AN EXAMINATION OF THE CONCEPT OF JEALOUSY IN LULLABIES

Year 2025, Volume: 14 Issue: 2, 361 - 378, 15.06.2025

Begüm Kurt

https://doi.org/10.7884/teke.1608474

Abstract

Lullabies are one of the literary creations related to female production in Turkish oral culture. Lullabies, in which the reasons for singing such as putting the baby to sleep and waking up, calming, distracting, entertaining stand out, provide support for the ability of the person who is the singer to communicate his wishes, expectations, ideas directly, and demonstrate the level of communication. In this way, lullabies, which carry the indicators of female narration, contain many positive or negative emotions. One of these emotional states that lullabies contain is jealousy, which is one of the oldest themes of world narratives. In the study, with a hermeneutic approach, it was aimed to reveal how and why the feeling of jealousy takes place in products especially aimed at children in the context of folk psychology, how it is shaped in a cultural context and the forms of expression in the oral tradition through lullabies. In other words, it is aimed to make a contribution to understanding the relationship of a universal emotion between the norms and social values of society and literary products. Thus, it was understood that the phenomenon of jealousy included in lullabies contains traces about the emotional states of the mother towards her child, child rearing, gender perception, family relationships, gives information about the bond between mother and child and the traditional structure as one of the elements that guide it. The fact that traces and currents of the theme of jealousy are not encountered extensively in lullabies constitutes compliance with the creative purposes and procedures of lullabies that inculcate peace and trust in the child.

Keywords

Verbal expression , lullaby , folk psychology , collective consciousness , jealousy

NİNNİLERDE KISKANÇLIK OLGUSU ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Ninniler, Türk sözlü kültüründe kadın üreticiliğine bağlı edebî yaratılardandır. Bebeği uyutmak ve uyandırmak, sakinleştirmek, oyalamak, eğlendirmek gibi söylenme sebeplerinin öne çıktığı ninniler; söyleyicisi olan kişinin isteklerini, beklentilerini, fikirlerini dolaysız olarak iletebilme becerisine destek sağlamakta, iletişim kurabilme düzeyini sergilemektedir. Bu yolla kadın anlatıcılığının göstergelerini taşıyan ninniler, birçok olumlu ya da olumsuz duygu içermektedir. Ninnilerin içerdiği bu duygu hâllerinden biri dünya anlatılarının en eski temlerinden biri olan kıskançlıktır. Çalışmada hermeneutik bir yaklaşımla, halk psikolojisi bağlamında kıskançlık duygusunun özellikle çocuklara yönelik ürünlerde nasıl ve neden yer aldığı, kültürel bağlamda nasıl şekillendiği ve sözlü gelenekteki ifade biçimleri ninniler aracılığıyla açığa çıkarılmak istenmiştir. Başka bir deyişle evrensel bir duygunun toplumun normları ve sosyal değerleriyle edebî ürünleri arasındaki ilişkisini anlamaya yönelik bir katkı sağlamak amaçlanmıştır. Böylece ninnilerde yer alan kıskançlık olgusunun annenin çocuğuna yönelik duygusal hâlleri, çocuk yetiştirme, toplumsal cinsiyet algısı, aile ilişkileri hakkında izler barındırmakta olduğu, anne ve çocuk arasındaki bağ ve bunu yönlendiren unsurlardan biri olarak geleneksel yapı hakkında bilgi verdiği anlaşılmıştır. Ninnilerde kıskançlık temasının iz ve akislerine yoğun olarak rastlanılmayışı ise ninnilerin çocuğa huzur ve güven telkin eden yaratım amaçları ve usullerine uygunluk teşkil etmektedir.

Keywords

Sözlü anlatım , ninni , halk psikolojisi , kolektif bilinç , kıskançlık.

