MAHDUMKULU’YU ANLAMAK: A. ZEKİ VELİDİ TOGAN ÖRNEĞİ

Year 2016, , 0 - 0, 15.06.2016

Tahir Aşirov

https://doi.org/10.7884/teke.538

Cited By: 1

Abstract

Tasavvuf meşrepli Türkmen şairi ve düşünürü Mahtumkulu’yu anlamak ve anlatmak, tarihî süreç içinde değişik zamanlarda ayrı ayrı ilim adamları tarafından istenmiştir. Bu bilimsel edim genel olarak iki yönden ele alınabilir. Bunların birincisi sufi şairin şiirlerinin yazmalarının doğru okunup belirlenmesi, diğeri ise anlamlarının bilinmesidir. Bunlar gerçekten de sorgulanması gereken konulardır. Kısacası birincisi anlamlar ya da kavramları oluşturucu kültürel birikimlerin yansıması olan yapıtın veya şiirin yayımlanmasıyla, diğeri ise şairin kelimelere yüklediği anlam ilgilidir. Şaire ait şiirlerin incelenerek yayımlanması şiir külliyatını anlamanın bir yönünü oluşturuyorsa, o günün sosyal – düşünce yapısının bilmek ise diğer tamamlayıcı tarafını oluşturduğu söylenebilir. Bu konu doğru yapıldığında veya anlamlandırıldığında XVIII. yüzyılın Türkmen bilinç ve düşünce yapısını belirlenmesinde olumlu etkisi olacaktır. Bu demektir ki, aklı önemseyen irfan ehlinden olan Türkmenlerin XVIII. yüzyıldaki bilinç ve düşünce yapısını bilmekle olumlu yaklaşım olabilir. Şairin şiirlerinin yayımlanması ve anlamlandırılması veya içeriği konusunda yol gösterici olan, diğer bir ifade ile bunu gerçekleştirmeye canı gönülden çalışan Ahmet Zeki Velidi Togan’ın yazılarını irdeleyerek belirlemeye çalışacağız. Togan’ın kültürel ortam ve olanakları kullanarak kendisinden önce ve zamanesindeki Mahtumkulu’nun şiirlerinin neşri ve şair hakkındaki betimlemeleri eleştirel değerlendirmelerine geniş yer verilecektir ve başvurulacaktır. Bununla beraber Togan Mahtumkulu’nun şiirlerini kapsamlı olarak ilk defa Orenburg’da 1913 senesinde Şura mecmuasının 12.-17. sayılarında yayımlanması ve şairi “Mahtumkulu’nun şiirleri dinî olmakla beraber “meşrep” veya “Ahmed Yesevi” gibi halis tasavvuf eseri ve derviş şiirleri değil diye tanımlamasıdır. Bu bir halk din ve ahlak muallimi, halk felsefiyati muallimidir” diyerek koşulsuz nitelendirmesi açıklanmaya ve çözümlenmeye çalışılacaktır.

References

• AGABEKOV, S. (1904). Uçebnik Tyurkmenskogo Nareçiya s Prilojeniyem Sbornika Poslovits i
• Pogovorok Tyurkmen Zakaspiyskoy Oblasti. Aşkabat.
• AŞYROW, Tahyr. (2014). Magtymgulynyň Türkiýedäki Ilkinji Neşri. Türkmen dili. № 7 (729).
• BAKULİN, F. (1872). Pesni turkmen i poet ih Mahdum-Kuli. İzvestiya Kavkazskogo otdela
• russkogo geografiçeskogo obşçestva. t. I. Tiflis.
• DİVAN MAHTUMKULU. (1912). Astrahan: Omarov ortakların tecarethana tip. (yay.
• Abdurrahman Nıyazi).
• KÖPRÜLÜ, M. Fuat. (1976). Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet işleri
• başkanlığı yayınları. (3. Baskı). (Yay. Orhan F. Köprülü)
• MAGTYMGULY. (1992). Şygyrlar (üç tomluk). I. tom Aşgabat: Türkmenistan DNÇB.
• MAHTUMKULU. (1907). Şiirleri. Taşkent: (haz. N. P. Ostroumov).
• ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ. (1298/1882). Lügati Çağatay ve Türkî-i Osmanî. İstanbul.
• TOGAN, Z. V. (1913). Divanı Mahtumklu. Şura. 12, 357-360. 13, 393-395. 14, 424-428. 15,
• -460. 16, 491-494. 17, 522-524. Orenburg.
• TOGAN, Z. V. (1999). Hatıralar (Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türklerinin Milli Varlık
• ve Kültür Mücadeleleri), Ankara: TDV yay.
• TOGAN, Z. V. (2013). Mahtumkulu Divanı ve Yedi Asırlık Türkçe Bir Manzume, Şerh ve
• Tenkit Eden: Şeyh Muhsin Fânî, İstanbul 1340. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
• Dergisi Cilt: 22, 189-202. (çev.: Dr. Tahir AŞİROV).
• VAMBERİ, A. (2003). Puteşestviye po Sredney Azii. Moskova: Vostoçnaya literatura.
• VAMBERY, H., Die Sprache der Turkomanen und der Diwan Machdumkuli’s. ZDMG
• (Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft), XXXIII, s. 387-444.
• Zap. Vost. Otd. İmp. Russ. Arh. Obşş. T. XVIII. Smr. 0159, sp. 4, i protokolı zasdaniy togo
• obşç. t, str. XIX, i t, XIX, str. 08.
• Zapisok Vostoçnogo Otd. İmp. Russ. Arheolog Obşşestva. Za. (1909). t. XIX, 151.