On a Different Function of {-(G)X(N)Ca} Converb [Informing the “Comparison-Contrast” Systematically]

Year 2012, , 1 - 14, 01.06.2012

Bülent Hünerli

https://doi.org/10.7884/teke.34

Abstract

Converbs come first among the grammatical items that facilitate and enrich exposition by binding clauses to each other. The expression fertileness of Turkish converbs is provided with the functions they have. The suffix {-(G)X(n)CA} is one of the suffixes that embody multi-function. Two recognized functions of this suffix stand out in most of the researches. One of these main functions is to indicate “simultaneousness” -(-dığı zaman, -dığı vakit, -dığında)-; the other one is “limitative” -(-XncAyA kadar/dek/değin)-. Apart from those two, there is one more function of {-(G)X(n)CA} converb which is used as systematically as the others. This function which could be named as “contrast & comparison” -(-acağına, -acağı/-acak yerde, -maktansa)- was used in historical dialects as well as in contemporary Turkish dialects. In this research, we mainly focus on this issue.

Keywords

Converb, Function, Turkish Dialects

{-(G)X(n)CA} Zarf-Fiilinin Farklı Bir İşlevi Üzerine [Sistematik Olarak "Karşıtlık-Kıyaslama" Bildirme]

Abstract

Zarf-fiiller, cümledeki yargıları birbirine bağlayarak anlatımı kolaylaştıran ve zenginleştiren gramatik ögelerin başında gelmektedir. Türkçedeki zarf-fiillerin ifade zenginliği, sahip olduğu işlevler ile gerçekleşmektedir. Bünyesinde birden fazla işlev barındıran zarf-fiil eklerinden biri de {-(G)X(n)CA} ekidir. Kaynakların birçoğunda ekin bilinen iki işlevi ön plana çıkarılmaktadır. Bu temel işlevlerden biri “zamandaşlık” -(-dığı zaman, -dığı vakit, -dığında)-; diğeri ise “sınırlama” -(-XncAyA kadar/dek/değin)- bildirmektir. {-(G)X(n)CA} zarf-fiilinin bu iki işlevinden başka en az onlar kadar sistematik olarak kullanılan bir işlevi daha vardır. “Karşıtlık-kıyaslama” -(-acağına, -acağı/-acak yerde, -maktansa)- olarak da adlandırılabilen bu işlev, tarihî lehçelerde kullanıldığı gibi çağdaş Türk lehçelerinde de kullanılmaktadır. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.