References

• Abalı, İ. (2021). Tanrılar kıskanmış olmalı: Mitik anlatılarda var oluşun temel kaynağı olarak kıskançlık. Mitoloji araştırmaları III, Çanakkale: Paradigma.
• Acar, B. (2022). Toplumsal cinsiyet açısından iş şarkıları ve bakım emeği: ninniler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Aldemir, A. ve Delen, M. (2024). Why sing ninni? Current Research in Social Sciences, 1, 34-49. Doi:10.30613/curesosc.1396344
• Alptekin, A. B. (1990). “Ninni”. Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi. VII, 63-65. İstanbul: Dergâh.
• Artun, E. (2000). Tekirdağ ninnileri. Türk Halk Kültüründen Derlemeler. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Artun, E. (2014). Ansiklopedik halkbilimi / halk edebiyatı sözlüğü. Adana: Karahan.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lügati’it Türk tercümesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Baruch, M. (1988). Between folklore and chıldren's literature: a study of twentıeth century hebrew lullabies. Shofar, 2, 1-11. Doi:10.1353/sho.1992.0118.
• Bascom, W. (1954). Four functions of folklore. Journal Of American Folklore, 67(266), 333-349. Doi:10.2307/536411.
• Boratav, P. N. (1969). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek.
• Çek, S. (2015). Türk halk ninnilerinde kadın diline ait metaforlar üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 2, 717-732. Doi:10.7884/teke.437.
• Çek, S. (2010). Ninnilerde kadın anlatıcının sesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çelebioğlu, A. (1987). Ninnilerimiz. Erdem, 7, 211-238.
• Çelebioğlu, A. (1995). Türk ninniler hazinesi. İstanbul: Kitabevi.
• Coşkun, N. Ç. (2013). Türk ninnilerine işlevsel yaklaşım. Turkish Studies, 4, 499-513. Doi:10.7827/TurkishStudies.5020.
• Demir, E. ve Türkan, A. (2022). Çocukların sosyal davranışlarının ninniler açısından incelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 87-99. Doi:10.32709/akusosbil.946658.
• Demir, R. (2023). Anadolu masallarında kıskançlık olgusu ve cezaları. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 464-478. Doi:10.51531/korkutataturkiyat.1272426.
• Demirtaş, A. ve Dönmez, A. (2006). Yakın ilişkilerde kıskançlık: bireysel, ilişkisel ve durumsal değişkenler. Türk Psikiyatri Derneği, 3, 181-191.
• Dinç, H. (2021). Osmaniye/Hasanbeyli halk kültürü araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmaniye: Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elçin, Ş. (2005). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ.
• Eratalay, S. Ö. (2018). Tarihsel ve çağdaş Türkçede kıskanmak anlam alanına giren sözcükler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 11-27. Doi:10.32709/akusosbil.454515.
• Gelişli, Y. ve Yazıcı, E. (2011). Ninniler ve çocuk eğitimindeki önemi. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 1-7.
• Güngör, O. C. (2020). Türk ninnilerinde yazı dilinde unutulan eski kelimeler. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68, 121-151. Doi:10.1234/turksosbilder.v1i1.5000186328.
• Güngör, M. N. (1944). Kastamonu ninnileri. Kastamonu: Kastamonu Halkevi Neşriyatı.
• Hança, B. B. (2022). Türkülerde Othello sendromu. Folklor/Edebiyat, 110, 269-289. Doi:10.22559/folklor.2110.
• Hawes, B. L. (1974). Folk songs and function. The Journal of American Folklore, 344, 140-148. Doi:10.2307/539474.
• Hökelekli, H. (2022). “Kıskançlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde. Cilt: 25, s. 495-496, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Karaca, S. ve Öngün, E. (2017). Ninnilerle büyümek. JAREN, 3, 28-32. Doi:10.5222/jaren.2017.1006.
• Kılıçoğlu Arslan E., vd. (2022). Annelerin ninnileri kullanma durumlarının incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 57, 775- 795. Doi:10.21560/spcd.vi.1029352.
• Kırmızı, Ö. (2015). Erdemli halk kültürü araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mingazova, L. ve Sulteev, R. (2014). Tatar and English children's folklore education in folk traditions. Western Folklore, 4, 410-431. https://www.jstor.org/stable/24551135.
• Özgün, Y. (2021). Özbek ninnilerinin söz varlığı (transkripsiyon-aktarma-inceleme- sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sandal, N. (2023). Mersin ili Mut ilçesi halk kültürü araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Sosyal Bilimler Enstitüsü Mersin Üniversitesi.
• Sertdemir, A. (2018). Ninniler, masallar, mitos ve söylencelerle Türk toplumsal hafızasında muhalefet. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şapolyo, E. B. (1938). Halk ninnileri. İstanbul: Ahmet Halit.
• Şimşek, E. (2016). Anonim halk şiiri içerisinde ninnilerin yeri. AKRA, 8, 33-64. Doi:10.31126/akrajournal.328346.
• Talo, A. F. (2021). Kadınlarda kıskançlık, benlik saygısı ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Ayvansaray Üniversitesi.
• Temiz, A. (2023). Anadolu efsanelerinde kıskançlık ve iftira motifi üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Thompson, S. (1975). Motif-index of folk-literatur. a. classification of narrative elements in folktales, ballads, myths, fables, mediaeval romances, exempla, fabliaux, jest-books and local legends. volume six index, Bloomington: İndiana Uni.
• Tülüce, L. (2009). Osmaniye ili merkez ilçeye bağlı köy ve mahallelerde halk kültürü araştırması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğurlu, E. (2012). Türk dünyasında ninni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğurlu, E. K. (2014). Kültürel bellek aktarıcısı olarak ninni. Milli Folklor, 102, 43-52.
• Uygur, H. K. (2016). Dede Korkut boylarında kıskançlık motifinin olay örgüsüne etkisi. III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” Kongresi Bildirileri. Ege Üniversitesi, 19-23 Ekim 2015, İzmir, s. 1453-1465.
• Yardımcı, M. (2002). Başlangıcından günümüze Türk halk şiiri. Ankara: Ürün.
• Yaşar, H. (2008). Balıkesir ve yöresinde çocuk folkloru ürünleri üzerine derlemeler ve incelemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://www.notaarsivleri.com/NotaMuzik/muhur_gozlum_seni_elden.pdf (Erişim Tarihi: 23.07.2024)