TANTRİK TÜRK BUDİZMİ’NDE MANTRA VE DHĀRAṆĪ KAVRAMLARI ÜZERİNE

Year 2020, Volume: 9 Issue: 2, 500 - 514, 15.06.2020

Hasan İsi

Abstract

Tibet Budizmi, temeli Tibet coğrafyasında atılan ancak zamanla Çin ve Hindistan gibi ülkelere ulaşan Budizm’in Vajrāyana mezhebine dayanan bir öğretidir. Budizm’e tepki olarak Bön dini ile Şamanist unsurların sentezlenmesi sonucu ortaya çıkan Tibet Budizmi, kökeni Buda’ya mal edilen konuşmalardan oluşan Tantra’lara önem vermektedir. Tantrik Budizm, Ezoterik Budizm ya da Gizli Budizm olarak da bilinen Tibet Budizmi, törenlere, sembollere ve dualara önem veren bir anlayışa sahiptir. Tibet Budizmi, Budizm’e büyü formüllerini tanıtmıştır. Budizm’i büyü yönünden zenginleştiren türler, mantra ve dhāraṇī’lerdir. Büyü formülü olarak bilinen bu metinler, Budist sūtralar içerisinde yer alarak uzun yaşam, yeniden doğum, huzur ve sağlık gibi vaatlerde bulunarak inanırlarını rahatlatmaktadır. Tantrik Türk Budizmi ise, Uygurların Yüan hanedanlığı döneminde Tibet Budizmi temelli ortaya koydukları Tantracı Budist anlayışa karşılık gelmektedir. Tibet Budizmi’nin en önemli kavramlarından biri olan Tantra anlayışıyla büyü formüllerine yönelen Uygurlar, 13-14. yüzyıllarda bu sahaya ağırlıklı olarak Tibetçeden çevirdikleri dinî eserlerle katkıda bulunmuşlardır. Bu sahaya ait metinler arasında, en bilinenleri bu çalışmanın da kaynağını oluşturan Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra ve Sitātapatrādhāraṇī adlı metinlerdir. Bu çalışmada, bu metinler yoluyla Budizm’in büyü yönünü göstermede somut bir delil olan mantra ve dhāraṇī kavramlarının görünümlerine örnek metinler yoluyla yer verilerek bu terimlerin vaat ettikleri yaşam biçimi doğrultusunda sahip oldukları dinsel değer belirlenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Tibet Budizmi, Tantrik Türk Budizmi, mantra, dhāraṇī, Eski Uygur Türkçesi

References

• Buswell, R.E. (2004). Encplopedia of Buddhism M-Z. New York: Thomsen Gale.
• Cengiz Kılıç, A. (2018). Eski Uygur Türkçesi dönemine ait tantrik bir metin: Sitātapatrādhāraṇī. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Chutiwongs, N. (1982). Visual expressions of Tantric Buddhism. Journal of the Siam Society. Cilt 70/1982, 76-85.
• Conze, E. (2004). Kısa Budizm tarihi. Çev. Ömer Cemal Güngören. İstanbul: Yol Yayıncılık.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2007). Uygur edebiyatı: nesir. Türk Edebiyatı Tarihi 1. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. 154-177.
• Eliade, M. (2017). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi 2-Gotama Budha’dan Hristiyanlığın doğuşuna. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Basım Yayın.
• Gakkai, S. (2002). Dictionary of Buddhism. https://www.nichirenlibrary.org/en/ genel ağ sayfasından 18. 10. 2019 tarihinde erişildi.
• Günay, E. ve Güngör, H. (2018). Başlangıçlarından günümüze Türklerin dinî tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Harvey, P. (2013). An ıntroduction to Buddhism: teaching, history und practices. Cambridge University Press.
• Hidas, G. (2015). Dhāraṇī Sūtras. In: J. Silk, O. von Hinüber, V. Eltschinger brill’s encyclopedia of Buddhism. Vol. I. Literature and Languages. Leiden: Brill, 129-137.
• İsi, H. (2019). Eski Türkçe tantrik bir metin: Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kasai, Y. (2008). Die Uigurischen Buddhistischen kolophone. Berliner Turfantexte XXVI. Turnhout: Brepols.
• Kaya, K. (2017). Buddhizm sözlüğü. Doğu Batı Yayınları: Ankara.
• Knüppel, M. (2013). Heilkundliche, volksreligiöse und ritualtexte: Alttürkische Handschriften Teil 17. Stutgart: Franz Steiner Verlag.
• Orzech, C.D., Henrik H. Sorensen ve Richard K. Payne (2011). Esoteric Buddhism and the Tantras in East Asia. Leiden-Boston: Leiden.
• Polat, Ü. (2017). Eski Uygur Türkçesinde saygı bildiren (Ötün-, Tegin-, Yarlıka-, Yükün-) yarı tasvir fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2012-2026.
• Porció, T. (2003). On the tecnique of translating Buddhist texts into Uygur. Indien und zentralasien – sprach- und kulturkontakt içinde (s. 85-94). Ed. Sven Bretfeld ve Jens Wilkens. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Powers, J. (2007). Introduction to Tibetan Buddhism. USA: Snow Lion Publications.
• Soothill, W. E. ve Lewis, H. (1937). A dictionary of Chinese Buddhist terms. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
• Tharpa, V.T. (2018). Tibetan Buddhist Essentials: A Study Guide for the 21st Century. Ed. Nalini Ramesh ve Halley Haruta. India: Jey Monastic University.
• Yavi, F. (2019). Tarama sözlüğü’nde Türkçe dinî terimler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(3), 1402-1436.
• Wayman, A. (1973). The Buddhist Tantras: light on ındo-Tıbetan esotericism. New York: Samuel Weiser.
• Williams, P. (2000). Buddhist thougt: A complete ıntroduction to the ındıan tradition. New York: Routledge.
• Zieme, P. (1992). Religion und gesellschaft im uigurischen konigreich von qoco kolophone und stifter des alttiirkischen buddhistischen schrifttums aus zentralasien. Opladen: Westdeutscher Verlag.
• Zieme, P. (2011). Notes on the Religions in the Mongol Empire. Islam and Tibet ınteractions along the Musk Routes. Ed. by A. Akasoy, Ch. Burnett, R. Yoeli-Tlalin, Farnham/Burlington (Ashgate) 2011. 177-187.
• Zieme, P. (2015). Local Literatures: Uighur. brill's encyclopedia of Buddhism I içinde (ss. 871-882). Ed. Jonathan A. Silk, Leiden University, Editor-in-Chief. Consulting Editors: Oskar von Hinüber, Albert-Ludwigs University of Freiburg and Vincent Eltschinger, Austrian Academy of Sciences.
• 7 Key Benefits Of Meditation Mantras: Focus The Wandering Mind adı yazıya 18.10.2019 tarihinde https://eocinstitute.org/meditation/how-mantras-enhance-meditation/ adlı veritabanından erişildi.