Keywords

Zarf-Fiil, İşlev, Türk Lehçeleri

References

• AKBABA, D. E. (2009). Nogay Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Grafiker Yayınları.
• ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları.
• ARAT, R. R. (1988). Kutadgu Bilig II (Çeviri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• -------------. (1999). Kutadgu Bilig I (Metin). Ankara: TDK Yayınları.
• ATA, A. (1997). Nâsırü’d-dîn Bin Burhânü’d-dîn Rabgûzî Kısasü’l-Enbiyâ I (Giriş- Metin-Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları.
• ATALAY, B. (2006). Divanü Lûgat-it Türk (Çeviri-Dizin) - Kâşgarlı Mahmud, C.: I-II, Ankara: TDK Yayınları.
• AYAN, H. (1979). Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd) - Şeyhoğlu Mustafa. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BASKAKOV, N. A. (1952). Karakalpakskiy Yazık (Karakalpak Dili). Moskva: Nauka.
• BODROGLIGETI, A. J. E. (2001). A Grammar of Chagatay, Muenchen: Lincom Europa.
• ÇAĞAL, E. (2007). Kırım Türkçesinde Zarf-Fiiller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇAĞATAY, S. (2008). Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları I-II-III, Prof. Dr. Saadet Çağatay’ın Yayınlanmış Tüm Makaleleri, (hzl. Aysu Ata), C.: 1. İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil- Ural Vakfı, s. 322-383.
• ÇENGEL, H. K. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• CEYHAN, Â. (1997). Bedr-i Dilşad’ın Murâdnâmesi I-II. Ankara: MEB Yayınları.
• DEMİRBİLEK, S. (2000). Ahmedî’nin İskendernâme Adlı Eseri Üzerinde İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne
• DENY, J. (1941). Türk Dili Grameri. İstanbul: Maarif Matbaası.
• DOĞAN, E. (2011). Şeyhoğlu Sadrüddin’in Kabus-nâme Tercümesi. İstanbul: Mavi Yayıncılık.
• DURMUŞ, O. (2009). Çuvaşçanın Şekil Bilgisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• ECE, S. (2002). Manisalı Camiî’nin Vamık u Azra Mesnevisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• ECKMANN, J. (1998). Çağatayca, Tarihî Türk Şiveleri (hzl. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 211-245.
• ---------------. (2003). Çağatayca El Kitabı (hzl. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ---------------. (2004). Nehcü’l-Ferâdîs. (Yayımlayan: Semih Tezcan- Hamza Zülfikar), Ankara: TDK Yayınları.
• EDİSKUN, H. (2007). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ELİYEV, V. (1989). Azerbaycan Dilinde Fe’li Baglama. Bakı: V. İ. Lenin Adına APİ- NİN Neşri.
• ERGİN, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• --------------. (1998). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım-Yayım-Tanıtım.
• ------------. (2008). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
• GABAIN, A. V. (1945). Özbekische Grammatik. Leipzig und Wien: Otto Harrassowitz.
• HACIEMİNOĞLU, N. (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yayınları.
• HÜNERLİ, B. (2010). Doğu Trakya Ağızlarında Arkaik Olarak Kullanılan Sınırlama İşlevindeki {-(y)XncA} Zarf-fiil Eki. Turkish Studies, 5/1 Winter, 495-507.
• -------------------. (2012). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Zarf-Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• HÜSEYNOĞLU, T. (2005). Yusif Vǝzir Çǝmǝnzǝminli Əsǝrlǝri. C: III, Bakı: Avrasiya Press.
• KONONOV, A. N. (2001). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka. İstanbul: Multilingual.
• KÖKTEKİN, K. (2007). Varka ve Gülşah - Yûsuf-ı Meddâh. Ankara: TDK Yayınları.
• KÖSÄ, M. (1996). Gülümsemää Diyl Güna. (Yayınevi ve Yayın yeri yok)
• KURBATOV, H. R.- MAHMUTOVA, L. T.- SMOLYAKOVA, L.P.- TENİŞEV, E.R. (1969). Sovremenniy Tatarskiy Literaturniy Yazık. Moskva: Nauka.
• QӘHRӘMANOV, C. (2004). Kişvǝri Əsǝrlǝri. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• MӘMMӘDOV, K. (2005). Əbdürrǝhim Bǝy Haqverdiyev Seçilmiş Əsǝrlǝri. C: I-II, Bakı: Lider Nǝşriyyat.
• MӘMMӘDOVA, D. (2005). Nǝcǝf Bǝy Vǝzirov Əsǝrlǝri. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• MӘMMӘDOV, N. (2005). Mirzǝ Fǝtǝli Axundzadǝ Əsǝrlǝri. C: I, Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• NASKALİ, E. G. - SAĞOL, G. (1995). 18.- 19. Yüzyıl Türkmen Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yesevî Yayıncılık.
• RÜSTӘMLİ, A. (hzl.) (2005). Cǝfǝr Cabbarlı Əsǝrlǝri. C: II, Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• ÖZTÜRK, R. (2010). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• SӘFӘRLİ, Ә. (2005). Mǝhǝmmǝd Əmani Əsǝrlǝri. Bakı: Şǝrq-Qǝrb.
• SÖYEGOV, M. (1981). Türki Dilleriñ Günorta- Günbatar Toparında Hal İşlikler. Aşgabat: Ilım.
• ----------------. (Gen. Red), (1999). Türkmen Diliniñ Gramatikasy. Aşgabat: Ruh Neşriýaty.
• ŞİRALİYEV, M. - SEVORTYAN, E. V. (1971). Grammatika Azerbaydjanskogo Yazıka. Bakı: Elm.
• TARLAN, A. N. (2005). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TATÇI, M. (2008). Yûnus Emre Dîvân- Risâletü’n- Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
• TAVUKÇU, O. K. (2000). Hüsrev ü Şirin - Ahmed Rıdvân. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Erzurum.
• TEKİN, A. (2006). Kazak Türkçesinde Sıfat-Fiiller ve Zarf-Fiiller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• TİKEN, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiiller. Ankara: TDK Yayınları.
• TİMURTAŞ, F. K. (1963). Şeyhî’nin Husrev ü Şîrin’i. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• TOLKUN, S. (2009). Özbekçede Fiilimsiler. İstanbul: Dijital Sanat Yayıncılık.
• YAVUZ, K. (2000). Garib-nâme - Âşık Paşa, C: I/1- I/2- II/1- II/2. Ankara: TDK Yayınları.
• ------------. (2007). Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si Mesnevî Tercüme ve Şerhi. C: I- II, Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• -----------. (2007). Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayr’ı (Gülşen-nâme). C: I-II, Ankara: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• YILDIZ, O. (2008). Yūsuf u Zelµḫā - Şeyyâd Ḥamza. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILMAZ, H. (2005). Maḫdumḳulı Divānı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZ, H. (1998). Kuzey (Kıpçak) Grubu Türk Şivelerinde Zarf-Fiiller. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• YÜCE, N. (1999). Gerundien im Türkischen: Eine Morphologische und Syntaktische Untersuchung. İstanbul: Simurg.
• YÜKSEL, S. (1965). Işk-nâme – Mehmed. Ankara: DTCF Yayınları.