ADDAN SIFAT YAPAN EKLERİN ANLAMSAL İŞLEVLERİNİN BELİRLENMESİ

Year 2017, Volume: 6 Issue: 2, 734 - 748, 15.06.2017

Özkan Aslan

Abstract

Bu
çalışmada, Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük madde başları üzerinde
gerçekleştirilen biçim bilimsel çözümleme işlemi sonucunda ortaya çıkan türetim
ekleri arasından addan sıfat yapan ekler seçilmiş ve bu ekler üzerinde anlamsal
işlevler belirlenmeye çalışılmıştır. İncelemede ekler çok boyutlu ölçekleme
çözümlemesi ile görselleştirilmeye çalışılmış; eklerin geçtiği madde başlarına
ait tanım cümleleri çözümlenerek karakteristik sözcükler çıkarılmış; bu
sözcükler incelenerek eklerin anlamsal işlevleri belirlenmeye çalışılmış; ekler
beş değişken açısından karşılaştırılarak bir işletim eki-türetim eki skalası
oluşturma denemesi yapılmıştır.

Çalışmanın
sonucu olarak kısaca şunları söyleyebiliriz: Eklerin karşılaştırılmasında veya
kümelenmesinde salt biçimsel özellikler açıklayıcı değildir. Söz gelimi “lH eki
sHz ekinin zıttıdır” önermesi yetersizdir. Ayrıca işletim eki-türetim eki
skalası oluşturma denemesi göstermiştir ki, Türkçenin eklerinin işletim eki ve
türetim eki şeklinde iki gruba ayrılması yeterli değildir. Eklerin
sınıflandırılmasında öncelikle işlevler dikkate alınmalıdır. Bunun için de
titiz ve kapsamlı bir çalışmayla sonlu sayıda olan işlevleri belirlemek başlama
noktası olmalıdır.

Eklerin
sözcük türetiminde üstlendiği işlevleri belirlemek ontolojik bilgi üretimi,
sözcük ağı (wordnet) geliştirme ve doğal dil işleme alanındaki birçok çalışmaya
doğrudan katkısı olabilecek bir iştir. Ortaya çıkan çalışmanın, bilgisayar
bilimleri, Türkoloji ve sözlük bilim disiplinleri arasında yapılacak benzer
çalışmalar için cesaret verici bir katkı oluşturacağına inanıyoruz.

Keywords

Hesaplamalı biçim bilimsel sözlük, Addan sıfat yapan ek, Anlamsal işlev

References

• ADALI, O. (2004). Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• AZILI, K. (2013). -(U)t Ekinin Farklı Bir Anlamsal İşlevi Üzerine. Turkish Studies, 8(13), 501-508.
• BALYEMEZ, S. (2015). +CA Eki, Sıfatın Anlamını Güçlendirir mi? Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4(3), 899-917.
• BANGUOĞLU, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAŞDAŞ, C. (2006). Türkçede Üçüncü Grup (Ara) Ekler. I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 26-27.
• BOZ, E. (2003). Eski Anadolu Türkçesinde +lU Eki Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 2001 / I-II, Ankara. 35-42.
• BOZ, E. (2012). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (Tasnif Denemesi). Ankara: Gazi Kitabevi.
• BOZ, E. (2016). Türkçe Ek Tasnifinde İki Aykırı Yöntem: İndirgeyici ve Çoğaltıcı Tasnif. Türk Dil Bilgisi Toplantıları-IV, Türk Dilinde Ekler Sempozyumu.
• EDİSKUN, H. (2005). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ERGİN, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• ERTEN, M. (2007). +sIz Eki Olumsuzluk Eki midir? Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, 2(4), 1168-1173.
• GENCAN, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• KORKMAZ, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• ÖNER, M. (2007). Türkçede-prAK Zarf-Fiili. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(3), 68-73.
• ŞAHİN, H. (2005). +LA Türetme Ekinin İşlevlerine Dair Gözlemler. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(8), 85-93.
• TÜRKÇE SÖZLÜK. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• UÇAR, E. (2012). Eski Türkçe +lI Eki Üzerine. Karadeniz Araştırmaları, 34, 135-145.
• UYGUR, S. (2005). +lA Ekinin İşlevleri Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XC(646), 347-351.
• UZUN, N. E. (2006). Biçimbilim: Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• ÜSTÜNER, A. (2001). Eski Türkiye Türkçesinde +sUZ Eki. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 177-184.
• ÜSTÜNOVA, K. ve HOROZ, Ö. (2001). {-Siz},{-Li} Ekinin Olumsuzu Mu? Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 119-140.
• ZÜLFİKAR, H. (2007). Мeslek Adları ve -cı Ekinin Türkçedeki İşlevleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 1, 173-218.