AHMET AĞAOĞLU’NUN PARİS İLMΖEDEBÎ ÇEVRESİ VE FRANSIZ BASININDAKİ FAALİYETLERİ ÜZERİNE (1888-1893)

Year 2020, Volume: 9 Issue: 1, 110 - 123, 15.03.2020

Vilayat Quliyev

Abstract

Ahmet Ağaoğlu (1869-1939), XX. yy.da Türk dünyasının yetiştirdiği ünlü toplum ve siyaset adamı, ansiklopedik bilgiye sahip düşünce önderlerinden biridir. O, Azerbaycan’da - Karabağ’ın merkezi olan Şuşa şehrinde doğmuş, İstanbul’da vefat etmiştir. Paris’teki eğitim yılları ve Malta sürgünü sayılmazsa, 70 yıllık ömrünün yaklaşık olarak ilk yarısını Azerbaycan’da; diğer yarısını da ikinci vatan saydığı Türkiye’de -önce Osmanlı devletinde, sonra ise Cumhuriyet Türkiyesinde- geçirmiştir. Hayatının iki döneminde de üretken ve entelektüel bir şahsiyet olarak tanınmış; gazeteci-yazar, editör, milletvekili, üniversite profesörü, liberal görüşlü bir siyaset adamı, eğitimci yönleriyle dikkat çekmiş, çok sayıda eser yazıp yayımlamış, Türkçülüğün önderlerinden biri olarak kabul edilmiştir.
A. Ağaoğlu’nun entelektüel bir aydın olarak yetişmesinde Fransa’da geçirdiği yılların (1888-1893) önemli katkısı olmuştur. O, Fransa’da College de Franc’da humanitar (sosyal bilimler), Sorbonna Üniversitesi’nde de Hukuk eğitimi almıştır. Jön Türkler (Genç Türkler) cereyanı olarak da bilinen İttihad ve Terakki Cemiyeti ile ilk ilişkilerini de Paris’te iken kurmuş, dünya görüşünde ciddi değişiklikler olmuş, toplumsal-siyasi ve milli-manevi bakışları netleşmiştir.

Keywords

Ahmet Bey Ağaoğlu, College de Franc, Sorbonna Üniversitesi, Fransız basını, Oryantalistlerin Uluslararası Londra kongresi, Genc Türkler

References

• Ağaoğlu, S. (1975). Bir ömür boyle geçti... sessiz gemiyi beklerken. İstanbul.
• Ahmet bey Agaev. La clerge. La nouvelle revue, vol.70, May-June 1891, pp. 792-804.
• Ahmet bey Agaev. La femme persane, La Nouvelle Revue, volum 69, March-April 1891, pp.376-389.
• Ahmet bey Agaev. La gouvernement de la perse et l`etat d`espirit des persans. La Nouvelle Revue, vol.84, September-October 1893, pp.509-527.
• Ahmet bey Agaev. La İnstruction publique et la litterature. La Nouvelle Revue, vol. 79, November-December 1892, pp.278-296.
• Ahmet bey Agaev. La perse economique, financiere et commerciale. Journal des Economists, 1893, vol.5, № 13.
• Ahmet bey Agaev. La perse et les anglais. Revue Bleue Politique et Litteraire. 11 February 1893, vol. 51.
• Ahmet bey Agaev. La persia moderna. İnstruzione pubblica et la litteratura. Minerva, 1893, № 4.
• Ahmet bey Agaev. La religion et les sectes religieuses. La Nouvelle Revue, vol. 73, November-December 1891, pp 523-541.
• Ahmet bey Agaev. Le monde musulman. A propos dun livre recent. Revue Bleue Politique et Litteraire. 3 September 1892, vol. 50.
• Ahmet bey Agaev. Le theatre et ses fetes. La Nouvelle Revue, vol. 77, July-August 1892, pp.524-538.
• Ahmet bey Agaev. Les Europeens en perse. La Nouvelle Revue, vol. 84, November-December 1893, pp.792-803.
• Ahmet bey Ağaev. Lettre de perse. La rupture diplomatique entre la Perse et l`İtalie. Journal des Debats, 8 July 1894.
• Ahmet bey Ağaev. Lettre du caucase. Journal des Debats, 29 May 1894.
• Akçura, Y. (2006). Türkçülüyün tarixi. Bakı.
• Əhməd bəy Ağaoğlu. (2019). Xatirələr. Bakı.
• Əhməd bəy Ağayev. Tərcümeyi-hali-acizanəm. Məhəmməd Füzuli adına Respublika Əlyazmaları İnstitutu, f.21, s.v. 403, v. 1-7.
• Əziz Mirəhmədov. (2014). Əhməd bəy Ağaoğlu. Bakı.
• Georgeon, F. (1986). "Les débuts d'un intellectuel azerbaidjanais : Ahmed Ağaoğlu en France (1888-1894)”, dans Passé Turco-tatar, présent soviétique, études offertes à Alexandre Bennigsen, Paris.
• A. Holly Shissler. (2002). Between Two Empires. Ahmet Agaoglu and The New Turkey. London-New-York.
• https//ru.wikipedia.orq/wiki Коллеж де Франс
• İslam Ansiklopedisi, c. 1, İstanbul, 1988.
• İsmayil Qaspralı. (2008). Seçilmiş eserleri. Dil, edebiyat, seyahat yazıları. (haz. Yavuz Akpınar), c. 3. İstanbul.
• Kaспiй, Местная хроника, 22 сентября 1893 г., № 206.
• Kaспiй, Местная хроника, 23 сентября 1893 г., № 207.
• Letter from Renan to Juliette Adam in the Gaudibert Collection, reproduced in Morkos.
• Sakal, F. (1999). Ağaoğlu Ahmet bey. İstanbul.
• Transactions of the Ninth İnternational Congress Oriyentalists (Held in London 5th to 12th September 1892). Edited by E.Delmar Morgan. London, 1892. Əhməd bəy Ağayevin məruzəsinin mətni üçün bax: Section VII. Persia and Turkey. “Les Groyances Mazdeennes dans la Religion Chiite. pp. 491-505.
• www.iranicaonline.org/articles/darmesteter
• Ахмед бек Агаев. Воспоминания о Петербурге. “Kaспiй”, 14 мая 1903, № 104.