SÖZÜN GÜCÜ, ŞİİRİN BÜYÜSÜ: DİVAN EDEBİYATINDA SÖZ VE ŞİİRİN KUTSALLIĞI ÜZERİNE

Year 2021, Volume: 10 Issue: 4, 1295 - 1314, 15.12.2021

Elif Ayan Nizam

Abstract

Kâinatın yaratılmasıyla başlayan “söz”ün macerası, Allah’ın “levh” ve “kalem”i yaratmasıyla yazıya dönüşmüş, insanların yaratılmasıyla da onların dilinde törenlerine eşlik ederek devam etmiştir. Allah’ın insanı yaratırken ruh üflemesiyle “nefes” olan söz, eski insanlar tarafından kutsal olarak görülmüş ve bu yüzden insanlar, sözün insan hayatında çok büyük bir gücünün olduğuna inanmışlardır. Bu insanların secili ve kafiyeli bir şekle dönüştürdükleri “törensel dil”, insanoğlunun değişen hayatlarında sadece “yemin etmek”, “söz vermek”, “dua”, “beddua” gibi durumlarda kullanılır olmuştur. İnsanlar, ağızdan çıkan her sözün değiştirilemez bir gücünün, şiirin de büyüsünün olduğuna inanmışlar, sözü ve şiiri olağanüstü varlıklarla ilişkilendirmişlerdir. İyi sözü/şiiri “Allah vergisi”, kötü sözü/şiiri de “şeytanın çalgısı” olarak gören tezkire yazarları ve şairler, iyi şiirin yüceliğini Kurân-ı Kerim’de geçen şair ve şiirle ilgili âyetlerle ve hadislerle açıklamaya çalışmışlardır. Bu çalışmada Kur’ân-ı Kerim ve hadislerde, Arapça, Farsça ve Türkçe tezkireler ile divan şiirinde “söz” ve “şiir”in kutsallığı üzerine düşünceler tespit edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Sözün Gücü, Şiir, Büyü, Kutsallık, Divan Edebiyatı

References

• Akkuş, M. (1993). Nef‘î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Aksoyak, İ. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî divanlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arslan, M.-Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Riyâzü’s-sâlikîn, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Avfî (1906). Lubâbu’l-albâb. Part I. (nşr. E. G. Browne – M. Kazvînî), London: Luzac & Co; Leiden: E. J. Brill.
• http://ia802605.us.archive.org/32/items/lubbulalbb01awfmuoft/lubbulalbb01awfmuoft.pdf (erişim tarihi: 24.07.2020)
• Ayvazoğlu, B. (1999). Şiir ve nesir. Osmanlı divan şiiri üzerine metinler (Haz. Mehmet Kalpaklı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 367.
• Batur, A. (2002). Sürurî Dîvânı (hayatı, sanatı, eserleri ve Dîvânı’nın tenkitli metni). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilkan, A. F. (2011). Nabi Divanı (1-2). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratu’n-nuzamâ (tenkitli metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ceyhan, Â. (2000). Süleyman Nahîfî’nin Mevlidü’n-Nebî mesnevisi. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 89- 141.
• Çöğenli, M. S. (1993). Cemheretü Eş‘âri’l-Arab. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7, 324-325.
• Doğan, M. N. (1997). Şeyhülislâm Es’ad Efendi ve Divanının tenkitli metni. İstanbul: MEB Yayınları.
• Doğan, M. N. (2008). Şeyh Gâlib Hüsn ü Aşk. İstanbul: Yelkenli Yay.
• Doğan, E.-Korkmaz, F. (2004). Rûmî’nin Şîrîn ü Şîrûye’si (inceleme-metin-sözlük). İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 31(1), 53-74.
• Eriş, M. Ü. (2007). Aramice’den bir yolculuk: abrakadabra.
• Güleç, İ. (2018). Şiir, şair ve Peygamber’e dair. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Izutsu, T. (1975). Kur’ân’da Allah ve insan. (çev. Süleyman Ateş). Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Izutsu, T. (2012). Language and magic: studies in the magical function of speech. Tokyo: Keio University Press Inc.
• İpekten, H. (1990). Nâ’ilî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İncil (1996). The new testament the new King James version İncil. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Kadıoğlu, İ. (2003). Lebîb-i Âmidî: hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve Dîvânı’nın tenkitli metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karlıtepe, M. (2007). Kelâmî Dîvânı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaya, B. A. (1996). Azmî-zâde Hâletî hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Dîvânının tenkidli metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kureşî, E. Z. (1406/1978). Cemheretü eşʿâri’l-ʿArab I-II. (Neşredenin Girişi, s. 5-11; a.e. (nşr. li Muhammed el-Bicâvî),
• Kutlar, F. S. (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Dîvân. Ankara.
• Kuzu, F. (2018). Aşk ve şiir bağlamında mahlas beyitlerinden hareketle iki şair iki şiar: Fuzûlî ve Bâkî’de aşk ve şiir. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür ve Eğitim Dergisi, 7(1), 148-161.
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî Dîvânı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mengi, M. (2009). Divan şiiri estetiği açısından i’câz. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 39, 135-146.
• Mermer, A. (1991). Mezâkî hayatı, edebî kişiliği ve Divan’ının tenkidli metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Okcu, N. (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı (hayatı, edebî kişiliği, eserleri, şiirlerinin umûmî tahlili). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2012). Fuzulî Türkçe Divan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2000). Yaşadığım gibi. (haz. Birol Emil). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Taş, H. (2004). Vahyî Divanı ve incelenmesi (2 C.). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tezcan Aksu, F. B. (1996). XVIII. yüzyıl divan şairi Hazık Mehmet ve Divanı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tulum, M.-Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î Divan tenkidli basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yanmaz, E. (1995). Vecdî (hayatı, edebî kişiliği, eserleri, Dîvânı’nın karşılaştırmalı msetni), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazıcı, T. (2003). Lübâbü’l-elbâb. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, 241-242.
• Yenikale, A. (2012) Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı. Kahramanmaraş: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, A. (2006). Üsküdarlı Hakkı Bey Dîvânı inceleme-metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. (2018). Eski Uygurca arvış kelimesinin etimolojisi üzerine. Türkiyat Mecmuası, C. 28, 2, 277-309.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde âyet ve hadisler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yılmaz, K. H. (2018). Divan şairlerinin meydan okumaları ve kendi şiirlerine nazire istekleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(3), 1660-1678.