doctoral students’ research productivity. International Journal of Organizational Analysis, 28(1), 1–17. https://doi.org/10.1108/IJOA-07-2018-1479
• Nascimento, S. de F., Lima, M. C., & Gondim, I. J. C. (2022). Level of collaboration and knowledge transfer among actors of the innovation ecosystem: the proposition of an analytical model. International Journal of Innovation-IJI, São Paulo, 10[Special issue], 434–460. https://doi.org/10.5585/iji.v10i3.21057.
• Osburn, H. G. (2000). Coefficient alpha and related internal consistency reliability coefficients. Psychological Methods, 5, 343–355.
• Ödemiş-Keleş, N. & Sezgin, F. (2024). Türkiye Yükseköğretim Yeterlilikler Çerçevesi’nin dinamik yetenekler bağlamında değerlendirilmesi. Yaşadıkça Eğitim, 38(1), 217–229. https://doi.org/10.33308/26674874.2024381637
• Ödemiş-Keleş, N. (2024). Eğitim yönetimi doktora programlarının dinamik yetenekler bağlamında incelenmesi. (Doktora Tezi). http://tez.yok.gov.tr sayfasından erişilmiştir.
• Pavlou, P. A. & El Sawy, O. A. (2011). Understanding the elusive black box of dynamic capabilities, Decision Sciences, 42(1), 239-273. https://doi.org/10.1111/j.1540- 5915.2010.00287
• Protogerou, A., Caloghirou, Y., & Lioukas, S. (2012). Dynamic capabilities and their indirect impact on firm performance. Industrial and Corporate Change, 21(3), 615–647. https://doi.org/10.1093/icc/dtr049
• Salam, A., Hussain, S., Awan, W. A., & Amin, H. (2023). Leveraging the power of open innovation and dynamic capabilities to recover from COVID-19 impacts: A study of higher education institutions of Pakistan. P. Sultan (Ed.) Innovation, leadership and governance in higher education: Perspectives on the covıd-19 recovery strategies içinde (s. 119–138). Springer Nature. https://doi.org/10.1007/978-981-19-7299-7_7
• Schilke, O. & Goerzen, A. (2010). Alliance management capability: an investigation of the construct and its measurement. Journal of Management, 36(5), 1192–1219. https://doi.org/10.1177/0149206310362102
• Shafia, M. A., Shavvalpour, S., Hosseini, M., & Hosseini, R. (2016). Mediating effect of technological innovation capabilities between dynamic capabilities and competitiveness of research and technology organisations. Technology Analysis & Strategic Management, 28(7), 811–826. https://doi.org/10.1080/09537325.2016.1158404
• Shrestha, N. (2021). Factor analysis of students’ exposure to social media for food and beverage. International Journal of Research and Review, 8(2), 113–118. https://doi.org/10.52403/ijrr.20210219
• Stevens, J. (2002). Applied multivariate statistics for the social sciences (c. 4). Lawrence Erlbaum. https://doi.org/10.4324/9780203843130
• Stolze, A. & Sailer, K. (2022). Advancing HEIs’ third-mission through dynamic capabilities: The role of leadership and agreement on vision and goals. The Journal of Technology Transfer, 47(2), 580–604. https://doi.org/10.1007/s10961-021-09850-9
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. b.). Pearson.
• Talu, A. A. & Tezci, E. (2025). Yükseköğretimde dijitalleşme ve e-öğrenme: Kalite güvencesi süreçlerinin dönüşümü. Fen, Matematik, Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Dergisi, 8(2), 121–139. https://doi.org/10.36681/fmgted.24007
• Taşcı, D. & Lapçın, H. T. (2023). Yükseköğretimde kalite güvencesi sistemi: Kurumsal akreditasyon raporları üzerinden bir değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(1), 1–16. https://doi.org/10.17494/ogusbd.1185953
• Teece, D. J. (2007). Explicating dynamic capabilities: The nature and microfoundations of (sustainable) enterprise performance. Strategic Management Journal, 28(13), 1319–1350. https://doi.org/10.1002/smj.640
• Teece, D. J. (2011). Achieving integration of the business school curriculum using the dynamic capabilities framework. Journal of Management Development, 30(5), 499–518. https://doi.org/10.1108/02621711111133019
• Teece, D. J. (2018). Dynamic capabilities as (workable) management systems theory. Journal of Management & Organization, 24(3), 359-368. https://doi.org/10.1017/jmo.2017.75
• Teece, D. J. (2019). A capability theory of the firm: an economics and (strategic) management perspective. New Zealand Economic Papers, 53(1), 1–43. https://doi.org/10.1080/00779954.2017.1371208
• Teece, D. J., Pisano, G., & Shuen, A. (1997). Dynamic capabilities and strategic management. Strategic Management Journal, 18(7), 509–533. https://doi.org/10.1002/(SICI)10970266(199708)18:7%3C509:AID-SMJ882%3E3.0.CO;2-Z
• Tinsley, H. E. & Tinsley, D. J. (1987). Uses of factor analysis in counseling psychology research. Journal of Counseling Psychology, 34(4), 414–424.
• YÖK. (2011). Topluma Hizmet Uygulamaları Yönergesi. https://docplayer.biz.tr/405543-Topluma-hizmetuygulamalari-yonergesi.html sayfasından erişilmiştir.
• YÖK. (2018). Yükseköğretim politikalarında yeni YÖK. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/Yuksekogretim_politikalarinda_ye ni_yok.pdf sayfasından erişilmiştir.
• YÖK. (2023a). Araştırma üniversiteleri. https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Universiteler/arastirma-universiteleri.aspx sayfasından erişilmiştir.
• YÖK. (2023b). Yapay zekâ mühendisliği programı bulunan tüm üniversiteler. https://yokatlas.yok.gov.tr/lisans-bolum.php?b=554009 sayfasından erişilmiştir.
• YÖKAK. (2023). Avrupa Yükseköğretim Kalite Güvencesi Tescil Kuruluşu (EQAR) tescili tamamlandı. https://old.yokak.gov.tr/yokak-avrupa-yuksekogretim-kalite-guvencesi-tescil-kurulusu-eqar-kaydini-tamamladi-440 sayfasından erişilmiştir.
• Wilden, R., Gudergan, S. P., Nielsen, B. B., & Lings, I. (2013). Dynamic capabilities and performance: Strategy, structure and environment. Long Range Planning, 46(1-2), 72–96. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2012.12.001
• Worthington, R. L. & Whittaker, T. A. (2006). Scale development research: A content analysis and recommendations for best practices. The Counseling Psychologist, 34(6), 806–838. https://doi.org/10.1177/0011000006288127