DİVȂNU LÜGȂTİ’T-TÜRK’TEKİ RENK ADLARININ GÜNEY SİBİRYA (ALTAY-TUVA-HAKAS) TÜRK DİLLERİNDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Year 2020, Volume: 9 Issue: 2, 515 - 529, 15.06.2020

Fatoş Karadağ Toprak

Abstract

Bu çalışma kapsamında Türk dili tarihinin ilk sözlüğü olan Divȃnu Lügȃti’t-Türk’te yer alan renk adlarının söz varlığındaki yeri, konumu, ses ve şekil bilgisi özelliklerinin Güney Sibirya Türk dillerinden olan Altayca, Hakasça ve Tuvacadaki durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Kaşgarlı Mahmud, Türk boyları arasında tek tek dolaşarak tespit ettiği sözcükleri eserinde ustalıkla işlemiştir. Bu yönüyle çeşitli Türk boylarından derlenmiş olan bir ağız sözlüğü niteliği taşımaktadır. Divȃnu Lügȃti’t-Türk, söz varlığına dair temel bir başvuru kaynak olması ve ihtiva ettiği söz varlığının çeşitliliği sebebiyle bu çalışma kapsamında temel kaynak olarak tercih edilmiştir. Bilindiği üzere, ana renk adları temel söz varlığının önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Bu noktadan hareketle temel söz varlığına ait unsurların en az değişime uğramış olması düşüncesiyle renk adlarının art zamanlı bir inceleme ile durumu tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında Divȃnu Lügȃti’t-Türk’te yer alan renk kavramına dair sözcüklerin neler olduğu, tespit edilen sözcüklerin hangilerinin Güney Sibirya Türk dillerinde -Altay, Tuva, Hakas- kullanıldığı, kullanılıyorsa aynı şekilde mi kullanıldığı yoksa ses ve şekil açısından farklılıklar olup olmadığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Varlığını koruyamayan renk adları, yerine kullanılan yeni adlandırmalar ve bunların kökenine dair bulgular elde edilmiştir. Böylelikle Türk dilinin 900 yılı aşkın bu süreçteki temel söz varlığının renk kavramına dair durumunun bir kesiti ortaya konmuştur.

Keywords

Söz varlığı, Tuvaca, Hakasça, Altayca, Divanu Lügati’t-Türk

References

• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça - Tükçe sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baskakov, N. A. (1958). Altayskiy yazık. Moskva.
• Buran A., Alkaya E. ve Özeren, M. (2014). Çağdaş Türk yazı dilleri 4. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre thirtheenth century Turkis. Oxford At The Clarendon Press.
• Çankova, D. İ. (1961) Russko - Hakasskiy slovarı: Moskva.
• Çürük, Y. (2017). Türk dilinde renk adları ve renk adlarına gelen ekler. Renk Kitabı, 201-230.
• Dankoff, R. ve Kelly, J. (1985). Compendium of the Turkic dialects III. Harward: Harward Üniversitesi Yayınları.
• Doerfer, G. (1981). Temel sözcükler ve Altay dilleri sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 28-29, 1-16.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2015). Kȃşgarlı Mahmud Divȃnu Lügȃti’t- Türk giriş - metin - çeviri - notlar - dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gökdağ, B. A. ve Şimşek, Y. (2015). Temel sözcükler bağlamında Türkçenin görünümü. VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri (16-18 Ekim 2014) I. Cilt, s. 183-221.
• Gürsoy Naskali, E., Butanayev, V. ve İsina, A. (2007). Hakasça - Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gürsoy Naskali, E. ve Duranlı, M. (1999). Altayca - Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. Yayınları.
• Karadoğan, A. (2004). Türk ad biliminde renk kültü. Milli Folklor, 62, 89-99.
• Karahan, A. (2013). Dîvânu Lugâti’t-Türk’e göre XI. yüzyıl Türk lehçe bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Haz. Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. (4. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca- Türkçe sözlük. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (2007). Tuwinisher wortschatz mit alttürkischen and Mongolischen parallelen Tuvacanın söz varlığı eski Türkçe ve Moğolca denklikleriyle. Wiesbaden: Harrasowıtz Verlag.